Vísir - 28.12.1965, Qupperneq 9

9
V í S I R . Þriðjudagur 28. desember 1965.
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ:
TTndarlegt má það kallast. að
Bertold Brecht skuli enn
vera 'umdeildur höfundur og
uppi skiptar skoðanir um ann-
að eins öndvegisverk í nýrri
leikbókmenntum og „Mutter
Courage“ Ekki fæ ég þó
skilið að um það verði deilt, að
timi sé til kominn að Þjóðleik-
húsið kynni slíkt verk — fyrst
svo lánsamlega vill til að völ
er á leikkonu, sem er þess um-
komin að valda hinu viðamikla
aðalhlutverki að svo miklu
leyti, að það komist til skila,
sennilega vandasamasta og ris-
mesta kvenhlutverki, sem nokk
ur leikritahöfundur hefur skap-
að í seinni tið. Þó að mikil
gróska sé ríkjandi i íslenzkri
leiklist um þessar mundir; eldri
leikarar sæki fram til aukins
þroska í list sinni og ungir og
efnilegir leikkraftar láti til' sín
taka, þá veldur því mannfæð
okkar að beinlínis stærðfræði-
legar likur fyrir því eru harla
litlar, að sú leikkona sé fyrir
hendi, sem uppfylli þær gífur-
legu kröfur að verulegu leyti,
sem hlutverkið gerir, ekki ein-
ungis til kunnáttu og þjálfunar
heldur og — og kannski öllu
fremur — til skapsmuna og
sjaldgæfra persónulegra eigin-
leika. Þegar ég segi, „að miklu“
og „verulegu“leyti, á ég þar
ekki við að ég vilji minnka þar
hróður Helgu Valtýsdóttur, sem
þreytir þama sína miklu próf-
raun sem leikkona á alþjóðleg-
an mælikvarða, heldur hitt, að
hlutverkið sé svo kröfuhart og
margslungið, að því verði
aldrei gerð full skil. Helga
stendur nú á hátindi listræns
þroska síns; þrek hennar og
sköpunarkraftur er enn konu
á bezta aldri og tel ég enga
leikkonu minnkaða, þó að hún
sé talin sú eina, sem komið
getur til greina til að takast á
hendur hlutverk Mutter
Courage. Og þó að hún eigi
vafalaust eftir að glíma við
mörg erfið hlutverk og skapa
margar rismiklar og eftirminni-
legar kvenpersónur á sviði, er
það engin hrakspá, þó að mað-
ur hafi hugboð um að hennar
muni lengi minnzt í þessu
hlutverki.
Annað mál er svo það hvort
meðferð Þjóðleikhússins á
þessu mikla leiksviðsverki sé
sem skyldi. Þó að mikið sé
undir aðalhlutverkinu komið,
þar eð það er burðarásinn í
verkinu, sem allt stendur eða
fellur með, þarf meira til en að
það eitt sé túlkað á eftirminni-
legan hátt og með miklum til-
þrifum. Að mínum dómi er það
að þessari sýningu helzt að
finna, að verkið er öllu fremur
„flutt“ en „leikið" — og þó að
það sé ein af meginkenningum
hins mikla meistara nútímaleik
listar, Bertolds Brecht, að á-
horfandinn eigi stöðugt að vera
sér þess meðvitandi að einungis
sé um sýningu að ræða, þá
skortir þama samt eitthvað á,
einhvern örlítinn herzlumun, til
þess að skapast megi nauðsyn-
leg áhrifatengsl á milli áhorf
enda og leikara. Ekki það, að
leiksýningin virðist undirbúin af
mikilli kimnáttu og nákvæmri
hnitmiðun af hálfu leikstjórans,
Walter Fimer sem áður hefur
Bertold Brecht:
komið heillavænlega við sögu
Þjóðleikhússins, hún rennur
hnökralaust frá upphafi til
enda eins og kunnáttusamlega
snúinn þráður á milli þjálfaðra
góma hans. En sá spuni verður
kannski helzt til vélrænn; ég
hef grun um að fyrir það að
hann skildi ekki orðið í munni
leikaranna hafi hið ytra form
náð helzt til sterkum tökum á
heildarsvip sýningarinnar, að
það sé þarna, sem orsakanna
fyrir því sé að leita að ekki
næst herzlumunurinn að mínum
dómi. Ég efast ekki um að að-
stoðarleikstjórinn hefur gert
það, sem í hans valdi stóð til
að brúa bilið á milli leikstjórans
og leikaranna. En því er nú einu
sinni þann veg farið, að enginn
getur fremur léð öðrum eyru
en augu. Þó vil ég taka það
fram, til að koma í veg fyr;r
hugsanlegan misskilning, að ég
tel hinn austurríska leikstjóra
Leikstjóri: WALTER FIRNER - Þýðandi: ÓLAFUR STEFÁNSSON
Sviðsmynd: Helga Valtýsdóttir
Bessi Bjamason.
- Mutter Courage; Katrín
- Briet Héðinsdóttir; Eilífur —
hafa unnið þama þrekvirki,
sem varla hefði verið á færi
okkar manna og sýninguna )
heild merkilegan leiklistar/tð-
burð og mikinn sigur fyrir
Þjóðleikhúsið, þó að hann
hefði væntanlega orðið enn
meiri og eftirminnilegri, ef ekki
hefði verið fyrir þessa óyfir-
stíganlegu örðugleika.
★
En nóg um það, og eflaust er
þama um að ræða atriði, sem
lengi má um deila. Þar verður
sérhver áhorfandi að svara fyrir
sig. Og segja mætti mér — eða
öllu heldur er það von mín —
að komu Walters Fimers sjáist
sem lengst merki í Þjóðleikhús-
inu hvað snertir listrænan aga
og beitingu. Þó að hlutverk
Mutter Courage sé miklu mest
í þessu verki, er og um önnur
hlutverk að ræða, sem gera
miklar kröfur til kunnáttu og
hæfileika. Ber þar fyrst að
nefna Katrínu hina mállausu
dóttur Mutter Courage, sem
Bríet Héðinsdóttir leikur af
næmri innlifun og leikrænum
tilþrifum — trumbuslátturinn
uppi á þakinu, verður ógleym-
anlegt atriði í meðförum hennar
og hiklaust það bezta, sem ég
hef enn séð til þeirrar efnilegu
leikkonu. Kannski styður það
fyrmefnd rök, að einmitt þetta
hlutverk, sem eingöngu byggist
á látbragðstúlkun, ratar hvað
beinasta leið að hjartanu. Önn-
ur hlutverk eru yfirleitt slík frá
höfundarins hendi, að þeim rr
ætlað að fylla út í samræmda
heildarmynd, ýmist til áherzlu
og dýpkunar eða sem tenging
atburða; þar má heita valinn
maður í hverju rúmi, og leik
stjórinn skipar honum ná
kvæmlega á sinn stað, án þess
að túlkun hans skeri sig úr.
Einna mest ber þar á hlutverki
herprestsins, sem Jón Sigur
bjömsson nær traustum tökum
á; Eilífs, sem Bessi Bjarnason
leikur af fjöri og glettni; sem
vera ber, Schweizerosts, sem a
Gunnar Eyjólfsson gerir góð
skil, án þess að mjög reyni á I
hæfileika hans eða kunnáttu, og *
kokksins, sem Róbert Arn- j,
finnsson leikur, og sama er um j
að segja. Önnur hlutverk eru i
smærri, en öll í góðum nönd- j
um; ber þó sérstaklega að i
minnast Sigríðar Þorvaldsdótt-
ur, sem sýnir kunnáttu og til-
þrif í hlutverki Yvette Pottier.
Sviðsmynd: Eilífur — Bessi Bjamason; ofurstinn — Valur Gíslason; herpresturinn — Jón
Sigurbjömsson.
Ég er því ekki vanur að fella
dóm um þýðingar; til þess þarf
þann samanburð, sem yfirleitt
er ekki á færi leikdómara, en
ekki get ég varizt þeirri til
finningu, að margri setningunni
hefði mátt snúa til munntamara
máls. Og þegar orð eins og
„rúllar" birtist augum manns
á tjaldi, fer varla hjá því að
það veki nokkurn grun um
fljótaskrift eða afvegaleidda
málkennd, nema hvort tveggja
sé. Lýsingin var frábær, en á
henni byggðist hin einfalda og
snjalla leikmynd fyrst og
fremst. Þess skal að lokum get-
ið, að frumsýningargestir tóku
leiksýningunni mjög vel og
þökkuðu leikendum, og ekki
hvað sízt Helgu Valtýsdóttur,
frammistöðuna með dynjandi
lófataki í leikslok.
Loftur Guðmundsson.
„Mutter Courage44