Dagur - 28.11.1998, Blaðsíða 4

jr&; - 8,w?„i - h-aw
2Ö - LAVGARDAGUR 28. SÓVEMBER 1998
MENNINGARLÍFIÐ í LANDINU
bókaS
HILLAN
Elías Snæland
Jónsson
ritstjóri |
Eitt hundrað ár eru liðin á morg-
un, sunnudag, frá því gagnrýn-
andinn snjalli og barnabókahöf-
undurinn vinsæli C.S. Lewis
fæddist í Belfast á Norður-ír-
landi (29. nóvember 1898). Ald-
arafmælisins verður minnst víða
um heim, meðal annars með nýj-
um útgáfum af kunnustu verkum
hans - en það eru að sjálfsögðu
sögurnar um ævintýralandið
Narniu.
Líf Lewis var um margt
óvenjulegt. Hann missti ungur
móður sína - var aðeins níu ára.
Við það áfall leitaði hann hugg-
unar í heimi bókanna. Hann
hlaut menntun sína á Englandi -
fyrst í barnaskóla sem hann líkti
síðar við fangabúðir. Arið 1917
gekk hann í breska herinn og
særðist á vígvellinum í Frakk-
landi. Að fyrri heimsstyijöldinni
lokinni hélt hann áfram námi og
varð kennari við Magdalen í Ox-
ford árið 1925. Þá þegar var haf-
ið einlægt ástarsamband hans við
Oxford sem var eini staðurinn
þar sem hann kunni almennilega
við sig. Þar átti hann líka nána
samvinnu við ýmsa aðra andans
menn, ekki síst einlægan vin sinn
um áratuga skeið J.R.R. Tolkien -
höfund sagnabálksins mikla
„Lord of the Rings“ (Hringa-
drottinssaga).
Þrenns konar höfundur
Þeir sem best þekkja rit- og
fræðistörf C.S. Lewis lýsa hon-
um sem höfundi þrenns konar
rita - á svo ólíkum sviðum að
ýmsir sem þekktu hann í einu
hlutverkinu höfðu litla eða enga
hugmynd um hinar hliðarnar á
ritstörfum hans.
í fyrsta lagi var Lewis virtur
bókmenntagagnrýnandi og sér-
fræðingur í enskum bókmennt-
um fyrri alda. Enn er víða vitnað
til skoðana hans í fræðiritum þar
að lútandi.
I öðru Iagi var hann afar vin-
sæll boðberi kristinnar trúar. A
yngri árum var Lewis trúleysingi,
en árið 1929, þegar hann var 31
árs, lét hann sannfærast, eða
eins og hann orðaði það sjálfur:
„Ég gafst upp og viðurkenndi að
Guð væri Guð!“ Á árum síðari
heimsstyijaldarinnar náði hann
geipimiklum vinsældum í Bret-
landi vegna fyrirlestra sinna um
trúmál í breska útvarpinu.
I þriðja lagi var Lewis höfund-
ur vísindaskáldsagna og afarvin-
sælla barnabóka. Á okkar dögum,
35 árum eftir andlát skáldsins,
eru það fýrst og fremst sögurnar
um Narniu sem halda nafni hans
á Iofti meðal almennings - þótt
fræðimenn þekki hinar hliðar
höfundarins.
Skopun hetmsins
og saga Jesú
Það var árið 1950 sem fyrsta sag-
an af sjö um Narniu sá dagsins
ljós í Bretlandi: „The Lion, The
Witch and the Wardrope." Síðan
kom ein á ári: Prince Caspian
(1951), The Voyage of the Dawn
Treader (1952), The Silver Chair
(1953), The Horse and His Boy
(1954), The Magicians Nephew
(1955) og The Last Battle
(1956). Þeir sem vel þekkja til
bókanna munu átta sig á því að
bækurnar komu ekki út í réttri
tímaröð sögunnar, enda ekki
skrifaðar þannig og óþarfi að lesa
þær endilega í slíkri röð.
Vart þarf hér að rekja frekar
efni þessara bóka, svo margir
þekkja ævintýri um börnin sem
fara í gegnum gamlan skáp inn
nýja veröld þar sem Ijónið Aslan
fer með hlutverk hins göfuga
bjargvættar. Flestir hafa líka not-
ið þessara ævintýra án þess að
gera sér nákvæma grein lyrir því
að af hálfu Lewis voru þessar
bækur frá upphafi hugsaðar sem
táknsaga um Jesú Krist.
Eitt sinn lýsti hann upphafinu
svo: „Ég sagði sem svo: Gerum
ráð fyrir að það sé til landið
Narnia og að sonur Guðs, sem
kom sem maður í okkar heim,
yrði þar að Ijóni, og ímyndum
okkur síðan hvað mundi gerast."
Sögurnar spanna allt sviðið frá
því sköpun Narniu, fæðingu,
krossfestingu og upprisu Krists
og til hins hinsta dómsdags. En
að sjálfsögðu er hægt að njóta
þeirra án þess að velta þessari
grunnhugmynd höfundarins
mikið fyrir sér. Þær standa fyrir
sínu einar og sér.
Þess má geta að tvær Narniu-
bókanna koma út á íslensku fyrir
þessi jól; „Ljónið, nornin og
skápurinn" sem líklega er fræg-
ust einstakra sagna í þessum
flokki og „Frændi töframannsins"
sem lýsir því hvemig Narnia varð
til.
Stuttbuxnaj ól í garðinum
Því var gaukað að mér á
JÓHANNESAR- dögunum að nú færi að
styttast til jóla. Og ég varð
eiginlega ekkert sérstak-
Iega upprifinn af þessum
fréttum. Sem mér þótti
miður því auðvitað á mað-
ur að hlakka til jólanna og
útbelgjast að jólagleði upp
úr miðjum nóvember í
síðasta lagi. Og það hef ég
yfirleitt gert, en það er
eins og dregið hafi úr eft-
irvæntingu minni á allra síðustu árum. Og
ég fór að velta því fyrir mér hversvegna svo
væri komið.
Og niðurstaðan varð sú að ég er eigin-
lega orðinn leiður á jólarútínunni, þetta er
alltaf eins ár eftir ár og ekkert óvænt og
spennandi sem gerist á jólunum. Jólin eru
alltaf eins. Og það er auðvitað það sem
gefur jólunum gildi í huga margra, þessi
óbreytanleiki, þessi fasti samastaður í til-
verunni á sama tíma á hveiju ári.
En sumir þurfa á tilbreytingu að halda,
vilja upplifa eitthvað nýtt og sætta sig ekki
við sama gamla tóbakið ár eftir ár, ekki
einu sinni á heilögum jólum.
Hin dimmu desemberjól
Og hvað er þá til ráða? Er hægt að gera
róttækar beytingar á jólunum svo þau
verði ný og spennandi á nýjan leik, eins og
þau voru alltaf þegar við vorum börn og
biðum svo óþreyjufull og töldum dagana?
Það virðist í fljótu bragði hægara sagt en
gert. Ekki breytum við veðrinu, slabbinu
eða snjósköflunum sem gera hvert jólaboð
að háskaför. Gjafirnar verða á sínum stað
og jólaljósin og skreytingarnar og troðfull-
ar kirkjurnar í jólamessunni og hamborg-
arhryggurinn, hangikjötið og rjúpurnar úr
ofninum og jólabækurnar og svo framveg-
is og svo framvegis. Það er hugsanlega
hægt að gera einhveijar breytingar á jóla-
haldinu, en í megindráttum verður það
alltaf eins. Að minnsta kosti á meðan jól-
in eru haldin í hinum dimma desember.
Og þar liggur náttúrlega hundurinn
grafinn.
Jól í sumaryl
Ef við viljum fá verulega tibreytingu í jóla-
haldið, þá verðum við að færa þau til inn-
an ársins. Hvernig væri til dæmis að halda
sumaijól annaðhvert ár, í júlí eða ágúst?
Það veit hvort sem er enginn hvenær árs-
ins raunverulegur afmælisdagur Jesúsar
er, þannig að það væri ekkert verið að guð-
lasta með júlíjólum. Og jól í júlí yrðu
sannarlega með öðrum brag en hin hefð-
bundnu desemberjól.
Júlíjól yrðu til dæmis mun ódýrari en
desemberjól, þó ekki væri annað. Menn
spöruðu sér meðal annars kaup á öllum
jólaljósum, jólaseríum og kertum, sem eru
náttúrlega með öllu óþörf í sól og sumar-
yl. Og þar með yrði auðvitað gríðarlegur
sparnaður á rafmagni. Ekki yrði nauðsyn-
legt að kaupa rándýr jólajakkaföt og jóla-
kjóla á börnin, því allir yrðu auðvitað í
ódýrum jólastuttbuxum úti í garði. Og
kaup á jólatrjám myndu leggjast af, því
engin ástæða væri lengur til að höggva tré
og deyða, þegar sprelllifandi grenitréð úti
í garði er sniðið til að láta hlaða á sig
skrauti og raða undir sig jólagjöfum í
plastpokum, ef raki væri á jörð. Og úti í
garði yrðí jólarjúpan steikt yfir eldi eða
hamborgarhryggurinn grillaður á kolum
og sannarlega tilbreyting frá ofnsteiktum
jólamat aldanna.
Troðningurinn i jólamessunni legðist af
því guðsþjónustur yrðu að sjálfsögðu und-
ir berum og rúmgóðum himni. Og auðvit-
að þyrfti ekki að óttast hvít jól í júlí með
tilheyrandi ófærð og veseni, þannig að
ættingjar gætu sameinast landshorna á
milli og haldið sín sumaijól með snikk af
ættarmóti. Og svo mætti lengi telja kosti
þess að halda júlíjól annaðhvert ár.
Þessari hugmynd er hér með komið á
framfæri og orðið er frjálst. Hvernig væri
t.d. að samfylking vinstri manna tæki það
upp á sína arma. Samfylkinguna skortir
einmitt mál til að skapa sér sérstöðu, eitt-
hvað nýtt og ferskt sem ýtir við kjósend-
um, eitthvað sem framsókn og íhaldið eru
ekki með eða geta yfirtrompað. Júlíjól eru
verðugt verkefni sameinaðra vinstrimanna
og ekki spillir að þetta er nánari útfærsla
á gamalli hugmynd félaga Castrós, að
fresta jólunum.
SPJALL
Jóhannes
Sigurjónsson
skrifar