Dagur - 28.11.1998, Blaðsíða 5

D^ur
LAVGARDAGUR 28. NÓV.EMBER 1998 - 21
MENNINGARLÍFIÐ í LANDINU
L
Vargatal nefnist bók Sigfúsar
Bjartmarssonarþar sem
hannfer skáldlegum höndum
um sagnir afvörgum lands-
ins. Bjartur oghöfundur
Jiafa gefið Degi leyfi til að
hirta hluta útbókinni.
Og þá er það apaleyðimörkin og grámos-
inn nema í dag glóir ekki af neinu og út-
sýnið líkara einhverskonar leikhúsi nötur-
leikans meðan Ijósin eru að dofna í boru-
Iegum salnum, nú og að auki lætur élið
eins og biluð sviðsgræja rykki og kippi í
tjöldin en ætli þó aldrei að drulla þeim al-
mennilega frá.
En þá fer reyndar að bera á ofanljósi
baksviðs og það eyðir Ioks alveg fyrir mér
tjaldlíkingunni en birtir upp stakklett í
staðinn, og á honum situr snæugla þegar
heilinn fæst til að trúa svo sjaldgæfri sjón
því það er jú orðið ansi langt síðan hún
gafst alveg upp á þessu læmingjalausa
landi.
Og hún er heldur alls ekki eins og
heima hjá sér fuglinn, passar einhvern-
veginn ekki á þennan klett frekar en
stytta úr gleri.
Og þá tek ég eftir því að snjólitirnir í
henni spegla umhverfið einmitt á þann
hátt, og ennffemur að gul augun eru ekki
bara eðlilega föst í höfðinu heldur einum
of stór og björt.
Og við það finn ég næstum líkamlega
fyrir því að þessi mikli og öflugi fugl sé
afar brothættur, þurfi ekki nema rétt
meðalhviðu til að feykja henni um koll og
þá fari hún í mask.
En einmitt í því tekur hún sig til og
brýtur upp kyrrmyndarfílinginn, lifnar öll
við að aka sér í vængvöðvunum, leggur
svo út vængina eins og þegar hún gerir
sig gildandi á hreiðri, tvístígur loðfótun-
um, veltir skrokkbreiðum vöngum og
spyrnir sér upp á tveggja metra vænghaf-
ið, hallar sér upp í fyllu eða hljóðlaust
snjóflóð sem hrífur hana í hvarf.
Og undir hraðfluginu er þá trúi ég bara
gránandi hraunið ætislaust að kalla, örfá-
ir og einum of gamlir líka blámablettir af
músapissi, jú og hvergi heldur hreyfing
sem festir við sig hausinn. - Og snjótitt-
Iingarnir eins í felum allir með tölu, hver
örblettur eftir þá afgreiddur með hraði,
og enn bólar hvergi á útíjólublálýsandi
hlandflekkjum eftir læmingja, jarðíkorna
né snæhéra sem hana hefur hungrað svo
ærandi í frá því hún kom í þetta ætisilla
land.
Nei ekkert að hafa hvernig sem skynið
brýst um mjöllina og niður í gamla snjó-
inn, grjótið og grámosann. - En jú, ein
æðimús reyndar á klöpp, og glæsirennslið
og furðu fimleg með klóna að finna hana
svo óða að krafsa sig í snjóinn, en þung-
lamaleg aftur á næsta klett.
Og þar ferst henni eins og títt er um
ránfugla, enginn vottur af hungurákefð,
nógur tími til að hagræða vængjunum,
grafa klærnar í holur, Iitast nákvæmlega
um eftir ræningjum áður en hún gleypir.
Jú gott sjálfsagt í maganum, en haga-
mús þó haustfeit sé er lítil máltíð jafn
miklum fugli og það eftir annan eins
þvæling um landið og þar áður yfir enn
auðari isinn milli stöku leifa af sel eftir
björn ef tófan og máfarnir urðu þá ekki
alltaf fyrri til.
Um síðir sló hún þó kannski niður
ísmáf þegar vel lá við í þokunni, skellti
sér ofaní vælandi hvítmáf í einhveijum
klakakirkjurústum, og át svo þann
óþverra með áður óþekktri lyst undir
þeirri tvísól sem stundum yljar þar einför-
dauðanum og munaði svo ekki um að
spretta upp í næturfrosið loftið líka.
Ekkert skrítið að meyrnaði í sumum
þegar af hverju formi landslagsins féll
fagurblár skuggi, að þeir drykkju þá í sig
og yrðu jafnvel sem snöggvast að barni
sem seildist í þann næsta eins og tryggð-
arpant frá batnandi tíð. Eða að einbúa
með gildrur sýndist í gleði sinni yfir
fyrstu sólinni á hans fjallsegg að þar væri
sannleikurinn sjálfur að rísa upp úr gröf-
inni óbugaður og brosandi.
Og ekki þá sísta kóróna myndarinnar
fyrir smekk margra fleiri en mín, snæugla
að lenda á hóli til að slíta í sig jarðíkorna
eða einhverja skepnu aðra sem er of væn
til að gleypa í heilu lagi, og þá líka krunk
langt að komið á undan hrafninum, hljóð
sem á bók yrðu jok jok og okok okok því
hann kann því miður ekld krunklistina á
við okkar sá kanadíski þó hann sé skapari
álfunnar samkvæmt gömlum sögum.
Og síðast en ekki síst, hátt yfir á þeim
himni sem þeir segja að hæstur verði í
heiminum hver andategundin af annarri
á oddaflugi og þar fyrir ofan margæs og
blesgæs eða hvað þetta er, en alefst að
sjálfsögðu endalaus ógrynni af snjógæs á
leið í gósenlöndin fyrir norðan.
Svo vakti hitinn og svitinn margan
landkönnuðinn til þeirrar furðu að tjaldið
stóð í samfelldum blómadal en ekki
grænnál í grásinunni og þar á ofan mætt
heil ósköp af indælis kjöti, heilu sauð-
nautahjarðirnar aftan úr ísöld.
Nú og þá hefur velvaknað og veiðiglatt
augað dregist upp í hlíð, að risavöxnu
snjókorni dragandi á eftir sér mjallarstrók
á ríflegum renningshraða yfir blóma- og
Iynghvamma, rétt tugga í stað því snæ-
héranum líst alltaf betur á beitina hand-
an við hólinn, hinum megin við Ieysinga-
lækinn, uppi í heiði, hinum megin í
hnjúknum. Og gott af því öllu kjöt-
ið eftir að saltleysið vandist en það reynd-
ist víst mörgum magnaðra ávanaefni en
tóbak til að mynda hvað þá morfín. - Og
þá dettur mér í hug að ég man ekki til að
þeir Vilhjálmur Stefánsson og félagar
sem þó átu flest sem að kjafti kom, tóf-
una hvað þá annað, skytu sér nokkurn
tíma snæuglu í matinn. Mætti hugsa sér
að þeim mönnum sem annars stóð nú
ekki viðkvæmni fyrir þrifum hafi þótt að-
eins angurvært að sjá þetta tákn hins
óbugaða einfara leggja í hann suður á
nýísinn.
Jú verið þá líka orðið aðeins meyrt í
þeim gagnvart kyrrðinni með vetrarkvíð-
ann svo áberandi falinn í síðsumar víðátt-
unni í sínu fyllsta veldi og fullþroska
grænlitum rétt að byrja að síga út í brúnt
sem bar í sér værð með óljósum en ugg-
vænlegum hætti.
Og allan þann dag líflaust í kíkinum,
hreindýrin farin og sauðnautin horfin
eins og hlíðarnar hafi gleypt þau, ekkert
eftir nema gróður á undanhaldi þar til
linsan staðnæmdist sjálf á snæuglu furðu
likri hliði á sléttunni, og turni þá, nú og
ör síðan að bragði bendandi inn í veðra-
bliku rétt eins og hún réði einhverju um
hraðvöxtinn á henni.
Nú og svo biðu hennar snjóslétturnar
fyrir sunnan, vetrarhimnarnir þar í sam-
keppni við skallaerni og fálka og fleiri eða
Iangflug með ströndinni yfir kuldalega
drætti ótal andlita í tröllaglerinu mösk-
uðu í fjörum og á útfiri.
Og fölið svo mætt einn morguninn og
allan þann dag í óða önn við að þekja
skuggablá örin kuldalegu æskulúkki úr
höndum meistara með meik og púður.
Og svo undir kvöld þegar birtan var
einmitt að fullkomna tilgerðarlega stíf-
drættina og það svo langt til hafs sem
jafnvel ránauga flökkufálka greinir fældi
kannski óvænt ein snuðrandi skepna upp
ísfugl í hópum, heil ger í hillingum en
síðan ljónslappadrífum ofaní hafþökin.
unum og kveikir bláhvít villuljós í nýísn-
um og á stöku stað biksvart í fornísborg-
inni.
En eftir áttunum í haust að dæma kom
hún síður frá Grænlandi þessi en einni af
kanadísku íshafseyjunum, liklegra að
hana hafi hrakið fyrir landveðri af suður-
leið eftir öryggiskeðju sorphauganna og
austur á ísinn. Trúlega ungfugl og verið
fljót að ruglast í rími auðnarinnar, sveim-
að jafnvel í hring um dýpkandi lægð af
vaxandi hungurákefð, jú en gráhviðurnar
gleyjjt hvern fugl að bragði.
Og svo hefur ísinn gisnað í hröngl en
hver haftyrðlabreiða stungið sér undan í
tíma og um síðir hefur hrönglið orðið að
alauðu hafi undir hægum þokubökkum,
og svo brælt af norðri og eyðihraflið þá
aftur borið undir og stöku borgaijaki þar
sem hún ef til vill komst yfir ritu eða náði
einu kvikindi úr stuttnefjuflota eða álku.
Ekkert verulega vænlegt samkvæmt
hennar reynsluviti fyrr en á einni
rekspönginni barst í eyrun.. .upplífgandi
brimhljóð þó dauft væri og þá hefur hún
hætt að snudda við máfinn og tekið strik-
ið sem hraðast upp f líflínulaus klaka-
bönd klettanna og yfir klungur og hleinar
og sandinn og ósinn og þá loks yfir börð-
unum Iífsmerki sem drógu hana í svif-
króka upp dalinn milli hlíða.
En þeir hlandlitir voru því miður eftir
fé og hund, læmingjalaust á dalnum og
líflaust þar til flugu upp snjótittlingar
sem hún skellti sér í, gómaði einn, reytti
til málamynda og gleypti. Nú og næst
hefur hún kannsld náð rjúpu sem var góð
og kunnugleg í klóm og maga.
Heima hjá sér á íshafseyjunum sveimar
hún hinsvegar um fram á vorið þar til
hún finnur sér svæði þar sem í ár er góð-
Sigfús Bjartmarsson segir frá Snæuglunni og
ýmsum öðrum dýrum í Vargatali. (Myndin af
uglunni er úr Fuglum Guðmundar Páls Ólafs-
sonarj
æri af læmingja ofaní hana og ungana út
ránljósan sumardaginn fram á haust.
Jú og þá hverfur hún á endanum suður
eina hríðina, eða eins og sumum sýndist
upp á snjóloftin þar sem hún lá vetrar-
Iangt nema skrapp stöku sinnum ofan
ónotalega, Iá yfir þeim nokkur augnablik
eins og læmingja, og sláandi ættarmótið
með henni og fannalallanum sem ónýtt
fólk gekk út að finna í hríðinni.
Og þá fannst trúlega sumum ekki frá-
leitt að hugsa sér að hennar ríki væri því
æðra sem snjóinn í hans skóf niður af
þeim fannalögum sem hún Iá yfir á svif-
inu fram á vor undir tungllýstum ís eða
dimmum.
Þar uppi bjuggu líka andar, hver undir
sínu ístjáfri, þó mun fleiri og verri væru
búsettir fyrir norðan og neðan við dalina
blíðu þar sem dána fólkið situr í beija-
hlíðum dröfnóttum af héra og ijúpu rétt
ofan við spik- og kjötbyrgin miklu og
snjógæsavarpið stóra og látlaus sporða-
köstin í ánni.
Nú og svo lagði hún af stað með vor-
inu, flaug ofan himinheimana hjall af
hjalli og kom svífandi við hliðina á því
norður túndruna.
Og þá voru líka öll skuggalegheit horfin
úr henni rétt eins og Iandinu, léttleikandi
flugslagur um varðþúfu og veiðisvæði,
mökunarleikirnir broslegir í mannsaug-
unum og sexið fallegt ef ekkert æsandi á
holtunum sem beinlínis mátti sjá hvernig
greru og grasið spratt og læminginn
kviknaði á hverju strái.
Og heimilisleg svo á hreiðurhrauknum
í búmannlegri beinadreifinni miðri, hlý-
legt atið á henni við að bera i sjö átta
unga í góðærinu. Og allt fullt af öðrum
fugli líka til að fylla þær myndir verðug-
Iega af lífi, og hreindýr kannski, tófa á
tölti, séns jafnvel að sjá úlfi bregða fyrir í
Qarlægð.
Nei ekkert skrítið að mörgum aðkomu-
manninum hætti til að fegra fyrir sér og
ýkja síðan fyrir öðrum jafn ofurhröð og
stórkostleg umskipti frá allsherjar nötur-
leika yfir í allsherjar blómgun, að þeim
fyndist engu líkara en Iífið kviknaði af