Alþýðublaðið - 11.12.1966, Blaðsíða 9

SunnudagsALÞÝÐUBLAÐIÐ- 11. desember 1966

Bjarni Villijálnisson
slíkrar bókar þyrfti að einskorða
í upphafi við nauðsynlegan fróð-
leik um óhjákvæmilega staði, stað
reyndir um staðina eins og þeir
eru í dag, náttúrufar og sögu;
þeirrahér vðsitir shrdl umfæyp
þeirra. Hér virðist reynt að gera ó
einatt verða óþarflega lausleg. En
gaman er að þvi hve bókin er
þrUngin sögulegum og þjóðsöguleg
um efnivið og frásögnum; íslenzk
landlýsing er óðara orðin að sögu
fróðleik. Hefði að vísu nægt að vísa
í fáum orðum til sagna um viðkom
andi staði í stað þess að endur-
segja þær, og þyrftu slíkar til-
vísanir þá að vera nokkurnveginn
tæmandi; með þeim hætti yrði
bókin stórum nytsamlegri þó hún
væri ekki læsileg að sama skapi.
En í allri gerð þessarar bókar
fara saman sjónarmið eiginlegrar
orðabókar, uppsláttarrits og hand
hægrar lestrarbókar. — Það sem
mestu skiptir er að sönnu að til
slíkrar bókar skuli vera stofnað;
höfundur getur þess réttiiega í
formála að frumsmíðin hljóti að
vera gallagripur, góð verður hún
fyrst þegar þjóðin öll hefur lagzt
á eitt við að sniða af henni hor-
tittina, leiðrétta hana og endur-
bæta, segir höfundur Er þó ekk
ert efamál að margir lesendur
munu hafa bæði gagn og gaman
af þessari fyrstu gerð hennar.
Báðar þessar bækur eru vel og
veglega úr garði gerðar, prýdd
ar allmiklum myndakosti, hvor
eftir sínu efni. Þorsteinn .Tóseps
son er sem kunnugt er snjall ljós
myndari og munu fáir mynda bet
ur landslag en Þorsteinn. Mynd
prentun er hinsvegar óviðunandi
í bók hans, og hefðu mvndirnar
þurft að vera á sérstökum papp
ír svo vel færi.
ILMENNA BÓKAFÉLAGIÐ
byrjaði f.vrir tveimur árum
nýtt ritsafn sem nefnis* einu
nafni íslenzk þjóðfræði. Fvrsta
verkið í l'lokknum var Kvæði og
dansleikir sem Jón Samsonarson
gaf út, úrval kveðskapar sem
gengið liefur við dansa ásarnt ýtar
■ legri inngangsrannsókn útypfand-
ans á öllum tiltækum heimildum
um dansa og dansleiki á íslandi.
Þetta var merkilegt verk enda
fræðimanniega að því staðið og
vandað vel til útgáfunnar i hverri
grein. En vera má að á því komi
fram þnu vahdkvæði sem jafnan
eru viðloðandi útgáfur sem í senn
eiga að vera vándáðar fræðilega
og viS álmenningshæfi; -slík verk
Óskar Halldórsson
geta hæglega orðið of alþýðleg
fyrir fræðimennina, en of fræði-
leg fyrir almenna lesendur. Ætli
ýmsum lesendum hafi ekki þótt
inngangur Jóns Samsonarsonar
dauf og þurrleg lesning? Og vand
læti útgefandans um handrit
•kvæðanna, einskorðað val þeirra
við „dansa og leiki“ kann að koma
niður á kvæðunum sjálfum og
kvæðavalinu; almennum lesendum
er sá texti beztur sem er skáld-
legastur, fyllstur og fegurstur,
kvæðin sem fjölbreyttust; en
fræðimönnum dugir ekki minna
en lieildarútgáfa kvæðanna, allur
textamunur og afbrigði. Þetta er
ekki sagt til að vanþakka ágæta
bók, vandað verk útgefenda og
forlagrins, en einungis til að
benda á vandkvæði sem hlióta að
fylgja slíku safni sem þessu Hér
varð að fara bil beggja, og allt
á litið hefur það líklega tekizt
merkilega vel.
Nýtt bindi þjóðfræðanna, ís-
lenzkir málshættir sem Bjarni Vil
hjálmsson og Óskar Halldórsson
tóku saman (xxxi + 294 bls.i kemst
furðanlega hjá þessum vandkvæð
um. í bókinni munu vera um sjö
þúsund málshættir fornir og nýj-
ir og er heimildaskráin í bókar
lok til vitnis um það hve víða
þeir eru ættaðir, allt frá dag-
blöðunum til Árnasafns og Lands
bókasafns Er þetta „allriflegt úr
val íslenzkra málshátta" segir
Bjarni Vilhjálmsson í inngangi
bókarinnar. „Æskilegt hefði verið
að geta þurrausið lindir íslenzkra
málshátta, gert fullkomin skil
prentuðum sem óprentuðum ís-
lenzkum málsháttasöfnum oa safn
að til sæmilegrar hlítar þeim
málsháttum úr mæltu máli sem
aldrei hafa verið skráðir. En það
yrði margra ára verk, og hætt er
við að slíkt rit yrði öllum þorra
manna lítt aðgengilegt, hó að
þarft væri og mikill fengur ís-
lenzkum fræðurn.1,1 Þetta «afn er
hins vegar hið aðgengilegasta al
mennum lesendum. í inngangin
um er gerð glögg og skilmerkileg
grein fyrir því hvað málsháttur
sé, lýst eðli hans og formsein-
kennum, rakin saga og geymd
málshátta í íslenzku. Siálft er
málsháttasafnið brunnur alþvðlegr
ar lífspeki þar sem sjálfsagt má
finna rétt andsvör við hverjum
þeim hlut, viðbrögð við hverjum
vanda sem að höndum kann að
berá; þar sþeglast hversdagsheim
‘ur þjóðarinnar um þúsund ár óg
þúsund hættir að bregðast við
' þeirit' heiriii. ’
Eins og fyrri bindi þjóðfræða-
safnsins er þetta hin vandaðasta
bók, yfirlætislaus og handhæg og
efnið að því skapi aðgengilegt.
pÁAR bókmenntir eru líklega
lokaðri heirnur nútíðarles-
anda en rímur. Er þó varla mik-
ið meira en mannsaldur síðan rim
ur voru enn í almennri notkun,
auðskildar hverju barni og eftir
því vinsælar; núorðið mun hins-
vegar þurfa töluvert sérsinni til
að gefa sig að marki að rímum.
Þá er að vísu átt við eiglnlegar
rímur, en ekki seinni tíma til-
raunir til að vekja þær upp í
nýrri mynd. En í fullar fimm ald
ir voru rímur cin höfuðgrein bók
mennta hér á landi; þær kunna
að hafa hafizt með Ólafs rímu
Haraldssonar eftir Einar Gilsson
á 14. öld en þeim lauk með sanni
með rímum Sigurðar Breiðfjörð
á þeirri 19du; Númarímur hans
eru í senn hátindur og endalok
þessa kveðskapar
Þorsteinn Jósepsson
Það getur nærri að róðlegt
væri að fá ýtarlega svnisbók
þessarar bókmennta sem eru í
senn svo fjarlægur og nálægar
nútíðinni, bók sem veitti bæði
bjarglega hugmynd um þróun og
list rímnaskálda og sýnishorn
hins bezta rímnakveðskat'ar. Á-
reiðanlega er að finna í rímum
ýmsan skáldskap sem gæti reynzt
lesendum notadrjúgur þótt bók-
menntagreinin sjálf sé liðin undir
lok: einhverjir lesendur kvnnu
meira að segja að. vera líklegir
til að taka það sérsinni sem er
nauðsynlegt til frekari ræktar við
rímur. Slíka bók hefur Helgafell
nú ráðizt í að gefa út undir held
ur ankannalegu heiti, — Rímna-
safnið, sýnisbók rímna frá 14 öld
til nútímans, Sveinbjörn Bein-
teinsson hefir tekið saman,
ílxiii jf- 276 bls.) En því miður
hefur framkvæmd verksins farið í
handaskolum þó hugmyndin sé
þarfleg.
Frásögn er aðal rímna, eddumál
og dýrir hættir formseinkenni. í
svnisbók rímna þurfa bæði þessi
sjónarmið að sameinast við efnis
valið til að rímnalistin fái not
ið sannmælis,- og gera þarf grein
armun eiginlegra rímna,- epískrar
sk-áldlistar, og ýmiskonar sveita-
skáldskapar undir rímnaháttum.
Það þarf með öðrum orðum að
, velja í slíka bók heilar rímur
eða minnsta kosti samstæða kafla,
velja þá í senn með hliðsjón af
Framhald á Í5. síðu.
SÍGILDAR SÖGUR
Tvær bækur í þessum flokki eru nýkomnar út:
KYNJALYFIÐ, spennandi og skemmtileg saga eftir Sír Walter-
Scott, höfund sögunnar Ivar Hlújárn.
FANGINN í ZENDA, hin margeftirspurða, hörkuspennandi saga
eftir Sir Anthony Hope.
IÐUNN Skeggjagötu 1 - Símar 12923 og 19156
FJÖLFRÆÐISPILIÐ
til skemmtunar og fróðieiks
Það er hentugt tæki til náms, því á augabragði
er hægt að sjá, hvort svarið er rétt eða rangt
Svarið er rétt, þegar ljósið kviknar. Hverju
spili fylgja 4 spjöld (7 flokkar) en síðan verður
hægt að fá einstök spjöld eftir því, sem menn
óska. Nú þegar eru tilbúnir eða í undirbúningi
eftirtaldir flokkar:
1. Bókmenntir
2. íslandssaga
3. FerSamál
4. Stærðfræði
5. Mannkynssaga
6. Trúmál
7. Oýrafræffi
8. Grasafræffi
9. Leiklist
10. Landafræffi
Fæst í bóka- og leikfangabúðum.
Söluumboð:
BÓKIN HF., Skólavörðustíg 6 - Sími 10680.