Dagur - 26.01.1999, Blaðsíða 8

8 - l’RIBJUD AGU R 26. JA\ÚAR 1999
rD^ir
FRÉTTASKÝRING
Geðhjálp fyrir fanga 1
Óháð raimsdkuar-
nefnd telur brýnt að
koma upp möguleik-
anum á bráðainnlögn
á sviði réttargeðlækn-
inga fyrir fanga sem
eru í sjálfsvígshættu.
Fangamir þrír sem
sviptu sig lífi á síð-
asta ári voru allir í
verulegri sjálfsvígs-
hættu að mati nefnd-
arinnar.
Skýrsla óháðrar nefridar um or-
sakir sjálfsvíga þriggja fanga að
Litla-Hrauni í mars og júní á síð-
asta ári hefur komist að þeirri
niðurstöðu að fangarnir þrír hafi
allir verið í verulegri sjálfsvígs-
hættu og að þótt þeir hafi fengið
mikla þjónustu læknis og sál-
fræðings hefði það úrræði þurft
að vera fyrir hendi að vista fang-
ana tímabundið á réttargeðdeild -
slík bráðainnlögn ætti samkvæmt
þessu að vera jafn sjálfsögð og
bráðainnlögn vegna t.d. lungna-
bólgu eða ámóta líkamlegra
kvilla. Ekkert slíkt úrræði er nú
fyrir hendi og er það tillaga
nefndarinnar að úr því verði bætt.
Skýrslan var rædd á fundi ráð-
herra og yfirmanna dómsmála-
ráðuneytisins í gærmorgun og
hefur verið send fjölskyldum
fanganna þriggja til yfirlestrar.
I nefndinni áttu sæti Páll
Hreinsson, dósent í lögum (for-
maður), Hannes Pétursson geð-
yfirlæknir og Siguijón Björnsson
sálfræðingur. Þeim var sl. sumar
falið af dómsmálaráðherra að
kanna orsakir sjálfsvíga fanganna
þriggja og jafnframt að leggja
fram tillögur til úrbóta. Formað-
urinn vildi ekki tjá sig um inni-
hald skýrslunnar og vísaði til þess
að staða nefndarinnar væri ámóta
og hjá Umboðsmanni Alþingis
eða dómstóls - ekki sé viðeigandi
að nefndarmennimir taki þátt í
umræðunni.
Verulega hættu á sjálfsvígi
Hvað sjálfsvígin varðar telja þeir
samkvæmt skýrslunni að orsak-
anna sé að Ieita í samverkan
nokkurra þátta, en fyrst og fremt
í erfiðum félagslegum og pers-
ónulegum aðstæðum fanganna.
„Telja má að aðstæður, einkenni
og áhættuþættir þeirra þriggja
einstaklinga, sem um ræðir; hafi
verið með svipuðum hætti og lýst
hefur verið við mat á hugsanleg-
um orsökum sjálfsvíga í fangels-
um í öðrum löndum. Það má því
ætla að í þessum þremur tilvikum
hafi verið um verulega hættu á
sjálfsvígi að ræða,“ segir í skýrsl-
unni. „... má ætla að viðkomandi
einstaklingar hefðu á einhverju
stigi refsivistar sinnar verið
vistaðir á réttargeðdeild til mats
og meðferðar, ef slíkt úrræði...
hefði verið til staðar.“

u mm
llmáimí.
fl ■

1*
ilí! II 1 h ‘‘Æ JF-1 m
im\\ éé m ik |T|1f fr II
Fangarnir þrír á Litla Hrauni, sem frömdu sjálfsvíg, voru allir í verulegri sjálfsvígshættu og þótt þeir hafi fengið mikla þjónustu læknis og sálfræðings hefði þac
fangana tímabundið á réttargeðdeild. Þetta er ein af niðurstöðum sérstakrar rannsóknarnefndar um málið.
Nefndin vitnar þarna til reynsl-
unnar af áhættuþáttum erlendis.
„Meðal annars hefur verið bent á
að viðkomandi einstaklingar hafi
oft átt við ofdrykkju- eða vímu-
efnavanda að stríða, geðræna
kvilla; þeir hafa fyrr gert tilraunir
til sjálfsvígs og verið haldnir sekt-
arkennd vegna afbrota. Ennfrem-
ur er ljóst, að fangar eru einangr-
aðir frá fjölskyldu sinni og ástvin-
um og hafa blendnar tilfinningar
til umhverfis síns, sem þeim
finnst stundum ómannúðlegt.
Lengri vist í fangelsi eykur á fé-
Iagslega einangrun og persónuleg
vandkvæði fangans og kann jafn-
framt að valda aukinni geðrænni
og líkamlegri vanlfðan."
Millistigsúrræði í
réttargeðlækningiun
Hvað tillögur til úrbóta varðar
nefnir nefndin einkum þrennt. I
fyrsta lagi þurfi undir slíkum
kringumstæðum að vera til
möguleikinn á bráðainnlögn og
leggur nefndin til að komið verði
á fót millistigsúrræði í réttargeð-
lækningum. Hér er átt við milli-
stig milli venjulegs fangelsis og
réttargeðdeildarinnar að Sogni og
er þetta talin brýnasta tillaga
nefndarinnar. í skýrslunni segir
að nefna megi „sérstakar aðgerðir
til að grípa til þegar fangi er tal-
inn í sjálfsvígshættu. Semja verði
skýra aðgerðaráætlun um það
hvernig bregðast ber við, þegar
fangi er talinn í sjálfsvígshættu og
sjá til þess að starfslið þekki hana
og hafi á valdi sínu að beita
henni. Skipulag heilbrigðisþjón-
ustu þarf að vera með þeim hætti
að ávallt sé möguleiki á bráðainn-
lögn fanga í sjálfsvígshættu.
Tillagan um millistigsúrræði í
réttargeðlækningum er brýnasta
tillaga nefndarinnar. I öðru Iagi
eru nefndar aðgerðir þar sem
beinlínis er tekið tillit til sjálfs-
vígshættu fanga. „Þar má nefna
mat á Iíkamlegu og geðrænu
ástandi fanga við upphaf fanga-
vistar; eftirlit með föngum;
menntun og símenntun fanga-
varða; Ijölgun starfsliðs; ráðningu
félagsráðgjafa; breytta vinnutil-
högun og nána samvinnu heilsu-
gæslulækna, sálfræðinga og geð-
lækna; aukin meðferðarúrræði og
breytta deildarskiptingu fangels-
ins að Litla-Hrauni; gát á beit-
ingu agaviðurlaga gagnvart geð-
veilum föngum; varnir gegn því
að fi'kniefni berist inn í fangelsið
að Litla-Hrauni o.fl.“
I þriðja lagi eru nefndar nokkr-
ar almennar aðgerðir er lúta að
aðbúnaði, vinnuframboði,
menntun, líkamsrækt, útivist,
tómstundum, endurhæfingu og
meðferðarúrræðum.
Engin aðgerðaráætlun var til
Nefiidarmenn telja að sumar af
tillögunum hafi lítinn kostnaðar-
auka í för með sér, en aðrar séu
kostnaðarsamar. „Ber þar helst að
nefna stofnsetningu millistigs-
deildar í réttargeðlækningum og
fjölgun starfsliðs á Litla-Hrauni.
Þeim aðgerðum verður því ekki
hrint í framkvæmd nema Alþingi
veiti fé á fjárlögum til þeirra, en
ekki hefur verið gert ráð fyrir slík-
um útgjöldum í fjárlögum fyrir
árið 1999. Að mati nefndarinnar
verður vart dregið verulega úr
sjálfsvígshættu nema hægt sé að
sjá þeim föngum fyrir hráðainn-
lögn á réttargeðdeild, sem þess
þurfa með og viðhlítandi aðstoð
sérfræðinga sé veitt í fangelsinu
að Litla-Hrauni.“
Athygli vekur sú niðurstaða
nefndarinnar, að þegar fyrsta
sjálfsvígið af þremur sem um
ræðir átti sér stað hafi „ekki verið
til nein aðgerðaráætlun um,
hvernig bregðast skyldi við yfir-
vofandi sjálfsvígshættu fanga“.
Hins vegar hafi verið til „ákveðin
hefð um aðgerðir", en það fremur
laust í böndunum. Menn voru því
andvaralausir, en það verður þó
að skoðast í ljósi þess að sjálfsvíg
hafði fram að þessu ekki átt sér
stað á Litla-Hrauni allt frá 22.
ágúst 1979 eða í nær tvo áratugi.
I þessu sambandi er þó athygl-
isvert að hafa í huga að í október
1996 skilaði sérstök nefnd um
heilbrigðisþjónustu fanga af sér
skýrslu. Þar sagði meðal annars:
„Varðandi geðheilbrigðisþjónustu
telur nefndin að gera þurfi
grundvallarbreytingar. Nefndin
telur óviðunandi að fangar skuli
elcki njóta sömu geðheilbrigðis-
þjónustu og aðrir Iandsmenn...
Nefndin telur að varanlega lausn
þurfi að fá fyrir þá einstaklinga,
er vistast í fangelsum og þurfa á
geðlæknisaðstoð að halda og þá
gæsluvarðhaldsfanga, er sæta
þurfa geðrannsókn". Þarna var
ekki síst horft til þess að fangar
hefðu sama aðgang að geðdeild-
um sjúkrahúsa og almenningur.
-
Lítil vinna og mikið
tilbreytingarleysi
I bréfi Fangelsismálastofnunar til
nefndarinnar frá 25. október
1998 kemur meðal annars fram
eftirfarandi: „Fangelsismálastofn-
un hefur ekki sett sérstakar regl-
ur um það, hvort maður er nægi-
lega andlega heilbrigður til þess
að sæta afplánun og ekki er fram-
kvæmd sérstök athugun á því
hverju sinni hvort dómþoli er
nægilega andlega heilbrigður til
að sæta afplánun". I bréfi stofn-
unarinnar frá 17. desember 1998
er og tekið fram, varðandi rann-
sókn á persónuþroska, greindar-