Dagur - 28.11.1998, Blaðsíða 17

----1
X^ur
LÍFIÐ í LANDINU
LAUGARDAGUR 28. NÓVEMBER 1998 - 33
Karlamir óttast skUnað
Hirðingjakonur í Níger í Vest-
ur-Afríku búa við sama hlut-
skipti og konurút um allan
heim. Þærsjá um heimilið,
matinn og hömin. Lífþeirra
erþó gjörólíkt lífi kvenna á
Vesturlöndum.
A svæði WoDaaBe hirðingjanna í Níger
er skýr verkaskipting milli karla og
kvenna, og kynin hafa lítil samskipti,
konurnar eru sér og karlarnir sér. Karl-
arnir sjá til að mynda um kýrnar. Konurn-
ar sjá um barnauppeldið og heimilið,
finna eldivið og sækja vatn. A þurrkatím-
um þurfa þær oft að fara um fjögurra
ldukkustunda leið á asna að vatnsbólinu.
Það getur því tekið allan daginn.
„Fólkinu hefur verið ýtt lengra og
lengra norður inn á þurrkasvæðið þannig
að það verður alltaf meiri og meiri vinna
að sækja vatnið. Yfir þurrkatímann fer
konan kannski að sækja vatn klukkan átta
á morgnana og kemur ekki heim aftur
fyrr en klukkan átta eða níu um kvöldið,"
segir Kristín Loftsdóttir.
Margir muna eftir Kristínu þvi að hún
var óvenjuung þegar hún fékk Islensku
barnabókaverðlaunin árið 1988 fyrir bók
sína Fugl í búri. Nokkru síðar kom út
Fótatak tímans en hún hefur verið í dokt-
orsnámi erlendis síðan þá. Hún hefur
meðal annars búið með WoDaaBe hirð-
ingjum til að safnað gögnum fyrir dokt-
orsritgerð sína sem hún er nú að skrifa.
Eiga undir högg að sækja
Níger er eitt fátækasta ríki veraldar og er
WoDaaBe ættflokkurinn minnihlutahóp-
ur í Iandinu, einstaklingarnir eru um 100
þúsund talsins, að mati Kristínar. Hirðin-
gjarnir hafa átt undir högg að sækja síð-
ustu áratugi vegna þurrka og misst hjarð-
ir sínar í stórum stíl. Kristín segir að þeir
séu þó að reyna að byggja upp hag sinn. 1
þessu skyni flykkist unga fólkið í farand-
verkamennsku til borgarinnar.
WoDaaBe hirðingjarnir eru múslimar
og fjölkvænismenn. Flestir karlarnir eiga
þó aðeins eina konu því að það er dýrt að
eiga margar konur auk þess sem konum-
ar eru um það bil jafnmargar körlunum,
ein á mann. í Níger gildir líka sama Iög-
málið og annars staðar í heiminum, karl-
mennirnir eru mis vinsælir og framboð á
konum ekki alltaf það sama og eftirspurn.
Tvennskonar hjónahönd
Kristín segir að hjónaböndin hjá
WoDaaBe séu tvenns konar. „Annars veg-
ar er Kobgal. Þegar börnin eru ung
ákveða foreldrar piltsins og stúlkunnar að
þau skuli giftast. Oftast eru þetta systk-
inabörn. Það þykir æskilegt,“ útskýrir
Kristín.
„Akveðnar umgengnisreglur gilda um
þessa væntanlegu maka. Þau hafa lítil
sem engin samskipti, tala ekki saman og
mega ekki nefna nöfn hvors annars þó að
þau búi nálægt hvort öðru og sjáist dag-
lega. Ef ég spyrði unga stúlku að því hvað
maðurinn, sem hún ætti að giftast, héti
myndi hún ekki segja mér það. Hún yrði
bara mjög vandræðaleg og léti sem hún
hefði ekki heyrt í mér. Fyrir hjónaband
tala þau ekki einu sinni saman þó að þau
búi nálægt hvort öðru og þau láta eins og
þau taki ekki eftir hvort öðru alveg þang-
að til hjónabandið á sér stað.“
Eignast ham fyrir hjónahand
Svo undarlegt sem það kann að virðast
fyrir Vesturlandabúa gæti stúlkan hins
vegar átt í líkamlegu sambandi við annan
mann og eignast barn með honum fyrir
hjónaband. Ef hún verður ófrísk fer bún
heim til móður sinnar.
Flétta hár og laga skálar
WoDaaBe er mikið fjölskyldufólk. Þegar
ungu mennirnir fara til vinnu í borginni
taka þeir Qölskylduna með sér, kærustuna
ef þeir eru ókvæntir. Konurnar þurfa þá
ekki lengur að sækja vatn og safna eldi-
viði en í staðinn leggja þær sitt af mörk-
um á vinnumarkaði enda blasir fátæktin
við. Kristín segir að konurnar vinni við að
flétta hár kvenna úr öðrum ættflokkum
en WoDaaBe konur eru mjög færar hár-
greiðslukonur. „Þegar þær flétta konur
innan sama ættflokks taka þær ekki
greiðslu - það þykir ekki siðferðislega
rétt,“ segir hún.
WoDaaBe konurnar Iaga líka skálar
sem búnar eru tii úr graskeri og eru farn-
ar að leka. Hjá WoDaaBe er tabú að
drekka úr skál sem Iekur og því hafa kon-
urnar komið sér upp mikilli kunnáttu og
færni við að laga skálarnar. Þær sauma
einnig út flíkur með Iykkjuspori. Þessar
flíkur eru mjög vinsælar en konurnar
hafa því miður lítið
Krístín Loftsdóttir í útsaumaðrí skyrtu með lykkjuspori. Skyrtan telst til hefðbund-
ins kiæðnaðar WoDaaBe hirðingjanna og Kristín saumaði hana sjálfmeð aðstoð
hinna kvennanna. Um háisinn er hún með WoDaaBe hálsfesti. Perlurnar eru úr
plasti en samt telst hálsfestin hefðbundin.MYND: e.ól.
„Þar fer fram táknræn athöfn þar sem
flétturnar eru teknar úr hárinu og hún
verður „Bofido", fær stöðu konu sem er
að ganga með sitt fyrsta barn. Hún dvelst
á heimili foreldra sinna í tvö til þrjú ár.
Þó að eiginmaðurinn væntanlegi sé ekki
Iíffræðilegur faðir barnsins er samt Iitið á
það sem hans barn,“ segir Kristín.
Konur með Bofido stöðu klæðast svört-
um fötum en venjulega eru WoDaaBe
konur í skrautlegum fötum, dökkum í
grunninn með Iitríku mynstri og festar
um hálsinn. Þær eru með sérstakar leður-
hálsfestar. Inn í leðrið er búið að sauma
fræ og steina og í miðjunni er bæn í fer-
kantaðri pjötlu. Bofido umgengst bara
fjölskyldu sína og hjálpar móður sinni við
heimilisstörfin. Þegar gestir koma ræðir
hún ekki einu sinni við þá.
Slátra hrút
„Konur eiga rétt á því að skilja við mann
sinn og giftast öðrum manni. Þetta
hjónaband nefnist tegal. Það er fram-
kvæmt með því að slátra hrút,“ segir
Kristín. „Konan verður að giftast inn í
annan ættbálk. Hún getur ekki gifst inn-
an sama ættbálks því að þá væri hún í
raun að giftast aftur innan sömu Qöl-
skyldu og það væri kannski ekki gott fyrir
friðinn innan ættbálksins."
I langflestum tilfellum yfirgefur konan
börn sín við skilnaðinn enda á maðurinn
tilkall til þeirra. Undantekningin er að-
eins ef konan er með
barn á brjósti. Hún tek-
ur þá barnið með sér.
Þegar það hættir á
brjósti heldur konan oft
barninu. Venjulega láta
konurnar reyna á fyrra
hjónabandið áður en til
skilnaðar kemur og
Kristín segir að þær
séu venjulega sáttar við
það, jafnvel þó þar sé
um að ræða mann sem
faðirinn hafi valið.
- Er algengt að kon-
umar skilji við menn-
ina?
„Já, það er nokkuð
algengt. Karlmenn-
irnir óttast þetta
mjög. Ef kona fer frá
vinsælum manni,
sem á margar konur,
er það ekki mikil
hneisa fyrir mann-
inn en það er ekki álitsauki fyrir
hann,“ svarar hún.
Fráskildar konur geta heimsótt fjöl-
skyldu foreldra sinna, umgengist börn sín
og fengið þau í heimsókn til sín.
WoDaaBe þýðir tabú og einkennast sam-
skipti hirðingjanna að mörgu leyti af því.
Foreldrar segja til dæmis ekki nafn fyrsta
barnsins, tala ekki við það af fyrra bragði

upp úr saumaskapnum.
„Ferðamenn sem koma til Niger vilja
gjarnan eiga eitthvað sem þessi þjóðflokk-
ur hefur gert. Konurnar sauma flíkur og
selja en hafa oft mjög lítið upp úr því að
ferðamennirnir eru ekki tilbúnir til að
borga sanngjarnt verð,“ segir Kristín
Loftsdóttir að lokum. -GHS
og Ieika ekki við það. Ungu hjónin búa
venjulega í fyrstu hjá foreldrum mannsins
og fær barnið því ást og umhyggju hjá
öðrum fjölskyldumeðlimum.
Heimilið er hennar svæði
Heimili WoDaaBe hirðingjanna kallast
suudu og segir Kristfn að allt að sex suu-
du geti verið innan hvers heimilis. Þannig
er til dæmis hver kona með sitt eigið suu-
du. Konan á suudu-ið og tekur það með
sér ef hún skilur. Karlmaður kemur ekki
inn í suudu tengdadóttur sinnar þó að
það sé innan hans heimilis og því er suu-
du-ið hennar eigið, friðhelga svæði.
Suudu samanstendur af borði, sem
konan geymir öll sín heimilisáhöld á, og
rúmi við hliðina. I kringum þetta er hálf-
hringur af dauðum trjágreinum. Fyrir
framan er svo kálfareipi þar sem kálfarnir
eru bundnir á kvöldin áður en kýrnar eru
mjólkaðar. Það er því ekki mikið einkalíf
á heimilinu í vestrænum skilningi þess
orðs.