Vísir - 20.05.1967, Blaðsíða 9

V í S IR . Laugardagiv 20. maí 1967.
9
55
Það hefur oft brotið úr báru

Tjegar siglt er fyrir Vestfirði
^ er þar víða hrikalegt til
lands að líta, brattir hamrar
allt í sjó fram, grettar skriður og
gróðurvana,
En inn milli þessara fjalla
ganga langir firðir og fram af
þeim gróðurríkir skjólsælir dal-
ir, er þar land svipfagurt og blóm
legar byggðir. Inn í fjörðunum
víða ágætis hafnir enda snemma
myndazt smáfiskiþorp við
hvern fjörð. tJti fyrir strönd-
um eru víða góð fiskimið og oft
ekki mjög langt til sótt. Úti
fyrir Vestfjörðum eru straum-
ar mjög haröir, og hefur það
meðal annars átt sinn þátt í að
þar hefur hafís sjaldan legið
lengi fyrir landi.
TTér á Hrafnistu, Dvalarheim-
ili aldraðra sjómanna býr
gamall Dýrfirðingur Sigurður
Jóhannesson. Hann hefur nú
bráðum þrjú ár yfir áttrætt
og man því frá ýmsu að segja,
sem manndómsævi nútímans
kann ekki skil á.
Foreidrar hans voru Jóhann-
es Ólafsson, sem um skeið var
þingmaður Vestur-lsfirðinga
bóndasonur úr Dýrafirði, en
móðir hans Helga Samsonar-
dóttir húnvetnsk að ætt.
't’g ólst upp heima, en þurfti
■^ snemma að fara að spila
á eigin hönd, því ég var rekinn
að heiman.
Hvað vannstu þér til óhelgis?
Það var út af kvennamálum.
Ég hafði ungur gerzt nokkuð
nærgöngulí við stúlku á mfnu
reki.
— En hvað þá um stúlkuna?
— Hún var líka rekin að
heiman. — Stúlka þessi hét
Sigurbjörg Einarsdóttir og var
ættuð úr Hafnarfirði, en hafði
dvalið um skeið á Þingeyri. —
— Dró þá til nokkurra frekari
tíðinda á milli ykkar?
— Ojá, við úrðum nú hjón
og komum upp sex bömum,
af þeim eru nú þrjú á lífi. —
Heimili okkar var jafnan á
Þingeyri og þótt ég orði þaö
nú þannig, að við værum rekin
að heiman, þá dró það nú ekki
til neinna vinaslita er fram liðu
stundir, en óhætt er að segja að
við þurftum snemma að bera
hita og þunga dagsins af því
fyrirhyggjuleysi, ef svo á að
orða það, að taka svo ung okkar
lífsákvörðun.
þegar þröngt var fvrir dyrum
hjá mörgum íslendingum og jafn
vel talað um að fólk liði allt
að því hungur. En ég heyrði
aldrei hvorki í mínu ungdæmi
né síðar talað um neinar hörm-
ungar. Ég heyrði talað um fá-
tækt fólk, en aldrei almennan
skort. Auövitað voru einstöku
heimili sem þurftu aðstoðar við
en svo hefur verið alls staðar
á öllum tímum, og er jafnvel
ennþá í okkar margumtalaða
velferðarríki. Kunna menn frá
flestum byggðarlögum landsins
slíkar sögur, en ég held
— og hef alltaf gert
mér grein fyrir, aö harðindi
'T'iI Reykjavíkur kom ég i
fyrsta sinni 1902, Þá fór
ég til Hafnarfjarðar konuefnið
var þar. Þá var haldin skemmt-
un og ég man það svo vel, að
bróðir Ágústs Flygering, þá orð-
inn eitthvað lærður, stóð fyrir
því að spila á grammofón og
svo voru sýndar skuggamyndir.
Þetta þótti mikil skemmtun,
— viðburður. — En það kúnst-
uga var að heima á Þingeyri
hefði þetta ekki þótt neitt sér-
stakt. Viö Dýrfirðingar vorum
búnir að sjá margt þessu líkt.'
Við áttum grammófóna sjálfsagt
voru þessi tæki okkar fábrot-
in, en þau hafði Hermann Wen-
búar efnismiklir því rækjust þeir
á sólhlífar jarðarbúa sprungu
þeir og urðu eins og gufa.
Þetta mun hafa veriö fyrsta
kvikmyndasýning á íslandi.
TÞitt að því sem mér er minnis-
stætt frá mínum uppvaxtar
árum, eru Ameríkanarnir á Þing
eyri. Þeir höfðu þar nokkur
ár bækistöð fyrir fiskiskip. Á
þeim skipum voru að vísu allra
þjóða menn, en vegna þess að
skipin voru í eigu Ameríku-
manna, voru þeir allir nefndir
svo. — Ekki sköpuðu þeir neina
beina atvinnu, því þeir unnu
sjálfir að allri fiskvinnu um borð
Sigurður Jóhannesson: í baksýn málverk frá hans æskustöövum
5 f * f fr^ xZStt 3 nifS'f -
eins og talað er um og bækur
bera með sér að verið hafi hér
syðra, þar sem flökkulýöur gekk
vegalaus milli byggða, hafi aldrei
verig til á Vestfjörðum. Þetta
álit mitt tel ég vera á nokkrum
rökum reist.
ísafjarðardjúpið var gullkista
og bjargræöisforðabúr Vest-
fjarða. Þegar ís lá að austur
ströndum sóttu vermenn björg
handa heimilum vestur að Djúpi
Þangað komu menn úr öllum
áttum, sem færöu björg í bú sín
heim. Þá þótti það álíka fremd
ungum mönnum af Vestfjörðum
að fara til róðra við ísafjarðar-
djúp, eftir hátíðarnar, eins og
nú þætti að komast í siglingar
til fjarlægra landa. Þetta voru
hvort tveggja f senn, ævintýra
og fjáraflaferðif. Ég minnist
• VIÐTAL
DAGSINS
er við Sigurð Jóhannesson
TV’ú mundir þú kannski vilja
segja mér eitthvað frá líf-
inu á Þingeyri og þar vestra á
þínum uppvaxtarárum.
Nú tala svo margir um stökk-
breytingu í lífsháttum fólks, að
einnig þar hlýtur lífið að hafa
verið mjög frábrugðið því sem
nú er.
— Já, víst er það að margt er
ólíkt, en þó finnst mér að frá
því ég man fyrst, sé frek-
ar um að ræöa eðlilega þróun
í samræmi við breytta tíma,
en nokkra skyndibreytingu sem
skylli yfir fólídð eins og þruma
úr heiðskíru lofti.
Ég ólst upp á þeim árum
manns, sem var lengi skipstjóri
minn. Hann var stór maður og
sterkvaxinn. Þegar hann var 23
ára gamall fór hann í verið til
ísafjarðar, þá var kominn þar
hjálpræðisherinn.
Þegar hann kom heim að lok-
inni vertíð, þá hafði hann auk
þeirrar lífsbjargar sem hann dró
í bú foreldra sinna, lært mikið
af lögum, af hjálpræðishernum
sem hann hafði komizt í kynni
við. Þessi lög kenndi hann okkur
og voru þau sungin „fúlspítt“
og svo marséraö eftir þeim
á dansleikjum. — Þetta var
nýtt líf, skyndimynd frá ókunn-
um heimi.
del, bróðir „faktorsins" pantað
eftir „prískúrali“ frá Þýzkalandi
ásamt ýmsu fleira dóti. Þetta
kostaöi 3-4 krónur — eitthvað
svoleiðis, én menn slógu saman
í þetta. —
— Það virðist þá sem nýi tím-
inn hafi ekki fyrst heimsótt
Reykjavík á þeim árum. —
— Ég var þá hér syðra vetrar-
tíma, en sótti ekki skemmtanir
nema þessa i Hafnarfirði, og
þar fannst mér þeir eiginlega
vera á eftir tímanum.
A lla mína ævi hef ég verið
mikið gefinn fyrir kvík-
myndir frá því ég kynntist þeim
fyrst 1903 með dálítið sérstök-
um hætti. Faöir minn sat þá hér
á þingi fyrir Vestur-ísafjarðar-
sýslu.
Hann leigði í húsi á Bókhlöðu
stíg, því sama og Jón tónskáld
Leifs mun vera alinn upp í.
Ég kom þarna til hans einn
sunnuaaesmorguninn — skipiö
sem ég var á lá þá inni. —
Hann seglr við mig: —
— Það er gott að þú komst
Siggi, því nú ætla ég að bregða
mér á hestbak eitthvað út fyrir
bæinn. En hérna á borðinu hjá
mér ligg r einhver bölvaður
lappi, sem þeir hafa sent öllum
alþingismönnum og sennilega
fleirum — Þetta er einhver vit-
leysa — ef þú vilt fara þá er
þér velkomið að nota miöann.
Eg tók þessu með þökkum, fór
niður í Iðnó og var án athuga-
semda tekinn í tölu þingmanna
og heldri gesta.
Þarna var þá um kvikmynda-
sýningu að ræða og líklega hef
ég aldrei á ævinni skemmt mé?
betur. Fyrst voru sýndar kyrr-
myndir, en síðar komst nú held
ur hreyfing á hlutina. Þegar
þeir fóru á „loftballon" til
tunglsins. En ekki voru nú tungl
/I
i skipum sínum. Hins vegar
jökst verzlun við komu þeirra
og það lyfti undir framkvæmdir
og aukna atvinnu. — Stærsti
’-áttur þeirra í lífinu við Dýra-
fjörð, var sá, að gera það til-
breytingarríkara og skapa smá-
vegis „ástand“ eins og það er
nú kallaö.
Fyrir okkur strákana var koma
þeirra hátföisdagur. Þeir voru
vingjarnlegir við okkur og höfðu
alltaf gott að éta. —
Ég á litla prammanum mín-
um, sem ég er nærri þvi fæddur
á, mátti heita hjá þeim daglegur
gestur
— Hvernig voru samskipti
bænda og þorpsbúa?
— Ég hygg, að minnsta kosti
þangað til amerísku skipin komu
hafi þar eingöngu verið um
vöruskiptaverzlun að ræöa. —
peningar sáust ekki í umferö
hjá almenningi.
— Tókst þú ekki mikinn þátt
í félagsmálum?
— Jú, á tímabili gerði ég það.
Ég var einn af stofnendum
fyrsta verkalýösfél. á Þingeyri
og var þá litið á mig sem illan
anda gagnvart kaupmönnunum.
Viö komum samt kaupinu úr
17 aurum upp í 25 aura um
tímann. —
J7itt má ég til með að segja
þér. Ég á í ætt minni ís-
lenzkan hirðmann.
— Hefur nokkurn tíma ver-
ið íslenzk hirð?
— Ertu búinn aö gleyma Jör-
undi konungi maður? Það var
einmitt hann sem frelsaöi
einn forföður minn úr prísund-
inni og gerði að hirömanni sín-
um. — Ég hef haft frænda
minn, aumingja karlinn, lengi
fyrir rangri sök - Ég hélt hann
hefði stolið — en það var nú
öðru nær. Hann hélt lifinu í
tveim konum heila nótt undir
Búlandshöfða, með því að búa
til börn í þær báðar — Ekki
furða þótt hann væri settur í
sakamannahópinn. —
— Við minntumst áðan á
félagsmál. Iþróttafélagið Höfr-
ungur á Þingeyri hélt uppi miklu
menningarlífi — Þótt það hafi
ööru hvoru lagzt í dvala, þá
hefur það unnið stórt starf og
meðan við Anton Proppé áttum
þar hlut að máli voru engin
dauðamörk á því. En svo urö-
um við að hverfa þar frá störf-
um. Hann, vegna þess að hann
flutti til Hofsóss og gerðist þar
,,faktor“, en ég vegna fátæktar
átti mörg böm og þurfti að vera
langdvölum til sjós. Ég vil þó
fullyrða það að þrátt fyrir það
þótt stundum hafi verið dauft
yfir, þá hefur þetta félag verið
leiðandi kraftur í ýmsum menn-
ingarmálum Dýrfiröinga um tugi
ára, sérstaklega íþróttum.
etur þú sagt mér nokkuð
sérstakt frá sjómannsævi
þinni?
— Ekki held ég það nú
hún var ósköp venjuleg miðað
við það sem almennt gerðist.
Auðvitað hefur oft brotiö úr
báru.
Ég stundaöi meðal annars
nokkuð hákarlaveiðar. Dýrfirð-
ingar voru snemma í tíöinni að
kaupa sér ný skip, og voru þar
helztu aðilar ríkir bændur, skip-
in voru því að mestu I bænda-
eign, t.d. Guðný frá Þingeyri
en á henni var ég háseti um
skeið. Hún var bænda eign að
minnsta kosti að % — í4 munu
kaupmennimir Wendel og
Gram hafa átt.
— Fortúna var bændaeign.
Skipstjóri og stýrim. á henni
voru bændur frá Brekku í Dýra-
firði þekktir sjósóknarar.
Guðný gamla er ennþá til og
veiöir nú í snurvoö.
Dýrfirzku skipin voru öll
skonnortur blokksterk eikarskip
byggð fyrir Dýrfirðinga Afla-
brögð á hákarlaveiðum munu
hafa talizt góö. Kjartan Rósin-
kransson, föðurbróðir Guðlaugs
Þjóðleikhússtjóra, fékk t.d. um
1000 tunnur yfir úthaldið eitt
sumariö sem hann var með
Guðnýju — en sá var háttur þar
vestra að vera aö veiðum allt
sumarið — Fyrst á vorin var
verið úti á Halamiðum, en 6
Suöurhafinu út af Breiöubugt
þegar fram kom ú sumar —
Tlvað viltu segja um mann-
úðina áöur. Var fátæku
fólki sýnd Iítilsvirðing?
— Ekki vil ég segja það, en
þó var á því mikill munur hvern
ig einn og annar af ráðandi
mönnum kom fram við þá fá-
tæku og ríku — það fann ég
fljótt sem bam.
— Voru menn þá metnir eft-
ir fésýslu?
— Já, töluvert, meira að segja
þótti ekkert sérstakt til þess
koma þótt einhver væri öðrum
fremur menntaður.
Það var talið allt annars eðlis.
Þeir bræöur, faðir minn og Matt
hías Ólafsson, sem voru mörg-
um fremri um þekkingu, t.d. var
Matthías Möðruvellingur, voru
þeirra hluta vegna ekki taldir
meiri menn. Að vísu völdust
þeir öðrum fremur til opinberra
starfa — en ég held að fyrst
og fremst hafi menn litið upp
til þeirra sem áttu krónur.
Framhald ð bls. 10.