Dagur - 24.10.1997, Blaðsíða 7

FÖSTVDAGVR 24. OKTÓBER 1997 - 7
X^MT.
ÞJOÐMAL
íslenska heilbrigðisþjón-
ustan er góð
Ján Kristjánsson bendir á þaö í grein sinni aö á síðustu tveimur árum hafi veriö unniö aö miklum endurbótum á skipuiagi og
búnaöi sjúkrahúsa og frekari átaka sé að vænta í þeim efnum.
JÓN
KRISTJÁNS-
SON
FORMAÐUR
FJÁRLAGA-
NEFNDAR
Miðað við þá umræðu sem verið
hefur um heilbrigðiskerfið mætti
ætla að það væri í kaldakoli. Það
er langt frá því að svo sé. Við Is-
lendingar höfum góða heilbrigð-
isþjónustu með góðu starfsfólki
sem hefur náð mikum árangri.
Við verjum miklum fjármunum
til hennar, en útgjaldaþörfin er
mikil til þess að vera samkeppn-
isfærir í launum til heilbrigðis-
stétta og taka inn nýjungar í há-
tæknilækningum.
A síðustu tveimur árum hefur
verið unnið að miklum endur-
bótum á skipulagi og búnaði
sjúkrahúsa og áform eru um
frekari átök í þessum efnum:
I fyrsta Iagi hefur verið ákveð-
ið að byggja barnaspítala sem
verði risinn um aldamót.
I öðru lagi hafa hjartadeild,
barnadeild og krabbameinsdeild
Sjúkrahúss Reykjavíkur verið
endurskipulagðar og endurnýj-
aðar af tækjum og tekið í notkun
nýtt tölvusneiðmyndatæki. Á
Ríkisspítölunum hafa skurðstof-
ur, gjörgæsludeild og glasafijógv-
unardeild verið endurskipulagð-
ar og endurnýjaðar, línuhraðall
hefur verið tekinn í notkun
ásamt búnaði vegna hjartaað-
gerða á börnum og æðarann-
sóknastofa.
í þriðja lagi hafa geðlækningar
á Fjórðungssjúkrahúsinu áAkur-
eyri verið efldar og komið á fót
barnadeild. A Akranesi og
Blönduósi hafa legudeildir feng-
ið bætta aðstöðu og Ijölmörg
tæki hafa verið tekin í notkun á
sjúkrahúsum sem bæta þjónust-
una.
Hér er stiklað á stóru en þetta
sýnir að það er langt í frá að allt
sé í rúst í heilbrigðismálum, eins
og stundum mætti ætla af um-
ræðunni. Stöðugt er unnið að
framþróun þessarar mikilvægu
þjónustu.
Vandamálin
Nokkur erfið vandamál hafa
skapað umræðuna um heilbrigð-
ismálin. Þar ber fyrst til að taka
kjaradeilur lækna. Það er algjört
forgangsmál að leysa þær. Kjara-
nefnd verður að flýta sinni vinnu
varðandi kjör heilsugæslulækna,
og finna verður lausn á sérfræð-
ingadeilunni. I öllum þessum
málum gildir það Iögmál samn-
ingagerðar að báðir aðilar verða
að leggja að sér til þess að finna
lausn.
í öðru lagi er Ijárþörf sjúkra-
húsa mikil og biðlistar eru
vandamál, þótt þeir hafi styst í
nokkrum greinum meðal annars
bæklunarlækningum.
Skortir stefnumótun?
Því hefur verið haldið fram að
stefnumótun skorti í heilbrigðis-
málum og það ásamt stöðugri
Ijölmiðlaumræðu valdið ugg og
óróa sjúklinga og starfsfólks.
Það er alrangt að slíka stefnu-
mörkun skorti. Eg vil riQa upp
nokkur atriði í þeirri stefnu-
mörkun sem núverandi heil-
brigðisráðherra hefur verið í for-
ustu fyrir:
1) Auknar forvarnir m.a. með
stofnun forvarnasjóðs.
2) Uppbygging heilsugæslu
sem grunneiningar í heilbrigðis-
málum sbr. uppbyggingu í
Reykjavík.
3) Stjórnskipulag heilbrigðis-
stofnana skuli einfaldað og sam-
starf aukið þar sem hagkvæmt
þykir til þess að mæta aukinni
útjgaldaþörf þessara stofnana.
Hlutverk þessara stofnana skuli
vel skilgreint.
4) Ný þjónustugjöld skuli ekki
tekin upp.
5) Barnaspítali skuli byggður.
Hins vegar er það svo að allar
breytingar vekja andstöðu. Það
er óþol í umræðunni, sem kann
að stafa af því að umræðu um
breytingar, samstarf og samruna
til að mynda sjúkrahúsa í Reykja-
vík hafa staðið allar götur síðan
1992. Hinar minnstu hræringar
hafa ætfð verið ræddar í fjölmiðl-
um utan dagskrár á Alþingi. Sú
umræða hefur ekki skilað mikl-
um árangri og reynt hefur verið
að halda því fram að það séu
áform stjórnvalda að minnka
þjónustu og brjóta niður heil-
brigðiskerfið. Það er víðs fjarri.
Skipulagsbreytingar eiga að miða
að betri nýtingu Ijármuna, betra
vinnuumhverfi sem felst í því að
hlutverk hverrar stofnunar sé
skilgreint sem allra best og
verkaskipting milli þeirra sé skýr.
Þetta er afar mikilvægt fyrir
sjúklinga sem auðvitað eiga að
vera í forgangi og starfsfólk
stofnananna.
Erfið kjaradeila
Þær kjaradeilur sem eru óút-
kljáðar við lækna eru alvarlegar.
Gallinn er sá, að læknastéttin
kemur ekki einhuga að samn-
ingaborðinu, og allir þekkja mis-
munandi áherslur heilsugæslu-
Iækna og sérfræðinga. Það er
nauðsyn að yfirvöld heilbrigðis-
mála fái stuðning til að leysa
þessar deilur og Kjaranefnd skili
sínu verki. Deilur við sérfræð-
inga mega ekki með neinu móti
verða til þess að sjúklingar missi
tryggingavernd sína hjá Trygg-
ingastofnun Ríkisins.
Framlög til heilbrigðismála
hafa aukist að raungildi síðustu
ár. Hins vegar er það alveg ljóst
að fjárþörfin vex og það þarf að
nýta fjármuni sem allra best í
þágu þeirra sem sjúkir eru.
Grundvöllurinn er fyrir hendi.
Góður gestur til Þroskahjálpar
GERÐUR STEINÞÓRS-
DÓTTIR
FORMAÐUR FORELDRA SAM-
TAKA FATLAÐRA
SKRIFAR
Áke Johansson mun flytja
ávarp við setningu Iandsþings
Landssamtakanna Þroskahjálpar
á Hótel Sögu í kvöld. Hann er
formaður Klippan, félags þroska-
heftra í Svíþjóð. Á laugardaginn
situr hann þing Átaks, félags
þroskaheftra á Islandi, sem fjallar
um sólarhringsstofnanir og bú-
setu. Áke Johansson er gjörkunn-
ugur báður þessum búsetuform-
um. Hann var lokaður inni á
stofnunum í 32 ár, en var sleppt
út í samfélagið árið 1975. Síðan
hefur hann starfað sem upplýs-
ingafulltrúi um búsetumál fatl-
aðra og er virtur og vinsæll fyrir-
Iesari.
Ævisaga Áke Johansson kom út
í Svíþjóð 1993. Kristine Lund-
gren ritar sögu hans og Bengt
Westerberg, þáverandi félags-
málaráðherra, skrifar formála.
Rammi ævisögunnar er þrettán
tíma flugferð frá Svíþjóð til
Kanada á ráðstefnu. Á leiðinni
rifjar hann upp aðra ferð, ævi
sína, einkum á tveimur “fávita-
stofnunum", sem nú kallast sólar-
hringsstofnanir fyrir fatlaða. Það
er merkilegt að fá innsýn inn í
þennan heim sem er flestum lok-
aður, og fáir vilja vita af. Mér
fannst bókin áhrifamikil vegna
þess að þarna talar maður sem var
fórnarlamb fordóma og vanþekk-
ingar. Stofnanalífið byggði á
hræðilegri hugmyndafræði þar
sem íbúarnir voru sviptir öllum
mannréttindum, allri hlýju, öllum
samskiptum við sína nánustu, en
kennt að þegja og hlýða. Refsing-
ar voru auðveldasta leiðin til að
ná þessu markmiði. Enginn sem
býr á stofnun kemst hjá því að
hljóta skaða af. Hafi Áke Johans-
son ekki verið þroskaheftur -
hvort svo var veit ég ekki eftir lest-
ur bókarinnar - þá varð hann það.
Óhreinu bömin
Ake Johansson fæddist í apríl
1931. Hann var af fátæku fólki
kominn. Ungur veiktist hann af
berklum og fékk síðan ensku
veikina. Þetta varð til þess að
hann varð líkamlega óburðugur.
Þá átti hann við lestrarörðugleika
að stríða, var lesblindur, en það
orð fannst ekki þá. Þegar hann
var níu ára kvað læknir upp dóm.
Hann var á eftir i þroska og
námi. Skýringalaust og án sam-
ráðs við foreldra var hann fluttur
á fávitastofnun. Tveimur árum
síðar lést móðir hans, en fjöl-
„Þetta er mitt her-
bergi, ég á allt sem er
hér inni. Engiirn get-
ur rifið upp hurðina
og öskrað á mig, ráð-
ið yfir mér, skipað
mér.“
skyldan hafði reynt árangurslaust
að fá hann út af stofnuninni.
Engum datt í hug að hann ætti
að vera viðstaddur útför hennar.
Þroskaheftir hafa engar tilfinn-
ingar samkvæmt hugmyndafræð-
inni. Átján ára gamall var hann
síðan sendur til Rönneholm Slott
á Skáni. Þetta var vinnuheimili
fyrir þroskahefta. þar átti Áke að
læra iðn. Hann var handlaginn,
hafði t.d. gaman af að mála. En
mest vann hann við garðyrkju-
störf og kransagerð, minnst átta
tíma á dag, þrátt fyrir það að
hann væri talinn lélegur í fótum.
Þarna komst hann óvænt að því
hver hann var að mati stofnunar-
innar. Á merkimiða á hlut sem
hann hafði gert fyrir sýningu
stóð: „Karlmaður, Áke Johans-
son, greindarþroski níu og hálft
ár.“
Systur hans tvær héldu sam-
bandi við hann og unnu áfram að
því að fá hann út af stofnuninni.
En hvað má rödd ættingja við of-
urvaldi sérfræðinga?
Einn starfsmaður, ung stúlka,
reyndist Áke fjarska vel, og hjart-
næm er lýsingin af sambandi
þeirra. Áke reis nú úr öskustón-
ni, smátt og smátt.
Út í samfélagið
Áhrifarík er frásögnin af því þeg-
ar Áke stígur út úr hinum lokaða
heimi og inn í samfélagið. Það
var júnídag 1975. Þá gat hann í
fyrsta skiptið gengið inn í her-
bergi, Iokað hurðinni og sagt:
„Þetta er mitt herbergi, ég á allt
sem er hér inni. Enginn getur rif-
ið upp hurðina og öskrað á mig,
ráðið yfir mér, skipað mér.“
Fljótlega höfðu Samtök
þroskaheftra samband við hann.
Þá fékk hann löngun og tækifæri
til að tjá sig. Og það var hlustað
á hann. Hann fann að hann
hafði fengið hlutverk; að upplýsa
aðra, gefa þroskaheftum rödd.
Reynsla hans af þroskaheftum er
sú að þeir séu fæstir grunn-
hyggnir heldur þvert á móti.
Samfélagið horfi ekki á þroska-
hefta sem einstaklinga heldur
hóp. (Það leiðir hugann að því að
hér á landi er algengt að tala um
þroskahefta sem „þetta fólk“.)
Áke Johansson er þakklátur
fyrir þau ár sem hann hefur búið
úti í samfélaginu. Hann hefur
fengið merkilegt og mikilvægt
hlutverk, og hann nýtur þess. I
sjónvarpsþætti þar sem fjallað
var um gáfur, sagði hann að gáf-
ur hefðu ekkert með manngildi
að gera. Það ætti að meta fólk
eftir mannkærleika og því sem
það miðlaði samferðarmönnum
sínum af þekkingu sinni.
Þetta er vel og viturlega mælt.