Dagur - 29.11.1997, Blaðsíða 5

O^ur
LAUGARDAGUR 29. NÓVEMBER 1997 - 21
MENNINGARLÍFIÐ í LANDINU
Hann stjórnar landinu í vinnunni og
skáldskap þegar færi gefst. Dagur
kynnir smásagnahöfundinn Davíð
Oddsson.
Snúist til vamar íslandi
Nokkrírgóðir dagar án
Guðnýjar heitir nýút-
komið smásagnasafn
Davíðs Oddssonar.
Þetta erjýrsta bók höf-
undar og hún geymir
níu smásögur. Dagur
birtireina söguna með
góðfúslegu leyfi höf-
undar ogforlags.
Þegar ég fæddist stjórnaði
Hannes Hafstein landinu. Hann
stjórnaði þvf einn eða svo sagði
mamma. Fallegasti maður sem
Island hafði alið og sá gáfaðasti
líka. Og enginn var hugaðri en
hann. Lagði við þriðja mann til
atlögu við Stóra Bretland. Þótt
hann ynni ekki þá orrustu í her-
fræðilegum skilningi, þá stóð
hann uppi sem hinn sanni sigur-
vegari. Hann varð stolt landa
sinna. Meiri sigurvegari en Dav-
íð eftir að hann felldi Golíat.
Þetta þætti nóg sagt um flesta
menn, en ekki var allt upp talið.
Það mesta reyndar enn ósagt.
Hann var skáld. Raunverulegt
þjóðskáld. Önnur skáld voru
hölt, ekki Hannes. Önnur skáld
áttu aldrei málungi matar. Öðru
máli gegndi um Hannes. Sum
skáld vesluðust upp úr berklum
eða brákuðu sig til ólífis í stig-
um. Ekki Hannes. Og við
mamma gátum rakið ættir okkar
saman við hans. Það var dálítið
hald í því þegar ekki var aðra
festu að fá. En hann stjórnaði
sem sagt landinu þegar ég fædd-
ist, þessi maður sem var fegurst-
ur ungra manna á sinni tíð, fal-
legastur allra um fertugt og var
einn um það að fríkka enn eftir
því sem hann fitnaði meira. Við
komum sem sagt inn í íslenskan
veruleika sama árið, ég og Frið-
rik kóngur sjöundi. Þrátt fyrir
frændsemina, sem nokkuð var
farið að slá í,
ákvað Hannes
að taka fremur
á móti hans há-
tign, enda
hafði kóngur
Islands aðeins
einu sinni áður
getað komið
því við að Iíta
landið á 650
ára valdaskeiði
sínu, frænda
sinna eða lang-
feðga.
Eg var sjö ára
þegar heims-
styrjöldin
hófst. Pétur
Hoffmann hef-
ur bent á að
menn hófu þá
styijöld án
nokkurs sam-
ráðs við Mýra-
menn og ég get
sagt hið sama
af hálfu míns
fólks. Það fólk
gerði þó aldrei
neina athuga-
semd við þá
styijöld sem er
eina heims-
styrjöldin sem
háð hefur verið
á aðeins fáum
ferkílómetrum.
Það mun meginskýringin á því
að sú styijöld naut aldrei sömu
vinsælda hér á landi og hin er
síðar kom og er tilefni þessarar
frásagnar. Orrahríðin sú er í ís-
lenskum bókum kölluð heims-
styrjöldin síðari, en er höfð
númer tvö hjá enskumælandi
þjóðum. Hún Ieit ekki vel út í
upphafi og efuðust margir um
að hún yrði að einhverju gagni
hér á landi. Sumir óttuðust
meira að segja að hún kynni
bæði að verða stutt og enda-
slepp. En betur fór en horfði.
Snemma morguns í maí 1940
átti ég erindi út af heimili okkar
móður minnar er stóð við Njáls-
götu, austan Barónsstígs. Þar
uppi á 4. hæð leigðum við tvö
herbergi og eldhús með aðgangi
að snyrtingu. Eg gekk sem leið
lá niður Laugaveginn og leit í
nokkra búðarglugga. Það var
alltaf ánægjulegt að sjá hvort
komnar væru nýjar vörur sem
maður hefði ekki efni á að
kaupa. Og þrátt fyrir heimsstyrj-
öld var alltaf eitthvað nýtt að
sjá. Eg hafði komið við í Vísi hjá
Sigurbirni og keypt rikling og
var nú að eóna inn um eluaeana
hjá Hans Pet-
ersen í Banka-
strætinu og hef
sennilega stigið
eitt skref aftur
á bak, til að
spegla mig í
glerinu. Það
ógæfuspor varð
til þess að
ókunnur mað-
ur á fleygiferð
rakst harkalega
á öxlina á mér
svo ég hentist
til. „Fyrirgefðu,
íýrirgefðu,"
sagði mann-
garmurinn sem
ég hafði álpast
fyrir. „Ég er
svona utan við
mig út af þess-
um atburðum.“
Hann hefur
séð að ég skildi
ekki neitt í
neinu, enda
fullmikið að
kalla þennan
árekstur at-
burð, og hann
bætti því við:
„Það er búið að
hernema land-
ið. Þú veist að
það er búið að
hemema land-
ið. Bretar. Bretar eru búnir að
hernema landið. Þeir eru á
þessu augnabliki að gera árás á
símstöðina."
Svo rauk hann af stað svo
hratt sem hallinn á Bankastræti
leyfði. Ég leit niður í Kvosina og
norður í átt til hafnarinnar. Og
þar fór ekkert á milli mála. Stríð
var fyrir ströndu. Ég snerist á
hæli og hljóp upp Bankastræti
því ég fann að ég mátti engan
tíma missa. Þessi tíðindi varð ég
að segja henni móður minni
eins skjótt og nokkur kostur
væri.
Síðar hef ég enga skýringu
fengið á því hvers vegna mér Iá
lífið á að koma þessum fréttum
til skila til lágvaxinnar, fíngerðr-
ar konu uppi á hanabjálka á
Njálsgötu. Konu sem aldrei
skipti sér af því sem henni kom
ekki beinlínis við.
En á þessu augnabliki komst
ekkert annað að.
Ekki veit ég hvaða leið ég fór
eða hversu lengi ég var að fara
hana. En mér þykir heldur ótrú-
legt að gangandi maður hafi síð-
ar slegið það jnet sem þá var sett
á þeirri leið. Ég dró ekki af mér
er ég kom inn í húsið en hentist
inn að rúmi móður minnar. Hún
hafði rumskað við aðfarirnar og
var að rísa upp við dogg er mig
bar að. Nú var mér hins vegar
líkt farið og íýrsta maraþon-
hlauparanum sem hljóp til Aþ-
enu af líku tilefni.
Ég mátti vart mæla. Ég
hlammaði mér á rúmstokkinn og
sagði móð ogmásandi: „Mamma,
mamma."
„Já, elsku barn. Hvað hefur
komið fyrir?“
„Bretamir hafa hernumið
landið.“
„Hvað segirðu, barn. Hafa
Bretarnir hernumið Island'? Þá
verð ég strax að fara í peysuföt."
Hún fór fram úr í rólegheitun-
um og hóf að klæða sig hægt og
virðulega en spurði einskis frek-
ar.
Þá vissi ég að Island hafði
gripið til viðeigandi varnarað-
gerða gegn innrásarhernum og
var í hjarta mínu sannfærð um
að þær mundu duga. Hannes
frændi hefði ekki getað gert
þetta betur.