Dagur - 26.05.2000, Blaðsíða 13

12 -FÖSTUDAGUR 26. MAÍ 2000
FÖSTUDAGUR 26. MAÍ 2000 - 13
SAMANTEKT
T>Mpir
FRÉTTIR
GUDMUNDUR
RÚNAR
HEIÐARSSON
SKRIFAR
He i 1 su snill an di umferðarmengim
Kolsvört skýrsla lun
Reykjavík. Árlega 5-
20 krabbameinstil-
felli rakin til lunferð-
armengunar. Vistvæn
samgöngustefna.
Líkur eru taldar á því að árlega
séu 5-20 krabbameinstilfellí á
Reykjavíkursvæðinu sem eigi ræt-
ur sínar að rekja til mengunar frá
umferð. Mælingar Heilbrigðiseft-
irlíts Reykjavíkur hafa leitt í ljós
að bakgrunnsstyrkur ósóns sé það
mikill í borginni að sólarhrings-
gildi fara að meðaltali sjötta
hvern sólarhring yfir viðmiðunar-
mörk. Af þéim lofttegundum sem
koma með útblæstri bifreiða og
véla hefur köfnunarefnistvíildi,
N02 reynst vera mesti mengun-
arvaldurinn, enda hefur hann oft-
ast farið yfir viðmiðunarmörk og
þá aðallega á veturna. Mengunin
af völdum N02 hefst með morg-
unumferðinni og er minnst á
sumrin. Hún er einnig minnst í
úthverfum austan Elliðaáa og
styrkur N02 á leikskólalóðum sé
mun meiri vestan þeirra en aust-
an. Einna mest er þessi mengun
við Miklubraut og Grenásveg. Þó
hefur dregið úr henni á síðustu
árum við Grensásveg. Saman-
burður við aðrar borgir árið 1995
er sagður ótrúlega óhagstæður
Reykjavík, eða mitt á milli Ed-
munton í Kanda og Búkarest í
Rúmeníu.
Efna verkstniðj a
Þetta kemur m.a. fram í skýrslu
starfshóps Orkuveitu Reykjavíkur
um vistvæna samgöngustefnu
fyrir Reykjavík og nágrenni sem
kynnt var á blaðamannafundi í
Ráðhúsinu í gær. Skýrslan er
sögð vera einstök í sinni röð og
ekki vitað um að slíkt hafi áður
verið gert í öðrum borgum. Þor-
steinn I. Sigfússon prófessor og
varaformaður starfshópsins segir
að umferðin í Reykjavík sé
stærsta efnaverksmiðja landsins
en jafnframt sú mengaðasta.
Hann segir að það sé pólitísk
ákvörðun hvort flutt verður inn
vistvænna eldsneyti því það sé
dýrara en það sem fyrir sé. 1
skýrslunni kemur fram að elds-
neytisnotkun á höfuðborgarsvæð-
inu svarar til þess að hver íbúi á
svæðinu noti að jafnaði um sex
hundruð lítra af bensíni og rúma
fjögur hundruð lítra af díselolíu á
hveiju ári. Þá sé útblástur frá bíl-
um mikill og fer vaxandi. Ut-
streymi koldfoxíðs sé á bilinu þrjú
til fjögur tonn miðað við hvern
íbúa. A sama tímabili berast um
íjögur þúsund tonn af rokgjörn-
um kolefnissamböndum út í and-
rúmsloftið á ári hverju, auk koldí-
oxíðsins. I skýrslunni kemur ein-
nig fram að aukning hefur orðið í
notkun díselolíu á undanförnum
árum og stafar það af auknum
innflutningi á jeppum. Þá fylgja
svifryk og sót umferðinni. Hjól-
barðar og þá einkum nagladekk
spæna upp malbikið sem hefur í
för með sér að um átta þúsund
tonn af malbiki berast á ári hver-
ju út í andrúmsloftið. Alvarleg-
asta mengunin stafar af nit-
uroxíðsamböndum og rokgjörn-
um kolefnissamböndum. A kyrr-
um vetrardögum séu þessi efni f
hámarki í borginni.
Steypa í stað malhiks
Alfreð Þorsteinsson stjórnarfor-
maður veitustofnana segir að full
ástæða sé til að skoða þann
möguleika að nota steypu til
gatnagerðar í stað malbiks. I
skýrslunni er ennfremur bent á
að mengun af völdum umferðar á
höfuðborgarsvæðinu eigi stóran
þátt í vanda Islands vegna alþjóð-
legra skuldbindinga um útblástur
gróðurhúsalofttegunda. Skýrslu-
höfundar benda á mikilvægi þess
að umhverfisráðuneyti og sam-
gönguráðuneyti vinni nánar sam-
an um þessi mál. Hvatt er til
áframhaldandi tilrauna með raf-
magnsbíla og blendingsbfla og
samvinnu við Metan um vistvænt
eldsneyti. Meðal annars er bent á
mikilvægi þess að nýta hitaveitu-
vatn til götuhitunar og þá aðal-
lega þar sem götuhalli er mikill
og aukin hætta á hálkumyndun.
Þá eru borgaryfirvöld hvött til að
auka enn frekar hlutfall vist-
vænna farartækja í borginni.
Ennfremur er því beint til stjórn-
valda að þau beiti hvetjandi að-
gerðum og niðurfellingu gjalda á
vistvæn farartæki til að þess að
draga megi úr mengun. Einnig er
lagt til að auka þurfi notkun al-
menningsvagna á höfuðborgar-
svæðinu. I því sambandi þarf að
auka kynningu á þeim kosti og
veita almenningsvögnum forgang
í umferðinni.
AUir sðkudólgax
lngibjörg Sólrún Gísladóttir borg-
arstjóri segir að skýrslan sé dómur
á það ástand sem sé í þessum mál-
um í borginni og á höfuðborgar-
svæðinu. í þeim efnum sé ekki
hægt að skella skuldinni á neinn
sérstakan því allir séu sökudólgar í
þessu máli. Hún hafnar því einnig
að skýrsla sé einhver áfellisdómur
yfir stefnu borgarinnar í umhverf-
ismálum og því markmiði að gera
borgina að vistvænustu höfuðborg
Norðursins. Borgarstjóri áréttar
aftur á móti að aðgerða og úrbóta
sé þörf og það sé raunar mjög að-
kallandi. Það sé ekki aðeins mál-
efni borgarinnar heldur einnig
sveitarfélaga á höfuðborgarsvæð-
inu og stjórnvalda. Þá þarf al-
menningur einnig að leggja sitt af
mörkum til að gera umhverfið
vistvænna. Borgarstjóri vekur m.a.
athygli á því að sveitarfélögin á
höfuðborgarsvæðinu hafa sam-
mælst um það að hefja viðræður
við ríkið um þessi mál. Meðal
annars hefur verið óskað eftir
fundi með fjármálaráðherra, um-
hverfisráðherra og samgönguráð-
herra þar sem rætt verður hverníg
þessir aðilar geta sameiginlcga
tekið á þessum málum og þá með
þeim hætti að veita almennings-
samgöngum forgang í umferðinni.
Borgarstjóri henti einnig á að þótt
vel hafi gengið í ýmsum umhverf-
ismálum og m.a. í átakinu um
hreinsun strandlengjunnar, þá
hefur stefnt heldur á verri veg í
CHt.NaO, sót og snefilefni
NMVOC
NOx
CO 131
Útstreymi farartækja
(kg/íbúa) 1998
Mabík
Efnin inn í umferðina kg/íbúa 1998
Hjólbarðar 18 ,, Smurolia
Vegasalt \ \
\ \ /X”4 Ruðuvðkvar
Dfcetolsa
Bensín S81
Alþjóðlegar kröfur
Með hliðstjón af umhverfisstefnu
borgarinnar ákvað stjórn veitu-
stofnana að skipa starfshóp um
vistvæn farartæki og var það gert í
mars 1998. Bakgrunnur starfs-
hópsins var einkum tvíþættur.
Annarsvegar alþjóðlegar kröfur
um minnkun útstreymis gróður-
húsalofttegunda í samræmi við
bókun Kyoto-ráðstefnunnar í árs-
lok 1997 og hins vegar hin brýna
þörf að draga úr mengun, sam-
hliða ört vaxandi byggð á höfuð-
borgarsvæðinu. Á því svæði er út-
blástur einna mestur á landinu.
Jafnframt var Iögð áhersla á að
skoða hagkvæmni almennings-
samgangna ásamt mikilvægi um-
hverfisþátta eins og útstreymis og
hávaðamengunar og hvort innlent
eldsneyti gæti komið í stað inn-
flutts. Jafnframt var talið mikil-
vægt að könnuð yrði sala vist-
vænnar orku, slit gatna og fleira.
Með því að beina athyglinni að
vistvænni samgöngustefnu var
talið að auka mætti tækifæri at-
vinnu og viðskipta og efla um leið
vistvæna ímynd borgarinnar. I
starfshópnum voru þeir Heimir
Hannesson hdl. sem jafnframt var
formaður hans og prófessorarnir
Þorsteinn I. Sigfússon og Valdi-
mar K. Jónsson. Hópnum til að-
stoðar var Einar Pálsson verkfræð-
ingur en ritari var Hjörtur Snorra-
son.
umferðarmálum og þeirri mengun
sem tengist umferðinni. Það sé
m.a. vegna aukinnar umferðar á
svæðinu sem stafar einkum af
aukinni bílaeign og íbúaþróun.
Borgarstjóri segir að sameignlegt
átak til vistvænni umferðar og
minni mengunar eigi sér allstaðar
stað í nálægum löndum og sé lið-
ur í alþjóðlegri þróun með áherslu
á vistvænar samgöngur. Að öðrum
kosti sé verið að skerða verulega
lífskjör þeirra sem húa á helstu
þéttbýlissvæðunum.
Ríó-sainþykkt í uppnámi
Starfshópurinn telur engan vafa
leika á því að grípa þurfi til sér-
stakra aðgerða til að Island geti
uppfyllt Ríó-samþykktina, jafnvel
þótt aðeins sé miðað við sam-
göngur. Samkvæmt Orkuspár-
nefnd var heildarlosun C02 árið
1990 frá innanlandssamgögnum
um 619 þúsund tonn og þar af
528 þúsund tonn frá bílum. A
næsta ári er búist við að C02 út-
streymi verði 717 þúsnd tonn frá
innanlandssamgöngum, eða 16%
aukning frá viðmiðunarárinu
1990. Þá gera spár ráð fyrir um
7% aukningu eldsneytisbrennslu
Spáð 24% meiri útblástri
I skýrslunni kemur fram að á
tímabilinu 1995 - 1998 jókst
notkun díselolíu á höfuðborgar-
svæðinu um næstum því þriðjung.
Samtímis jókst notkun á bensíni,
smurolíu, hjólbörðum, sápu- og
tjöruleysiefnum og fleiru en í
minna mæli. Þá hefur svifryk á
svæðinu aukist mjög mikið.
Sömuleiðis hefur útblástur koldf-
oxíðs, nituroxíðs og brennisteins-
oxíðs auldst hratt. I úttekt skýrsl-
unnar kemur fram að C02 út-
blástur í Reykjavík hefur aukist
um 15% á fjórum árum. Sam-
kvæmt Orkuspárnefnd er gert ráð
fyrir því að heildarútblástur vegna
samgangna stefni í að aukast um
minnst 24% á tímabilinu 1999 -
2010. Það er tveimur og hálfum
sinni meiri aukning en leyfilegt er
samkvæmt Kyoto-bókuninni. 1
skýrslunni kemur fram að Reykja-
víkursvæðið valdi miklum hluta
þeirrar aukningar sem er að verða
á úthlæstri á Islandi. Þar kemur
einnig fram að skaðleg lífræn
kolefnissambönd, NMVOC
aukast jafnt og þétt. Árið 1998
voru þau um 3800 tonn sem er
talið fskyggilega mikið magn.
Hvörfun N02 og bakgrunns
ósóns valda hættulega miklu
magni níturoxíða, en það fer yfir
viðmiðunarmörk marga daga á ári
í nokkrum borgarhverfum. Vegna
aukinnar notkunar díselolíu eykst
útstreymi sóts um þriöjung á fjór-
um árum. Þá eyðir umferðin
miklu magni af malbiki sem að
mcstu umbreytist i skolp, en
hættulega mildð r>'k lýlgir aukinni
umferð og notkun nagladekkja.
Bent er á að minnstu agnir af
þessu ryki séu stórhættulegar heil-
su fólks. í þvottavatni frá ökutækj-
um eru ennfremur tugi tonna af
olíu og hundruð lulóa af málm-
samböndum sínks, blýs, nikkels
og kadmíns.
Umferöin í Reykjavik er sögð vera stærsta efnaverksmiðja iandsins og jafnframt sú mengaðasta.
frá samgöngum til ársins 2010. í
skýrslunni er m.a. lagt til að
borgaryfirvöld verði að taka mið
af ströngustu kröfum í mótun og
framkvæmd nýrrar samgöngu-
stefnu, jafnvel þó að ýmiss stað-
bundin mcngun, eins og t.d. frá
útblæstri bifreiða, sé ekki komin
að hættumörkum. Skýrsluhöf-
undar telja að það hljóti að vera
verðugt takmark, að höfuðborgin
beri með réttu þá eftirsóttu
ímynd, að hún sé hrein og
ómenguð og verði vistvænasta
höfuðborg Norðursins.
Grænt bókhald
I skýrslunni eru settar fram á
fjórða tug hugmynda og tillagna
um aðgerðir er lúta að vistvænni
samgöngustefnu. Þar er einnig að
finna nýmæli um frumdrög að
grænu bókhaldi fyrir höfuðborgar-
svæðið. Það inniheldur greiningu
og mælanlega þætti eldsneytis-
notkunar, útstreymis og annarra
þátta sem tengjast samgöngukerf-
inu. Með því að beita slíku bók-
haldi fá stjórnvöld í hendur tæki
til ákvarðanatöku og stefnumót-
unar sem talið er að geti orðið
þáttur í því að beina þróuninni í
heillavænlegri átt. Ekki aðeins á
höfuðborgarsvæðinu heldur
einnig á öllu Iandinu. Á vegum
Reykjavíkurborgar er jafnframt
unnið að viðamikilli greiningu og
gagnsöfnun með þátttöku sér-
fræðinga og almennings vegna
stefnumótunar til framtíðar.
Skýrslan er því talin mikilvægt
innlegg í þá umræðu sem á sér
stað um þróun borgarinnar og
byggð á höfuðborgarsvæðinu.
Þessi kökurit segja meira en mörg ord um mengunina af umferðinni í Reykjavík.
Konungshjónin frá Jórdaníu koma i dag.
Konimgshjón
frá Jórdaníu
Abdullah II Jórdaníukonungur
og Rania drottning eru óneitan-
lega glæsilegt par. Raniu er að
mörgu leyti líkt við Díönu pri-
nessu í heimspressunni. Þau
koma f tveggja daga opinbera
heimsókn í dag og munu þá hitta
nýtrúlofað forsetapar okkar ís-
lendinga, Olaf Ragnar og Dorrit
Mousaieff. Konungur mun m.a.
hitta fulltrúa íslenskra tölvu- og
tæknifyrirtækja og drottningin
mun kynna sér starfsemi Barna-
verndarstofu.
Ungir þjást af
jnmglyndi
Dimmir dagar hjá
mörgum imgum
íslendingum.
Lyfjanotkim vex.
Þunglyndi virðist þjá 17,2% ungs
fólks á Islandi og eru konur þar í
meirihluta. Þetta kernur fram í
kandídatsritgerð Tinnu Trausta-
dóttur í lyfjafræði, Dimmir dagar
- rannsókn á þunglyndi og notk-
un þunglyndislyfja meðal ungs
fólks á Islandi, 18-25 ára. Notk-
un þunglyndislyíja f þessum ald-
urshópi var a.m.k. 4% árið 1999
og sjálfsvígshugsanir voru al-
gengar eða 47% og 5,4% þátttak-
enda höfðu reynt að stytta sér
aldur. Þá leiddi rannsóknin ein-
nig í ljós að samband er á milli
þunglyndisraskana og áfengis-
og vímuefnaneyslu. Urtakið var
valið af handahófi úr þjóðskrá og
náði til 2000(5,89%) íslendinga
fæddra á árunum 1973-1980.
Notkun þunglyndislyíja
eykst
Aukning virðist hafa orðið í
þunglyndis- og kvíðaröskunum
meðal ungs fólks. Notkun þung-
lyndislyfja hefur aukist mjög í
jæssum aldurshópi og raunar tí-
faldast samanborið við rannsókn
frá árinu 1984. Þunglyndi er
með algengustu sjúkdómum
ungmenna. Fjöldi sérfræðinga
telur þunglyndi vaxandi vanda-
mál, sérstaklega rneðal kvenna
og þeirra sem yngri eru. Rann-
sóknum bcr saman um að þung-
lyndi sé vanmeðhöndlað og að-
eins þriðjungur fái meðferð.
Beinn kostnaður vegna þung-
lyndisraskana er um 2,6 milljarð-
ar á ári hverju og óbeinn kostn-
aður nemur a.m.k. 3,5 milljörð-
um króna.
Slys á Skarðströnd
Kona slasaðist nolTcuð er hún
velti bíl við Nípuhlíð á Skarð-
strönd í Dalasýslu á miðviku-
dagskvöld. Sækja varð konuna
með þyrlu Landhelgisgæslunnar
sem flutti konuna á Landspítal-
ann í Fossvogi. 1 bílnum voru
einnig tvö ung börn, en þau
sluppu að mestu með skrekkinn.
- GG
i