Dagur - 13.02.1999, Blaðsíða 7

f . r* »* » «* i -N n * * * t' v í» '1 •• »d »r ^ V? * 1 ^
LAUGARDAGUR 13. FEBRÚAR 1999 - 7
RITSTJÓRNARSPJALL
Lýðræðið á háluni
brautum
Lýðræðið er oft erfitt í fram-
kvæmd, ekki síst vegna þess hve
ólýðræðislega þenkjandi fólki er
gjarnt að beygja það undir vilja
sinn og hagsmuni. Það fulltrúa-
lýðræði sem við búum við krefst
þess að almenningur taki af-
stöðu til manna og málefna.
Þegar ákafamenn um kosningar
þykjast sjá hættumerki um að
kjósendur hafi aðra skoðun og
velji öðruvísi, en flokkseigenda-
klíkur telja æskilegt, þá eru til
mörg ráð til að nauðga lýðræð-
inu og búa svo um hnúta að út-
koma úr kosningum er meira og
minna fyrirfram ákveðin. „Or-
uggu sætin" eru yfirleitt ákaflega
örugg.
Sú mikla tregða sem er á því
að jafna kosnsingarétt ber lýð-
ræðisástinni ófagurt vitni.
Misvægi atkvæða milli kjördæma
er hrópandi dæmi um að fjöidi
þeirra sem við stjórnmál fást
hafa eins konar afvegaleiddar
skoðanir á kosningalögum og
rétti kjósenda til að velja sér full-
trúa á samkundu sem á að setja
landinu lög og standa vörð um
mannréttindi og lýðræði.
En annað slagið er verið að
myndast við að jafna kosninga-
réttinn og breyta kjördæmaskip-
an. En ávallt of lítið og of seint
vegna þess að alltof margir
stjórnmálamenn telja hag sínum
best borgið með óréttlæti og
misvægi atkvæða. I hvert sinn
sem kosningalögum er breytt eru
það einkum tvö atriði sem ein-
stakir þingmenn taka til greina.
Hvernig fer ég út úr næstu kosn-
ingum og hvernig reiðir flokkn-
um mínum af í næstu kosning-
um. Hærra er risið nú ekki á
kjörnum fulltrúum atkvæðanna.
Þetta verður til þess að
misvægið er innbyggt í kosninga-
lög og stjórnarskrá og verður þar
eitthvað fram á næsta árþúsund.
En vonandi nær lýðræðið yfir-
tökum áður en hóað verður sam-
an til hátíðar á tvö þúsund ára
afmæli Alþingis.
Flokksklíkumar ráða
Þegar misvitrir pólitíkusar fundu
prófkjörin upp, að sögn til að
efla Iýðræðið innan stjórnmála-
flokkanna, kom í Ijós að ýmsir
agnúar voru á þeirri tilhögun.
Aldrei hefur verið gengið frá
neinum samræmdum prófkjörs-
reglum. Stundum hafa flokkar
prófkjör til að raða á lista stjórn-
málaflokkanna, og stundum
ekki. Sami stjórnmálaflokkur
viðhefur prófkjör í sumum kjör-
dæmum fyrir sömu kosningar,
en í öðrum ekki.
Prófkjörsreglum er breytt enn
og aftur eftir því hverning öflug-
ustu flokksklíkurnar vilja láta
auðtrúa atkvæði raða á listana.
Það nýjasta er, að klíkurnar út-
hluta sjálfum sér tryggum sæt-
um á listunum, án tillits til þess
hvernig akvæði falla. Síðan eru
allra flokka kvikindi leidd að
kjörklefum til að taka þátt í
svona undarlegum kosningum
og skiptir sáralitlu máli hvernig
atkvæði þeirra falla því flokks-
klíkurnar eru búnar að úthluta
sjálfum sér „öruggu" sætunum.
Ólikt hafast þau að
Um síðustu helgi var haldið
prófkjör samfylkingar þriggja
flokka í Reykjaneskjördæmi.
Mikil kosningaþátttaka var túlk-
uð sem stósigur kosningabanda-
lagsins. Alþýðuflokkurinn vann
þar slíkan kosningasigur, að vart
verður til annars jafnað og fékk
nær öll „öruggu sætin". En
flokksklíkurnar voru búnar að
úthluta nokkrum þeirra á annan
veg og því stóðu atkvæðalitlir
flokkar uppi sem sigurvegarar
ekki síður en kratarnir.
Vestur á Isafirði gladdist Sig-
hvatur Björgvinsson, formaður
Alþýðuflokksins, innilega yfir
þessum úrslitum og sagði stefnu
sína og samfylkingarsinna hafa
sannað ágæti sitt og yfirburði.
En um sömu helgi setti Sig-
hvatur Björgvinsson sjálfan sig í
fyrsta sæti samfylkingar á Vest-
fjörðum án prófkjörs og í næsta
sæti var settur góður allaballi
o.s.frv. Sigur Sighvats var ótví-
ræður og sannaði aðeins það, að
það eru flokksklíkurnar sem hafa
fyrsta og síðasta orðið en ekki at-
kvæði prófkjaranna.
Helgina þar á undan var hald-
ið prófkjör meðal samfylkingar-
sinna í Reykjavík. Þar voru kosn-
ingalistasmiðir búnir að bjóða
Jóhönnu Sigurðardóttur „ör-
uggt“ sæti, en hún er klókari en
svo að láta flokkaklíkur ráðskast
með sig og uppskar eins og hún
sáði og vann glæstan sigur á alla-
böllum og krötum og er nú sam-
einingartákn um eitthvað sem
ekki er alveg á hreinu hvað er.
Um sama Ieyti var Margrét Frí-
mannsdóttir formaður Alþýðu-
bandalagsins að raða sjálfri sér í
efsta sæti kosningabandalagsins
á Suðurlandi og innmúraður al-
þingiskrati var settur í það næsta
og kvennalistakona í það þriðja.
Þarna þurfti ekkert prófkjör
fremur en á Vestfjörðum og unn-
ust prófkjörin svo sannaríega á
heimavelli alþingismanna. Hvar
formenn Alþýðuflokks og AI-
þýðubandalags standa síðan eftir
að flokkar þeirra hafa ruglað
saman reitum sínum í kosninga-
bandalagi verður tíminn að leiða
í Ijós. En það sýnist augljóst að
flokkarnir eiga sér varla nokkurn
tilverugrundvöll eftir að sameig-
inlegur þingflokkur kemur sam-
an með bálreiðar kvennalista-
konur innanborðs.
Hálfkák
Prófkjör með hólfum og girðing-
um sem eiga að tryggja dauðum
flokkum eða fylgislitlum þing-
sæti eru kannski við hæfi í þjóð-
félagi þar sem misvægi atkvæða
þykir eðlilegt og enginn vilji er
meðal stjórnmálamanna til að
breyta því fyrirkomulagi. Þær
breytingar á kosningalögum sem
gerðar hafa verið og boðaðar eru
ganga aldrei nógu langt til að
vægi atkvæða sé nokkurn veginn
jafnt.
Viðkvæði pólitíkusa er jafnan
það, að misvægið sé nauðsynlegt
til að viðhalda jafnvægi í byggð
landsins. Síðan er sama hvernig
rök eru teygð og toguð til að
halda svona skrýtinni kenningu
að fólki, að brottflutningur fólks
er mestur frá þeim kjördæmum
sem flesta hafa þingmennina
miðað við atkvæðamagn en vöxt-
ur og viðgangur þeirra kjördæma
þar sem kosningarétturinn er
hvað rýrastur er mestur. En aft-
urhaldið verður að hafa sinn
gang og þýðir ekki um að fást.
Flokksræði hér og prófkjör
þar
Núverandi stjórnarflokkar sem
ætla að bjóða fram í heilu lagi í
vor eru heldur ekki við eina fjöl
felldir í prófkjörsmálum. Fram-
sókn heldur prófkjör £ nokkrum
kjördæmum en ekki öðrum. Þar
eru prófkjörsreglur eklci sam-
ræmdar fremur en annars staðar.
I Reykjvík var til að mynda
kvennakvóti og karlakvóti, sem
búinn var til af flokksklíku. Til-
viljun réði því að ekki þurfti að
beita handafli til að fara á svig
við vilja kjósenda.
Formaður Sjálfstæðisflokksins
lýsti því yfir að þingsæti flokks-
ins í stærsta kjördæminu væru
svo vel skipuð að engin ástæða
væri til að hrófla við þeim. Það
er sem sagt prófkjörið fyrir rúm-
um Ijórum árum sem gildir hjá
Reykjavíkunhaldinu í ár.
I öðrum kjördæmum bítast
sjálfstæðismenn um efstu sæti
listanna og fara prófkjörin fram
með ýmsum hætti eftir lands-
Iilutum.
A Vesturlandi er komin upp
ágreiningur innan samfylkingar
um þá aðferð, að setja upp hólf
og girðingar til að gera vilja próf-
kjörsatkvæðanna marklítil eða
marklaus. Þar vilja kratar fá að
njóta þess mikla fylgis sem þeir
þykjast hafa og taka þá mið af
góðu gengi flokkshólfanna í
Reykjavík og á Reykjanesi.
Hvernig þau mál æxlast kemur
bara í ljós, eins og þeir segja á Al-
þingi þegar ekki er með öllu Ijóst
hvernig lagasetning virkar þegar
framtíðin kemur í Ijós.
Breytinga þörf
Nú er stjórnlagabreyting til um-
ræðu á Alþingi. Til stendur að
breyta kjördæmaskipan og kosn-
ingalögum rétt einn ganginn.
Flestir þingmanna eru búnir að
átta sig á því að gamla bænda-
samfélagið hefur sungið sitt síð-
asta og að talsverðar búsetu-
breytingar hafa orðið í landinu
síðustu áratugi. Við þessu þarf
að bregðast með viðeigandi
hætti eigi fulltrúalýðræðið ekki
að daga uppi eins og ráðvillt
nátttröll við sólarupprás.
En þótt það komi breytingum
á stjórnarskrá ekki beinlínis við,
er orðið tímabært að stjórnmála-
flokkarnir komi sér saman um
samræmingu á prófkjörsreglum,
ef á annað borð á að halda áfram
að velja frambjóðendur til Al-
þingis með þeim hætti.
Þá kemur til álita hvort ekki á
að leyfa kjósendum að raða á
lista í sjálfum kosningunum,
eins og dæmi eru um í útlönd-
um. Fleiri aðferðir til að velja
fulltrúa á löggjafarsamkunduna
koma til greina.
En ljóst má vera, að prófkjör-
in, eins og þau eru tíðkuð hafa
gengið sér til húðar og eru Iýð-
ræðinu til vansa og stjórnmála-
flokkunum varla til framdráttar
og er breytinga þörf eins og á
kosningalögunum.