Dagur - 08.11.1997, Blaðsíða 8

8 - LAUGARDAGUH 8.NÓVEMBER 19 9 7
ro^*r
FRÉTTASKÝRING
Glæpur og væg refj
FRIÐRIK
ÞÓR
GUÐMUNDS-
SON
SKRIFAR
Em dómarar landsins
úr takt við tíðarand-
ann og refsingar of
vægar á íslandi
frammi fyrir ört vax-
andi fjölda ofbeldis-
verka? Eða stafa
áhyggjur almennings
af hugarburði og
hasarkenndri fjöl-
miðlaumfj öllun?
Dagur sat þing þar sem
helstu dómarar,
ákærendur og verjend-
ur landsins hugleiddu
málið upphátt.
Ef það er eitthvað sem var sam-
merkt með flestum frummælend-
anna í umræðum dómsmálaþings
um hvort refsingar séu of vægar á
Islandi þá var það vörnin. Þetta á
við um þá frummælendur úr
dómsmálakerfinu sem tóku til
máls; þeir héldu uppi vörnum
gagnvart óvægnum fjölmiðlum og
miskunnarlausu almenningsáliti.
Hér verður gerð grein fyrir erind-
um þeirra Sigurðar T. Magnús-
sonar héraðsdómara, Þóris Odds-
sonar vararíkislögreglustjóra, Eg-
ils Stephensen saksóknara og Dr.
Helga Gunnlaugssonar félags-
fræðidósents.
Lækkandi refsing fyrir lík-
amsárásir?
Sigurður sagði vald dómara á Is-
landi meira en víðast annarsstað-
ar. Fólk á oft erfitt með að skilja
niðurstöður dómara og þeir fá oft
falleinkunn og sagðir úr takti við
tíðarandann. Hvers vegna er ver-
ið að refsa, spurði Sigurður og
sagði að almenningur teldi að það
ætti að fjarlægja afbrotamenn svo
venjulegt fólk gæti verið öruggt
um líf sitt og heilsu. Sumir telja
aftur á móti að það sé fremur
frumstætt og ef til vill úrelt að
svipta menn frelsi. Hvað sem því
líður er varhugavert fyrir dóm-
stóla að taka kollsteypur við
ákvörðun refsingar. Sigurður full-
yrti að dómarar hefðu góða til-
finningu fyrir því hvernig skuli
dæma og sagði fjölmiðla og al-
menning vita minna um hvaða
refsing er við hæfi.
Sigurður greindi frá athugun á
refsingum Hæstaréttar fyrir
þjófnaðarbrot og líkamsárásir á
árunum 1950-1959 og 1994-
1995. Fram kom að miðgildi
nettórefsingar fyrir þjófnað hefur
hækkað úr tæplega 6 mánuðum í
rúma 8 mánuði. Hins vegar hefur
miðgildí refsinga fyrir líkamsárás-
ir lækkað úr 9 mánuðum í rúm-
lega 6 mánuði. Sigurður sagði að
í raun hefðu þó Iitlar sem engar
breytingar orðið á þyngd refsinga
í sambærilegum málum hér á
landi í nær hálfa öld. Lokaorð
hans voru að dómarar landsins
verði að hlusta á almannaróminn,
því ef til vill sé að myndast varan-
legur trúnaðarbrestur.
Að meðalfali 12 ár fyrir
manndráp
Þórir Oddsson velti því fyrir sér
hvort barsmíðar séu að verða
nokkurs konar afþreyingarefni
hjá sumu fólki - þar sem ekkert
Iiggur að baki ofbeldi. Hann sagði
að rannsóknir á ofbeldisbrotum
af grófari tegundinni hlytu að
hafa forgang hér á landi.
Þórir greindi frá tölum um refs-
ingar fyrir manndráp, tilraunir til
manndráps og líkamsárásir. Frá
1957 hafa fallið 33 dómar í
manndrápsmálum og þar er með-
alrefsingin 141 mánuður eða
11,7 ár. Frá 1953 hafa fallið 13
dómar þar sem um tilraun til
manndráps var að ræða og þar var
meðalrefsingin 4,7 ára fangelsi.
Og hann greindi frá 29 líkams-
árásardómum með meðalrefsingu
upp á 39 mánuði eða rúm 3 ár.
Þórir sagði refsimat hér á Iandi
ekki í ósamræmi við það sem ger-
ist á Norðurlöndunum og refsing-
ar jafnvel þyngri, að Danmörku
undanskilinni. Hann taldi hins
vegar að skilorðsbindingu væri of
mikið beitt á íslandi. Einnig
nefndi Þórir að ekki mætti
gleyma „hvítflibbaglæpunum",
þar sem Iágar refsingar falla þótt
brot sé alvarlegt fyrir þjóðina í
heild. Að lokum hvatti Þórir til
þess að innflytjendur fíkniefna
væru teknir föstum tökum.
Ákæruvaldið ánægt - áfrýjar
sjaldan
Egill Stephensen saksóknari íjall-
aði fyrst um þá öldu vandlæting-
ar sem riðið hefði yfir þar sem
talað væri um allt of væga dóma á
öllum sviðum. Alvarlegt væri ef
þessi gagnrýni hefði við rök að
styðjast.
Egill segir það ekki létt verk að
ákveða „hæfilega" refsingu og
greindi frá tilvikum þar sem
ákæruvaldið hefði áfrýjað dómum
til refsiþyngingar. Arið 1995 voru
áfrýjunarstefnur 68, þar af sjö að
frumkvæði ríkissaksóknara. Arið
1996 voru áfrýjunarstefnur 81,
þar af sex að frumkvæði ríkissak-
sóknara. Það sem af er ársins
1997 eru áfrýjunarstefnur orðnar
62, þar af átta að frumkvæði rík-
issaksóknara. Þessar tölur sýna
að oftast er héraðsdómi unað af
hálfu ríkissaksóknara og þeir því
oftast taldir hvorki of þungir né
of vægir.
Þá skoðaði Egill þau tilvik frá
1992 þar sem Hæstiréttur hefði
breytt niðurstöðu undirréttar
hvað refsiþyngd varðar. I ljós kom
að í 46 málum hefði Hæstiréttur
þyngt dóma undirréttar 16 sinn-
um, þar af um hálft ár í helmingi
skiptanna. I fáeinum málum
hefðu dómar verið lækkaðir, fyrst
og fremst í tveimur málum frá
1985-86 og síðan ekki söguna
meir. í 17 málum af þessum 46
var dómur undirréttar staðfestur
óbreyttur. Niðurstaða Egils út frá
þessu var að frá sjónarhóli ákæru-
valdsins væri ekki tilefni til gagn-
rýni.
Egill taldi að gagnrýnin um of
vægar refsingar endurspeglaði
ekki ástand þessara mála hér á
Iandi en nefndi að dómarar ættu
í ríkari mæli en nú að skýra refsi-
ákvarðanir sínar.
Helst er það tilgangslausa of-
beldið
Dr. Helgi Gunnlaugsson fjallaði
um þróun afbrota á Islandi og
áhrif hertra refsinga. Hann
greindi frá auknum áhyggjum
landsmanna af afbrotum og að
mikill meirihluti telur refsingar
vera of vægar. Helgi upplýsti að
innbrotum í bíla og fyrirtæki hef-
ur fjölgað verulega, en fjöldi
þjófnaða hefur ekki vaxið með
sama hætti. Þá hefur dregið úr
ýmsum auðgunarbrotum á borð
við fjársvik, skjalafals og tékka-
svik, e.t.v. vegna aðgerða inn-
lendra peningastofnana.
Samkvæmt gögnum RLR hefur
fjöldi líkamsárása og -meiðinga
verið tiltölulega stöðugur á síð-
ustu árum eða jafnvel minnkað.
Sama má segja um kynferðisbrot.
Og frjöldi manndrápsmála er ekki
meiri á þessum áratug en hinum
síðasta. I raun bendir fátt til þess
að fjöldi afbrota hafi farið úr
böndunum að undanförnu og
enn eru alvarleg afbrot hér hlut-
fallslega fátíðari en í flestum öðr-
um vestrænum ríkjum.
Helgi taldi hins vegar mögulegt
að eðli ofbeldisverka hefði breyst,
sem gæti skýrt vaxandi áhyggjur.
Tilviljunarkenndari og jafnvel
grófara ofbeldi án sýnilegra
ástæðna ætti sér stað gagnvart
ókunnugum. Þá sagði Helgi að