Vísir - 28.07.1967, Qupperneq 9

V t S I R . Föstudagur 28. júlí 1967.
TVTeistinn sem kveikti stórt bál
' var stríöni miili lögreglu-
manna á löggæzlubifreið og
leigubílstjóra. Leigubílstjórinn
var svertingi að nafni John
William Smith. Hann var að
aka bifreið sinni um götur
heimaly>rgar sinnar Newark,
sem er eins konar útborg New
York-borgar handan við Hud-
son-fljót. Smith vildi flýta sér,
en allt í einu varð hann að
hægja förina ,vegna þess að
löggæzlubifreið var á undan hon
um, sem ók óeðlilega hægt, rétt
sniglaðist áfram. Þeir sem
þekkja til umferðarmála í Amer-
íku vita að það er jafnan litið
talsverðu homauga, ef ekið er
svo hægt, að það tefji umferð-
ina. En hér voru lögreglumenn
á ferð og mun leigubílstjórinn
fljótlega hafa gefið þeim merki
með ljósunum, um aö þeir
mættu ekki tefja hann, en í stað
þess að láta að vilja hans virö
ist sem þeir hafi tekið merkið
óstinnt upp og ekið enn hægara.
Vegurinn lá í sveigjum og mátti
ekki aka fram úr á löngum
kafla. Hinn svarti leigubílstjóri
gerðist æ óþolinmóðari og tók
nú að gjalda í sömu mynt, stríða
lögregluþjónunum með sífelld-
um ljósmerkjum, setja á háu og
lágu ljósin til skipis, þeyta Iúör-
ana og taka upp það ökulag, að
hægja mjög á sér og auka síðan
skyndilega hraðann eins og hann
ætlaði að aka aftan á lögreglu-
bílinn. Loks missti hann alger-
lega þolinmæðina í þessum
strfðnisleik, reyndi hann að
sveigja fyrir lögreglubifreiðina
og fara fram úr henni. Þar meö
hafði hann brotið umferðarregl-
urnar og laganna verðir voru nú
ekki lengi að ráðast að honum
í hefndarskyni, handtaka hann
og óku með hann til lögreglu-
stöðvarinnar.
Félagar svertingjans á sömu
leigubílastððinni heyröu í tal-
stöðvartækjunum, að. til ein-
hverra átaka kom og breiddist
sá orörómur út meðal þeirra, aö
lögreglan hefði drepið hann.
Innan skamms hafði múgur
manns allt svertingar safnazt
að lögreglustöðinni í Newark til
að mótmæla þessum atburði.
Tjannig var upphaf þeirra ægi-
legu átaka milli kynþátt-
anna, sem nú eiga sér stað víðs-
vegar í'borgum Bandaríkjanna.
Það er sama sagan eins og oft
áður, að hin smávægilegustu at-
vik hafa orðið tilefni ægilegra
götuóeirða og blóðbaðs í svert-
ingjahverfum Bandaríkjanna á
síðastliðnum árum. Áriö 1965
gerðist það í svertingjahverfinu
Watts í Los Angeles, að lög-
reglumenn handtóku svartan
vandræðapilt fyrir ölvun viö
akstur. Afleiðingarnar urðu sex
daga óeiröir. þar sem 35 mer"1
létu lífið og 900 særðust og
fjöldi bygginga voru brenndar
til ösku. Á síðastliðnu ári gerðist
það svo í Hough-hverfi í Cleve-
land norður viö vötnin miklu.
að hvítur þjónn neitaði svörtum
manni á veitingahúsi um vatns-
glas og afleiöingin varð margra
daga óeirðir, þar sem verzlanir
voru rændar og ruplaöar og
fjöldi húsa brennd til ösku.
Atburðirnir >' Newark í síð-
ustu viku fengu á sig sama svip
og fyrri kynþáttaóeirðir. Heilt
Eftir óeirðirnar í Newark. Lögreglumenn ganga um stræti, fallinn svertingi liggur á gangstéttinni.
i svertingjahverfunum bæði í
Harlem í New York og Watts
í Los Angeles. Ég kom auga á
það, hvernig sumir svertingjar
höff ' ^mizt til fjár og frama.
Þa auðmannavillur, sem
svei. ..„jar áttu, en megniö af
íbúöahverfum þeirra voru hin
ömurlegustu fátæktahverfi og
var furðulegt að ganga um
stræti þessara hverfa að kvöld-
lagi eftir vinnutíma, þegar fólLið
sat þarna í þúsundatali úti á
tröppunum og allt var iðandi í
lífi.
það sérkennilega við kyn-
" þáttavandamál Bandaríkj-
anna er, aö hinir svörtu lifa
þar ekki sem nein sérstök þjóð,
heldur sem nokkurs konar stétt.
Þeir ganga í gegnum allt þjóð-
félagið. Þeir eru ómissandi í
borgum og bæjum alveg norður
undir landamærum Kanada, —
til þess að vinna verstu, óhrein-
ustu og lægst launuðu verkin.
Þannig eru þeir ómissandi þátt-
ur í þjóðskipulagi þessa lands
og það er erfitt að sjá nokkra
leið til að breyta þessu. En þaö
er um leið óskaplegt þjóðfélags-
vandamál, að þaö skuli þannig
skapast nokkurs konar undir-
þjóð, sem er undirokuð og getur
litla von gert sér um framfarir
eða uppreisn. Ég ræddi um þetta
við ýmsa málsmetandi menn og
reyndi aö benda þeim á þá gíf-
urlegu þjóðfélagslegu hættu,
sem þessu fylgdi og í þeim
samtölum rakst ég einmitt á
gerir uppreisn
borgarhverfi varð skjótlega á
valdi hinna svörtu uppreisnar-
manna. Fólk notaöi þá skjótlega
tækifærið o ruddist inn í verzl-
anir til að rupla þaðan ýmsu
sem það ágirntist. Fyrst réðust
r. ;nn inn í áfengisverzlanir.
Svertingjarnir hreinsuðu hillur
þeirra og leið síðan ekki á löngu
þar til allur hópurinn var orðinn
ölvarður og til i allt. Eftir það
skorti þ:' ekki djörfung. var síð-
an ráðizt á hverja verzlunina á
fætur annarri. Þar var stór
verzlun er seldi sjónvörp og
þóttust sumir hafa himin hönd-
um tekiö, er þeir gátu eignast
fyrir ekki neitt litsjónvarpstæki.
sem kosta um þúsund dóllara
Og húsmæðurnar fóru gegnum
brotnar rúður inn í kjörbúðirn-
ar, kræktu sér í körfur og gengu
síðan um eins og þær væru að
verzla og fylltu körfurnar af
hverju því er hugurinn girntist.
Sú saga sö&ð, að ein svert-
ingjamóðir hefði komiö út.
úr leikfangabúð með þrjú börn
sín og voru þau öll hjólandi á
þríhjólum, sem þau höfðu kom-
izt yfir fyrir ekki neitt. En al-
varlegra var það, þegar hópar
svertingja komust inn í byssu-
búðir. Þeir vopnuöu sig skjót-
lega og í ölæöinu litu þeir á sig
sem skæruliða og ákváðu að
búast tii varnar og berjast viö
umsáturslið lögregíunnar þar til
vfir lyki. Þegar ruplaö hafði ver-
ið í verzlunum var oft lagður
eldur í leifarnar.
lV'okkrum dögum síðar haföi
þessi faraldur breiðzt út og
gusu svertingjaóeiröir út víðs-
vegar i Bandaríkjunum. Alvar-
legustu átökin uröu um síöustu
helgi norður ,í hinni frægu bíla-
borg Detroit, en hún er fimmta
stærsta borg Bandaríkjanna meö
rúmlegja 2 milljónum íbúa. Þar
þurfti heldur ekki mikið tilefni.
Lögreglumenn sem voru þar á
gæzluferð komust að því aö á-
fengisverzlun í svertingjahverfi
borgarinnar var opin þó komið
væri fram yfir tilsettan lokun-
artíma og lét lögreglan loka
henni. En ástandið var oröið
svo ’Jfimt, að meira þurfti ekki
til aö leysa úr læöingi verstu
kynþáttaóeirðir, sem enn hafa
orðið. Allt fór það eftir sömu
uppskriftinni og áður, svert-
ingjar hópuðust saman til mót-
mæla og bráðlega var löggæzlu-
mönnum óvært í hverfi þeirra.
Svæðið haföi þannig skyndilega
breytzt í frumskóg, þar sem
lögmál villimennskunnar réðu.
Ekki leið á löngu áður en
ruðzt var einmitt inn í sömu á-
fengisverzlunina, sem hafði áður
haldið uppi afgreiðslu fram yfir
tilskilinn lokunartíma og nú var
áfengið ókeypis. Þá vopnuðu
svertingjar sig í byssubúðunum
og innan skamms líktist ástand-
ið hreinni borgarastyrjöld. Þaö
var skothríð á götunum, allt í
uppnámi, verzlanir voru misk-
unnarlaust rændar og síðan
kveikt í draslinu. Reykmekkir
risu bráðlega upp af hverfinu,
en slökkvilið komst ekki að til
að vinna slökkvistörf, því aö
leyniskyttur svertingja voru í
nágrenninu og sátu um aö
skjóta á brunamennina, ef þeir
komu nálægt. Ríkisstjórinn í
Michiganfylki, hinn kunni stjórn
málamaöur Romney 1 ýsti yfir
neyöarástandi og var ákveðiö
aö senda 5 þúsund manna fall-
hlífarlið til borgarinnar með
flugvélum, sem var falið þaö
verk að bæla þessa uppreisn
miskunnarlaust niður með her-
valdi. Ekki er enn orðið öruggt
í borginni og er álitið að nærri
40 manns hafi fallið, nálægt 2
þúsund særðir og um 2500
handteknir. Tjónið á verzlunum
og húsum er lauslega áætlað að
muni nema um 1 milljarð doll-
ara, enda lítur borgarhverfið út
eins og vígvöllur.
TTm orsakir þessa hörmulega
ástands mætti rita langt
mál. Ég minnist þess, þegar ég
kom í fyrsta skipti til Banda-
ríkjanna fyrir rúmum 10 árum.
aö þá gafst mér einmitt mjög
gott tækifæri til aö Kynnast
svertingjavandamálin víðs veg-
ar í landinu. Af opinberri hálfu
var mér þá gefið tækifæri til aö
sjá í borginni St. Louis, sem
stendur mitt á milli norður og
suöurríkja, hvemig hvít og
svört börn gengu saman í barna
skóla sátu saman og léku sér
samar og ennfremur hvernig
svartir íbúar gátu neytt at-
kvæ isréttar síns til jafns við
hvíta menn. En upp á eigin
spýtur var ég þá mikið á ferli
það sem var uggvænlegast, að
það var eins og þessir viðtalend-
ur mínir sæju ekki þessa hættu.
Þar eru menn orðnir svo vanir
þessu að mönnum finnst það al-
veg eðlilegt, — svertingjarnir
ættu eðlilega að vera þræla- og
þjónaliðið og ekki nokkur á-
stæða til að breyta þvi. Ég
minntist þess, að ég sagði við
einn þessara manna, sem var
starfsmaður utanríkisráðuneytis
ins, að þeir yrðu að gæta sín,
það myndu ekki líða mörg ár,
þar til svertingjamir risu upp
sem heil stétt og sem heil þjóö
og þá myndi borgarastyrjöld
geisa um allt landið. Honum
fannst þessi ummæli mín fárán-
leg og merkti ég að ég lækkaði
í áliti hjá honum fyrir að halda
slíkri fásinnu fram.
Ég hc.' ekki getað varizt þvi
á stundum þegar fréttimar ber-
ast frá Ameríku, að rifja upp
með mér þessi samtöl mín.
Ekki vegna þess að ég hafi litið
á mig sem neinn ispámann, en
mér fannst sjálfum, að þessir
kunningjar ættu að gæta að því,
að stundum er gleggra gests-
augaö og ég var sannfærður um
það, að í þessum efnum flytu
Bandaríkin sofandi að feigðar-
ósi.
J£f til vill voru þetta lika öfg-
ar hjá mér. Það verður
kannski aldrei nein raunveruleg
borgarastyrjöld í Bandaríkjun-
um milli svartra og hvítra. En
margt af því sem þar hefur
gerzt, róstur og blóðsúthelling-
ar hefur einmitt stafað af and-
varaleysi valdamannanna. Sums
staðar hafa menn nokkuð tekiö
að vakna á síðari án:m til mað
vitundar um hættuna og er tek
ið að vinna að þvi, að fela svert
Framhald S bls 10