Vísir - 09.11.1968, Qupperneq 8

V I S I R . Laugardagur 9. nóvember 1968.
f9
• /
Útgefandi Reykjaprent n.l
Framkvænadastjóri Sveinn R. Eyjólfsson
Wtstjóri: Jónas Kristjánsson
Aðstoðarritstjóri: Axal Thorsteinson
Fréttastjóri: Jón Birgir Pétursson
Ritstjórnarfulltrúi: Valdimar H Jóhannesson
Auglýsingar: AlalstræL H. Simar 15610 11660 og 15099
Afgreiðsla: Aðalstræti 8. Sími 11660
Ritstjórn: I augavegi 178. Slmi 11660 (5 línur)
Áskrittargjald kr. 125.00 á mánuði innanlands
1 lausasölu kr. 10.00 eintakið
Prentsmiðja Visis — Edda h.f.
EFTA-viðræður iímabærar
{Jmsókn um aðild íslands að Fríverzlunarsamtökum
Evrópu, eða Efta eins og þau eru venjulega nefnd,
var rædd í gær á Alþingi. Kom þar í ljós, að stjóm-
arflokkarnir eru fylgjandi því, að umsókn íslands ber-
ist Efta fyrir 21. nóvember, þegar ráðherrafundur
samtakanna hefst, svo að viðræður geti hafizt sem
fyrst. Stjórnarandstöðuflokkárnir vilja hins vegar slá
málinu á frest og hugleiða það nánar.
í skýrslu þeirri um Efta, sem samin hefur verið á
vegum sérstakrar nefndar allra flokka, segir m. a.:
„ísland verður að fylgjast með þeirri þróun viðskipta-
og efnahagsmála, sem átt hefur sér stað í Vestur-
Evrópu á síðasta áratug, því að viðskiptaleg einangr-
un leiðir af sér efnahagslega stöðnun.“
Nokkru síðar í skýrsluipi segir: „Efta-aðild og
nauðsynlegar ráðstafanir, sem henni eru samfara,
munu leiða til fjölbreyttara atvinnulífs og örari iðn-
þróunar. Öflugur iðnaður hefur ekki getað þróazt hér
nema við úrvinnslu sjávarafurða, m. a. vegna þess að
innanlandsmarkaðurinn er yfirleitt of lítill og vélar
og hráefni iðnaðarins hafa verið tolllagðar. Með þátt-
töku í fríverzlun Efta-landanna má draga úr þessum
hömlum á uppbyggingu heilbrigðs iðnaðar, sem fram-
leiddi bæði fyrir innanlandsmarkað og útflutning.
... Við það að ganga í Efta fær iðnaðurinn tollfrjáls-
an aðgang að 100 milljón manna markaði.“
Um útflutning sjávarafurða segir: „Efta-aðild mun
greiða fyrir útflutningi íslenzkra afurða, fyrst og
fremst útflutningi sjávarafurða, sem Efta-samningur-
inn nær til, svo sem freðfisks, síldarlýsis, þorskalýsis
og niðursuðuvara, en einnig opna nýjar leiðir til út-
flutnings iðnaðarvara.“
Aðildinni mun fylgja afnám verndartolla og endur-
skoðun á fjáröflunartollum. Þessi tollalækkun á að
draga úr hækkunum verðlags og framleiðslukostnað-
ar hér á landi og skapa þannig stöðugra efnahagslíf.
Einnig mun hún mynda jafnari og sanngjarnari að-
stöðu einstakra atvinnugreina og bæta nýtingu vinnu-
afls og fjármuna.
Þá má gera ráð fyrir auknu efnahagssamstarfi við
hin Norðurlönc” . innan Efta. Á því sviði hafa verið
rædd ýmis atriði, sem hafa verulegt gildi fyrir ísland,
svo sem stofnun fjárfestingarbanka, aukið iðnaðar-
samstarf og samvinna í sölumálum sjávarafurða.
Kostirnir við aðild að Efta eru margir og þung-
vægir. Því fyrr sem við getum farið að hafa af henni
hag, þeim mun betra. Bið á umsókn um aðild táknar
aðeins glataða mö^uleika. En svo er á hitt að líta, að
ekki kemur til greina þátttaka í Efta, nema þjóðin
hafi af henni verulegan hag. Þess vegna verður að
vanda vel til samningagerðarinnar. Árangur af því
kemur fyrst í ljós, þegar viðræður eru hafnar.
»
HÁLF ÖLD LIÐIN
Mánudaginn 11. nóvember er bálf ’óld liðin
frá vopnahlésdeginum 1918 — lokum
fyrri heimsstyrjaldar
□ Á mánudag, 11. nóv-
ember, eru 50 ár liðin
frá lokum fyrri heims-
styrjaldar, en þann dag
var birt tilkynning um,
að vopnahlé hefði verið
gert þá um morguninn
kl. 11. Útgáfa Reykja-
víkurblaðanna lá niðri
um þessar mundir af
völdum spönsku veikinn
ar, og fæstir vissu annað
en það, sem orðrómur
hermdi, dögum saman.
Hinn 6. nóvember 1918 birti
Vísir á forsíöu auglýsingu frá
dagblöiðunum þess efnis, að þau
gætu ekki komið út „næstu daga
vegna veikinda starfsmanna". en
í frétt var þess getið, að inflú-
ensan væri nú orðin svo út-
breidd, að slíks væru vart dæmi
áðuf, og gizkað á að ekki færri
en 5000 bæjarbúar hefðu tekið
veikina. Og horfur voru þær, að
,,011 vinna leggist að miklu leyti
niður“. Um þessar mundir voru
þrjú dagblöð í Rvík: Vísir, rit-
stjóri Jakob Möller, Morgunblað
Ið, ritstjóri Vilhjálmur Finsen,
og Fréttir, ritstjóri Guðmundur
Guðmundsson skáld. Hið hættu-
lega ástand I bænum af völd-
um inflúensunnar, spönsku veik-
innar, leiddi þannig af sér, að
útkoma blaðanna stöðvaðist í
bili, og íbúar borgarinnar fengu
því engar blaðafréttir um einn
mesta atburð veraldarsögunnar
fyrr og síðar. — menn fréttu að-
eins á skotspónum um þau tíð-
indi, að
gert haföi veriö vopnahlé þann
11. nóvember kl. 11 árdegis og
þar með Ieidd til iykta heims-
styrjöldin, sem brauzt út 1 ág-
ústbyrjun 1914, og það var ekki
fyrr en 15. nóvember, sem blöð-
in gátu látið iesendum sínum í
té fréttir um það, sem gerzt
hafði og var að gerast, og af ær-
ið skomum skammti, því að þau
gáfu út sameiginlegan fregn-
miða, en Vísir kom ekki út fyrr
en 17. nóvember. og birti hann
þá forsíðugrein, yfirlit um ófrið-
arlokln.
Undirfyrirsagnir þessarar yfir-
iitsgreinar voru: „Vopnahié sam-
ið, stjómarbylting í Þýzkalandi.
Vopnahlésskiimálamir, Friðar-
skilmálarnir.
Svo var ástandið alvarlegt og
ískyggilegt á þessum tíma, er
vopnahléið komst á, að f sein-
ustu blöðunum voru menn var-
aðir við að segja fólki slæm tíð-
indi, en heilir sem sjúkir, þeir,
er þoldu að heyra gleðitíðindin,
hafa glaðzt af hjarta, því að um
allan heim var mönnum hinn
mesti léttir að, að verstu hörm-
ungarnar voru að baki.
Þjóðin átti allt undir því, að
hún gæti haldið uppi samgöng-
um við umheiminn, og gæfa
hennar var, að búið var að
stofna Eimskipafélagið, en styrj-
öldin hafði staðið hátt á annað
misseri, er fyrstu skip þess kom-
ust til landsins, eða Gullfoss
(kom til Vetmannaeyja 15/4
1915 og Rvíkur daginn eftir, en
Goðafoss kom til Rvíkur 13/7.
Skipin voru smíðuð f Danmörku,
hlutlausu landi, og tafðist smíð-
in um 3 mánuði. Og þessum fjör-
eggjum þjóðarinnar var hætt á
þessum tíma og hættumar sí-
vaxandi af völdum tundurdufla
og kafbáta. Bæði Norðmenn og
Danir, sem höfðu skip f förum
hingað til Iands, urðu að hætta
þeim. Ófriðarþjóðirnar tóku
blátt áfram mörg skip til sinna
nota, en önnur — eða þau, sem
fóru um úthöfin, og um þetta
segir f afmælisriti Eimskipafé-
lagsins: '
„En þau skip, sem þeir (þ. e.
Bretar) leyfðu að halda uppi
ferðum, skylduðu þeir til að
koma við f brezkri höfn til eftir-
lits" o. s. frv.
í öllum styrjaldarlöndunum
urðu þeir, sem heima sátu, að
horfa ,á eftir ástvinum til víg-
vallanna, og bíða jafnan milli
vonar og ótta fregna um þá, en
hjá hlutlausu siglingaþjóðunum,
ekki sízt íslendingum og Norð-
mönnum, var að þessu leyti svip
aða sögu að segja. Tugir, hundr-
uö fslenzkra fjölskyldna áttu
farmenn á millilandaskipum og
sjómenn á fiskiskipum, sem þeir
sigldu út með aflann, og var um
að ræða mikið framlag vaskra
manna á hættutíma.
Bæði árin 1915—1916 voru
Gullfoss og Goðafoss í sigling-
um milli Islands og Danmerkur
— „auðvitað með viðkomu á
Bretlandi" en vorið 1915 fór
Gullfoss fyrstu ferð sína til
New Vork og haustið 1916 fóru
bæði skipin þangað, Og þeim er
þetta tekur saman, er að sjálf-
sögðu minnisstæð ferð á Gull-
fossi á útmánuðum 1918, en sú
ferð tók yfir 3 vikur með við-
komu í Halifax, vegna þess að
skipið fékk á sig mikinn hnút
og iaskaðist, einkum stjórnpall-
ur, og þurfti bráðabirgðaviðgerð
ar. Þetta var laust eftir að
sprengingin mikla varð f Halifax.
Slys af völdum styrjaldar-
innar urðu ekki á skipunum á
þessari hættuiegu leið, en eitt
sinn — þann 21. sept. 1915
barst sú frétt hingað til lands,
að Gullfossi hefði verið sökkt.
Sló óhug miklum á alla við
fregn þessa, en sem betur fór
reyndist hún á misskilningi
byggð. Og þá kom andirin yfir1
hið aldna þjóðskáld Matthías
Jockumsson og var lokaerindið:
Bresta sé ég bólstra,
birtir fyrir sýnum,
h’lær yfir heljarslóð
heilög sunna.
„Hallelújá!"
ómar í lofti:
Guð er iifandi,
Gulifoss er heill.
Þegar heimsstyrjöildin brauzt
út 1914 vaon ég á búgarði norð-
ur í Þrændalögum og hefi ég lýst
því, er ég fór þaðan áleiðis
heim, þegar Þýzkaramir hans
Vilhjálms keisara, sem í Noregi
voru um þesar mundir, vom að
þyrpast heim f herinn. Það var
krökt af þeim í lestinni á leið
til Kristjaníu (Osló) og hrópað
í sífellu: Nach Paris Nach St.
Petersburg! Og fjölmennasti,
bezt þjálfaði og bezt búni land-
her heims var tilbúinn, og þjálf-
að varalið að auki. Frakkar
miklu veikari og allt veldi Bret-
Iands á sjónum, én „þegar býð-
ur þjóðarsömi, þá á Bretland
eina sál“ og landið sem hafði
ekki nema 160.000 manna her
og illa búinn, brást ekki því
heiti sínu, að koma litlu landi
til hjálpar, v£pri á það ráðist,
en Bretar höfðu heitið Belgíu
hjálp, væri hlutleysi hennar
skert. Og sjálfboðaliðamir'
flykktust í herinn og vom feng-
in prik í stað byssna í fyrstu, er
þeir komu í þjálfun, og um allt
Bretaveldi og f öllum samveld-
islöndum og mörgum öðmm
buðu menn sig fram, menn sem
gátu ekki séð litla þjóð „viöj-
um reyrða og meiðslum marða“
— menn sem skildu ekki, að
mesta hugrekkið væri f því fólg
ið að „þora að sitja hjá“ þegar
bær nágrannans var brenndur
og fólk hans flúði. Og í þeirra
hópi vom á annað þúsund
menn af íslenzku bergi brotnir,
10. sfða.