Vísir - 02.04.1968, Blaðsíða 8

8
V í SIR . Þriðjudagur 2. apríl Isoo.
VISIR
Dtgefandi: Reykjaprent hf.
Framkvæmdastjóri: Sveinn Eyjólfsson.
Ritstjóri: Jónas Kristjánsson
Aðstoðarritstjóri: Axel Thorsteinsson
Fréttastjóri: Jón Birgir Pétursson
Ritstjórnarfulltrúi: Valdimar H. Jóhannesson
Auglýsingastjóri: Bergþór Úlfarsson
Auglýsingar: Þingholtsstræti I. Símar 15610 og 15099
Afgreiðsla: Hverfisgötu 55. Sfmi 11660
Ritstjóm: Laugavegi 178. Sími 11660 (5 línur)
Áskriftargjald kr. 115.00 á mánuöi innanlands
í lausasölu kr. 7.00 eintakið
Prentsmiöja Vísis — Edda hf.
Hláka í austri
\7arla hefur nokkurt land beðið jafnmikinn hnekki
af kommúnismanum en einmitt Tékkóslóvakía. Þar
búa gamlar iðnaðar- og menningarþjóðir. Ef Tékkó-
slóvakía hefði sloppið við byltingu kommúnista eftir
seinni heimsstyrjöldina, væri landið nú eitt hið þró-
aðasta í Evrópu, — á borð við Svíþjóð og Vestur-
Þýzkaland. I stað þess hefur ríkt stöðnun í Tékkó-
slóvakíu.
Nú eru Tékkar að varpa af sér okinu. Við völdum
eru teknir mun frjálslyndari menn en áður. Þeir eru
að koma á prentfrelsi og menningarfrelsi, og jafnvel
er talað um, að frjálsar kosningar í vestrænum stíl
verði hugsanlegar í framtíðinni. Of snemmt er að spá
um framhald þessarar þróunar, en ekkert virðist enn
sem komið er benda til afturkipps.
Þetta er enn eitt dæmið um, að pólitísk harðstjórn
kommúnismans stenzt ekki hjá menningarþjóðum.
Hún leiðir ekki til árangurs í efnahagsmálum og hún
samrýmist ekki þeirri víðsýni í hugsun, sem hlýtur
að ríkja með menningarþjóðum. Hins vegar getur
kommúnisminn verið traustari í sessi hjá síður þróuð-
um þjóðum, sem aldrei hafa vanizt skilningi á leik-
reglum lýðræðisins.
Mikil ólga hefur ríkt meðal þeirra þjóða í Mið-Evr-
ópu, sem lentu undir yfirráðum Sovétríkjanna eftir
seinni heimsstyrjöldina. Þessi ólga hefur hvað eftir
annað brotizt út. Skemmst er að minnast uppreisnar-
innar í Austur-Þýzkalandi 1953 og Póllandi 1956 og
hins skammvinna valdatíma frjálslyndra afla í Ung-
verjalandi 1956. Sovézka herveldið átti mikinn þátt í
að bæla þessar uppreisnir niður.
í kjölfar þessara uppreisna hefur alltaf komið aftur-
kippur. Valdhafarnir hafa orðið strangari og aftur-
haldssinnaðri. Þeir hafa reynt að loka löndum sínum
fyrir alþjóðlegum áhrifum og hafa hert allan aga.
Þannig hefur sagan orðið í öllum þremur löndunum,
sem greint er frá hér að ofan. Sýnir þetta, hversu erf-
itt og hættulegt er hlutverk hinna frjálslyndu afla í
þessum löndum, menntamanna og annarra, sem jafn-
an berjast fyrir auknu frelsi og frjálslyndari stjórnar-
háttum. Andans menn á Vesturlöndum gera allt of
lítið af því að veita þessum hetjum siðferðilegan
stuðning.
En afturhaldsöflunum tekst aðeins að tefja þróun-
ina, ekki að stöðva hana. Þeim tókst ekki að halda
járntjaldinu heilu. Þeim hefur ekki tekizt að bægja
frá albióðlegum menningar- og hagstefnuáhrifum.
Smám saman munu frjálslyndu öflin í þessum lönd-
um ná meiri tökum og auka áhrif sín á stjórnarstefn-
ur. Leppríkjakerfi Sovétríkjanna er að riðlast í sund-
ur. Hlákan verður ekki stöðvuð.
í
Listir-Bækur-Menningarmál
Loftur Guðmundsson skrifar leiklistargagnrýni:
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ:
Makalaus sambúð
EFTIR NEIL SIMON -
Þýðandi Ragnar Jóhannesson — Leiksfjóri Erlingur Gislason
Cíðastliöið föstudagskvöld
^ frumsýndi Þjóöleikhúsið
bandarískan gamanleik „Maka-
laus sambúð“ eftir Neil Simon
í íslenzkri þýðingu Ragnars
Jóhannessonar, en leikstjóri er
Erlingur Gíslason. Leikmynd
er eftir Lárus Ingólfsson. Frá
því er sagt í leikskrá, að Neil
Simon sé með snjallari leikrita-
höfundum um þessar mundir,
og að hann hafi hlotið verðlaun
sem bezti leikritahöfundur árs-
ins 1966. Hins vegar er þess
ekki getið hvaöa stofnun veitti
þessi verðlaun; ekki heldur
hvort hann var þar með kjörinn
bezti leikritahöfundur í Banda-
ríkjum nefnt ár eða verölaunin
voru alþjóðleg. Er upplýsingun-
um því nokkuð áfátt, því að ó-
neitanl. mundi margur viljafáað
vita eitthvað nánara um þetta,
eftir að hafa horft á leikinn.
Eflaust nýtur þetta leikrit sín
ekki til fulls í íslenzkri þýð-
ingu, Þetta er ekki sagt sem
gagnrýni á þýðingu Ragnars Jó-
hannessonar — það vita allir
að hann kann vel til verks. En
sá veit gerst sem sjálfur reynir
hve öruöugt það er, og á stund-
um algerlega vonlaust, aö ætla
sér að íslenzka bandaríska
„fyndni" þannig, að hún hitti
mark. Ég tek þaö fram, að ég
hef ekki lesið leikritið á frum-
málinu, en eftir að hafa heyrt
og séð þaö í íslenzkum búningi,
fæ ég ekki varizt þeirri hugsun
að eitthvað hljóti aö hafa farið
þarna forgöröum, fyrst höfund-
urinn hlaut slíkan heiður fyrir
það í sínu heimalandi. I annan
stað held ég að leikritið hefði
ekki verið valið til þýðingar
með sýningu í Þjóðleikhúsinu
fyrir augum, ef þar heföi hvergi
veriö bitastætt í tilsvörum.
Hinu verður ekki neitað, að
atburöarásin er skopleg á köfl-
um, en gersvipt allri spennu;
höfundurinn hefur einhvem
veginn lag á því að undirbúa
hlutina þannig, að áhorfandan-
um kemur aldrei neitt á óvart,
sízt af öllu lokaatriöið.
Erlingur Gíslason hefur sýnt,
að hann er dugandi leikari.
Þetta er í rauninni frumraun
hans sem leikstjóra á sviði
Þjóöleikhússins, þótt hann hafi
að vísu áöur sett á sviö einþátt-
ung Odds Bjömssonar, „Jóölíf"
að Lindarbæ. Hann er því
miður heppinn, að honum skuli
hafa verið fengið þetta við-
fangsefni, og veröa hæfileikar
hans sem leikstjóra ekki dæmd-
ir eftir því. En vorkunnarlaust
hefði honum verið að sjá svo
um að leikendur kynnu hlut-
verk sín sæmilega á frumsýn-
ingu, hvað ekki var raunin.
Þarna eru þó þaulvanir leikar-
ar í hverju hlutverki aö kalla.
Efni leikritsins, ef efni skyldi
kalla, er í fáum oröum það, að
tveir kvæntir karlmenn, sem
eiga í hjónaskilnaðarmáli, fara
að búa saman. Hefur konan far-
ið með börnin að heiman frá
öðrum þeirra, vegna óreglu
hans og óreiöu og áhuga á
pókerspili. Hinn er brottrekinn
frá konu og börnum sökum ó-
þolandi reglusemi, nosturs og
hreinlætis. Nágrannar þeirra í
húsinu, tvær systur, önnur
ekkja en hin fráskilin, koma
síðan nokkuð við sögu, en þó
fyrst og fremst sameiginlegir
kunningjar „sambýlismann-
anna“ pókerspilaramir. Brátt fer
að sjálfsögðu svo, að sá óreglu-
sami þolir ekki nostur og hrein-
læti hins og rekur hann á dyr
— og taka þá systumar hann
að sér. Og tjaldið fellur.
Þeir Árni Tryggvason, Ævar
R. Kvaran, Sverrir Guðmunds-
§on og Bessi Bjamason leika
heimilisvinina, pókerspilarana.
Róbert Amfinnsson leikur ó-
reiðu-eiginmanninn fráskilda,
Rurik Haraldsson andstæðu
hans. Þær Herdís Þorvaldsdóttir
og Brynja Benediktsdóttir leika
systumar. Leikurinn hefst á
pókerspili þeirra félaga. Það
atriöi á víst að vera gaman-
samt, en gamanið er þó ekki
það mikiö, að jafn reyndir gam-
anleikarar ojg þeir Bessi og Árni
fái notið sín að ráði. Brosleg-
ustu atriðin em árekstrar
þeirra, Madison — Rúriks Har-
aldssonar og Ungars — Róberts
Amfinnssonar í sambúöinni, og
þar ná þessir góökunnu leikarar
sér á stundum sæmilega á strik.
Aftur á móti er heimboðið,
þegar systumar koma í íbúö
sambýlinganna, svo lágkúrulegt
grín — eða öllu heldur lágkúra-
leg tilraun til að skapa grín-
atriði — að hvoragri leikkon-
unni er það samboðið.
Þvi fer fjærri, að ég telji
Þjóðleikhúsinu það ósamboðið
að sýna gamanleiki endrum og
eins. En þá verða það lika að
vera góðir og skemmtilegir
gamanleikir. Næst þegar það
velur gamanleik til sýningar,
ætti þaö að athuga einhvern
þeirra, sem ekki hlaut verölaun
áriö 1966.
Róbert Arn-
finnsson og
Rúrik Har-
aldsson sem
Ungar og
Madison