Vísir - 17.09.1966, Qupperneq 7

7
V í SIR . Laugardagur 17. september 1966,
Kaflar úr skýrslu Efnahagsstofnunarinnar tií Hográis
RA UNTEKJUR LAUNÞCCA HAFA
FYL6T VEXTI ÞJÓBARTCKNA
Þróun atvinmttekna
launþega
J upphafi þess tímaWís, sem í
þessari skýrslu hefur fyrst
og fremst veríð tekið tS athag-
unar, þ.e. á árhm 1960, voru
atvinmj- og ráSstöfimartekiur
launþega bærri í hlutfaffi við
þjööartekjur en þær höfðu
nokkru sinni veriö síöan 1848,
er hin erfiöa aölögrm aö> atðstæð
um áranna eftir styrjðldina
höfst. Síðan hafa raunverulegar
tekjur laupþega þróazt í nánu
samræmi við þróun þjóöartekna
sé íitið á tímabiiið sem heild.
Launþegar hafa þvi að firfhi not
iö góös af hinni mikhi aukmngu
þjóðartekna á undanfömum ár-
um og haldið þeirri hagstæöu
hlutdeild í þjóöartekjUnum, sem
þeir höfðu náð á árinu 1960.
I meöfyigjandi töflum (4—7)
eru atvinnutekjumar settar f ram
með ýmsum hætti. Sýndar eru
meðaltekjnr í Reykjavík og
fyrir landið allt Þá ero sýnd
ar ráðstöfunartekjKr, en þær
eru atvhmutekjur að frádregn-
um beinum sköttum en að við-
bætttím fj 51 skyídubótum. Hafa
þær verið reiknaðar út þannig,
að áæthið hefur verið átegning
tekjnskatts, tekjuútsvars og
nefskatta í hverjum tekjuflokki
í Reykjavik miðað við tekjur
hverrar starfsstéttar undanfar-
ið ár og frá henni dregnar fjirf-
skyidubætur miðaö við fjöl-
skyWustærð þá, sem míðað er
við í vísitöln framfærslukostn-
aðar. Síðan hefur verið gert ráð
fyrir, að ráöstöfunartekjur
hverrar stéttar í landinu stæðu
í sama hlutfalli við atvinnu-
tekjur stéttarinnar og þær gera
í Reykjavík.
Raunverulegar tekjur kvæntra
verka-, sjó-og iönaöarmanna
eru reiknaðar með þrenns kon-
ar hætti: 1) atvinnutekjur færð
ar til fasts verölags samkvæmt
vísitölu neyzluvöruverðlags, þar
sem sleppt er húsnæðiskostn-
aði, beinum sköttum og fjöl-
skyldubótum úr vísitölu fram-
færslukostnaðar, 2) atvinnutekj-
ur umreiknaðar samkvæmt vísi
tölu framfærslukostnaðar, og
3) ráðstöfunartekjur umreiknaö
ar samkvæmt vísitölu neyzlu-
vöruverðlags. Samkvæmt fyrsta
reikningshættinum er ekkert til
lít tekið til breytinga á beinum
sköttum og fjölskyldubótum.
samkvæmt öðrum eru þær breyt
ingar vegnar á grundvelli þýö-
ingar þeirra í vísitölu fram-
færsiukostnaðar, en samkvæmt
þriðja hættinum eru breyting-
amar teknar til greina þegar
við útreikning teknanna.
Upphæö meðaltekna hækkar
ár frá ári allt tímabilið, en þó
tiltölulega lítiö áriö 1961. Raun
verulegar tekjur aukast einnig,
og yfirleitt mjög ört, öll árin
nema 1961, en þá er niðurstað-
an nokkuð tvíræð, eftir því við
hvaða mælikvarða er stuðzt, þar
sem á því ári bar talsvert á
miiii hækkunar vísitölu neyzlu-
vöruverðlags og framfærslu-
kostnaðar í heild. Beinir skattar
reilcnast í vísitölu framfærslu-
kostnaðar eftir greiðslumánuð-
um. Lækkun þeirra á árinu 1960
kom þannig fram í september-
mánuði það ár og hafði mest
áhrif á meöaltal ársins á eftir,
1961. VerÖHr þetta tM þess, að
umreikningur atvmnutekna sam
kvænat vísitöiu framfærslu-
kostnaða-r sýnir 2.7% aukningu
rawntekna á árinu 1961, eo um-
reiknmgur samkvasnrt vísitölu
neyziuvöruverölags, sem ekki
tekur tíffit tii lækkunar skatt-
aram sýnir jafmnikia lækkun
raontekna eins og hion um-
reikningurinn sýnir hækkun þ.
e. 2.7%. Ráðstöfunartekjumar
sýna mjög svipaða niöuestöðu
og umreikningurinn á grundveffi
vísitölu neyzluvöruverölags
(2.9% iækkun). Stafar þetta af
því, að við útreiknmg ráðstöf-
unartekna er miðað við þá gjaW
skyWu, sem myndast við áiagn-
ingtí hvers aknanaksárs. Áhrif
skattalækkunarinnar koma því
fyrst fram í ráðstöfunartekj um
ársins 1960 en ekki ársins 1961.
Hsékkun rauntekna
Stöðnun eöa lækkun rauo-
tekna árið 1961, eftir því við
hvora vísitöluna er miöað, staf-
aði einkum af hrnu ianga verk-
faöi það ár, en að nokkru af
stöðnun kaupmáttar launa á
vhmustund. Verkfaítið hafði
mest áhrif á tekjur verkamanna
og iðnaðarmanna í Reykjavík
og í minna mæli á meðaltekjur
þessara stétta fyir aiit iandið,
en rauntekjur sjómanna hækk-
uðu nokkuö, enda voru síldveið-
ar þá teknar að glæðast að mun.
Öll önnur ár timabilsins, þ. e.
árin 1962—1965, hefur oröið til-
tölulega jöfn og mikil aukning
raunverulegra atvinnu- og ráð-
stöfunartekna. Nokkru minnst
varö þó aukningin árið 1963.
Stafaði það að mestu af stöðn-
un sjómannatekna á því ári
vegna nokkurs afturkipps síld-
veiða. En auk þess þyngdist á-
iagning tekjuskatta nokkuð á
því ári.
Aukning raunverulegra at-
vinnu- og ráðstöfunartekna fyr-
ir allt fimm ára tímabilið frá
1960 til 1965 hefur verið frá
33% til 44% eftir því við hvaða
mæiikvarða er miðað, en það
samsvarar frá 5.9% til 7.6%
aukningu til jafnaðar á ári. Á
sama tíma jukust raunveruleg-
ar þjóöartekjur á mann um 32%
eða um 5.7% á ári til jafnaðar.
Munur hinna þriggja mæli-
kvarða á tekjuþróun launþega
stafar aö mestu af hinum sér-
stæðu afstöðum ársins 1961. Sé
reiknað frá því ári teist heiidar
aukningin yfir fjögur árin frá
1961 til 1965 vera 37 til 41%,
og meðaiaukningin á ári 8 til
9%. Aukning raunverulegra
þjóðartekna á mann var á sama
tíma 6.3%.
Enda þótt hlutföll tekna laun-
þega og þjóðartekna hafi þann-
ig að öllum líkindum tekið litl-
um breytingum þegar yfir allt
tímabilið 1960—1965 er litið,
hefur það þó breytzt talsvert
einstök ár tímabilsins og voru
auk þess nokkuð sérstæðar viö
upphaf þess. Árið 1960 var
hlutfallið metið á föstu
verðlagi launþegum hagstæöari
en nokkurt annað ár, sem skýrsi
ur ná tíl, þ. e. a. s. ailt frá ár-
inu 1948. Miðað við 100 áriö
1'948 var hhitfall atvinnutekna
árið 1960 1-02.8, en ráðstöfunar-
tekna 103.5. (Aö vísu var af-
staöa atvinmitekna áriö 1959
ennþá hagstæöari, 105.9, en þá
var skattiagningin aftar á móti
óhagstæðari, svo að hlutfall ráð-
stöfunartekna varð 98.6).
Hlutföil ársins 1948 mörkuð-
ust af hinum sérstöku skilyrð-
15% forskoti áriö 1961 og hafa
aö mestu haldið því síðan. Þess
ber þó að gæta, að tölumar
sýna meöaltal tekna síidarsjó-
manna, sem hafa hækkað mjög
mikið, og tekna annatra sjó-
manna, sem hafa tæplega gert
betur en halda til jafns viö
aðrar iaunatekjur. Iönaðarmenn
náðu einnig nokkru forskoti
framyfir verkamenn framan af,
en það jafnaöist á árinu 1964.
v«» * - -í íí3í ciiiff' fí.

um eftir styrjöldina. Voru þær
iaunþegum mun hagstæðari en
aiit árabiHð 1950—1958. Hlutfall
ið ársins 1960 voru með svip-
uðum hætti undir áhrifum verð-
falis útflutningsafurða það ár,
en það verðfall urðu atvinnu-
vegirnir að bera, án þess að það
kæmi niður á iaunþegum. Árlð
1961 færðist hlutfallið launþeg-
um í óhag, ekki sízt vegna þess
aö viöskiptakjör færöust aftur
til þess, sem áður hafði verið.
En öll hin árin, 1962—1965,
færðist hlutfallið launþegum í
hag. Þó hækkuöu ráöstöfunar-
tekjur ársins 1963 lítið eitt
minna en þjóöar-tekjur og svo
til jafnmikið og þjóðartekjur
1964. Helztu breytingamar
gerðust árið 1962, þegar þjóðar-
tekjur á mann hækkuöu um tæp
7%, en atvinnu- og ráðstöfun-
artekjur frá 8.5 til tæpra 10%,
og árið 1965, þegar hliöstæöar
hækkanir voru 7% samanboriö
viö 11 til 13%. En síðustu árin
ber sennilega að draga nokkuð
úr afstöðubreytingunni vegna
framtalsbóta.
Innbyröis hlutföll milli tekna
þeirra starfsstétta, sem úrtakiö
nær tii, hafa haldizt lítiö breytt
yfir allt tímabilið, að því undan
telcnu, að sjómenn náöu um
Mjög lítill munur er á þróun
tekna í Reykjavík og á landinu
í heild, að ööru leyti en því,
að sjómannatekjur í Reykjavík
hafa aukizt nokkru örar en ann
«ars staðar.
Þróun kaupgjalds
Þróun samningsbundins kaup
gjalds er að jafnaöi þýðingar-
mesti þátturinn í þróun atvinnu-
tekna. Talsverður tnunur er þó
oft á þróun kauptaxta og at-
vinnutekna, þar sem aörir þætt-
ir í tekjuþróuninni en kaup-
gjaldið sjálft breytast oft veru-
lega. Verður nánar aö því vikið
hér á eftir, hvern þátt breyt-
ingar kauptaxta hafa átt í þró-
un atvinnutekna á undanföm-
um árum, og hver áhrif annarra
þátta hafi verið.
Samtök starfsstétta og at-
x vinnurekenda eiga beina aðild
að ákvörðun samningsbundinna
kauptaxta, en geta aðeins haft
óbein áhrif á aöra þætti i tekju
þróuninni. Kauptaxtarnir og
kaupmáttur þeirra marka al-
menn lágmarkskjör í hverri
grein. Aðrir þættir í myndun
teknanna em hins vegar ýmist
háðir auknu vinnuframlagi eða
ýmsum sérstökum, jafnvel ein-
stakKngsbundnum skilyröum.
Kauptaxtamir hafa þannig
mikla grundvaliarþýðingu, bæöi
sem almenn og ófrávíkjanleg
krafa á hendur atvinnuvegumim
og sem mörkun almennra lág-
markslífskjara iaunþega viö tii
tekið vinnuframlag. Á hinn bóg-
inn sýnir þróun þeirra ekki ail-
ar breytingar á tekjum og Kfs-
kjöram launþega né heldur á
kostnaði atvinnurekstursins.
Undanfarin ár hefur verið
tmnið allmikið starf að því að
koma upp úrvinnslu úr kjara-
samningum stéttarsamtaka.
Hingað til hefur það starf verið
unnið af Efnahagsstofnuninni,
en Kjararannsóknamefnd hefur
tekiö að sér að sinna því fram-
vegis. Helztu niðurstöður þess-
arar úrvinnslu koma fram í töfl
um 8—10. Ná þær til kupgjalds
þróunar verkafólks og iðnaðar-
manna og rekja þróunina f árs-
meðaltölum vfsitalna kauptaxta
og kaupmáttar.
Meðalhækkun taxtanna á ári
frá 1960 til 1965 reynist tæp
15%, og einnig mjög svipuð
þessu sé reiknað til 1. júní 1966.
Sé miðað við árið 1961 í stað
1960 er hækkunin nokkru meiri,
eða um 17%. Reyknað miffi
tfmamarka frá upphafi verö-
stöðvunarinnar 1. marz 1959 tH
1. júní 1966 er hækkunin aftur
á móti nokkru minni, eða tæp
13%. Til samanburðar má geta
þess, aö meöalhækkun kaup-
gjalds í iðnaðarlöndum Vestur-
Evrópu hefur verið um 8% á
ári frá 1960—1965. Þar er þó
miðað við raunverulegar kaup-
greiöslur en ekki taxta.
Stígandi í hækkun
Veruiegur stígandi hefur ver-
ið I kaupgjaldshækkuninni fram
til ‘64. Meðalkauphækkun verka
fólks og iðnaðarmanna frá fyrra
ári var 7.0% áriö 1961, 13.7%
1962, 15.0% 1963, 23.3% 1964.
Meöalhækkun ársins 1965 var
nokkru minni, 11.6% hækkun
grunnlauna og 15.5% meö verð
lagsuppbót. Fram að 1. júni
þessa árs er hækkunin frá með-
altali fyrra árs 19.6% með verð
lagsuppbót. Reiknað með þess-
um hætti kemur kaupgjalds-
hækkunin að miklu leyti fram
árið eftir að hún gerist. Þannig
mælist meðalhækkun ársins
1964 mest, eða 23.3%, enda þótt
langminnstar hækkanir verði á
því ári. Stafar það af hinni
miklu hækkun í desember 1963,
sem féll að svo til engu leyti
á það ár en aftur á móti á
állt árið á eftir. En kaupgjalds-
hækkunin sett fram með þess-
um hætti er að sjálfsögðu sam-
bærileg viö hækkun verðlags og
tekna milli ára.
Allt tímabiliö frá 1960 hefur
kaupmætti meðalkaupsins á
vinnustund þokað fram miðað
yið vísitölu framfærslukostnað-
ar, þ. e. að meötöldum áhrifum
beinna skatta og fjölskyldubóta.
Aukning kaupmáttarins var til-
tölulega hæg fyrstu þrjú árin,
1961—1963, eða 1.9% að meðal-
tali á ári, en hefur veriö stór-
stíg síðari árin, 3.4% áriö 1964,
Framhald á bls. 2.
i