Dagur - Tíminn - 12.10.1996, Blaðsíða 7

Jkgur-®tmmn
Laugardagur 12. október 1996 - 7
ERLENDAR FRÉTTIR
Nóbelsverðlaunin
Friðarverðlaun til fulltrúa
frelsisbaráttu Austur-Tímor
Carlos Belo og Jose
Ramos-Horla hljóta
friðarverðlaun Nób-
els að þessu sinni.
Norska Nóbelnefnd-
in vonar að úthlut-
unin verði til þess
að lausn finnist á
deilunni um Austur-
Tímor.
Friðarverðlaun Nóbels
þetta árið koma í hlut
tveggja manna sem ötul-
lega hafa barist fyrir réttindum
íbúa Austur-Tímor og sjálfstæði
eyjunnar. Þetta eru þeir Carlos
Felipe Ximenes Belo, biskup á
Austur-Tímor, og Jose Ramos-
Horta, einn helsti talsmaður
austur-tímorsku andspyrnu-
hreyfingarinnar á alþjóðavett-
vangi, en þeir hljóta verðlaunin
fyrir baráttu sína fyrir „réttlátri
og friðsamlegri lausn á átökun-
um á Austur-Tímor“, eins og
segir í fréttatilkynningu frá
norsku Nóbelnefndinni.
Nóbelnefndin segist vonast
til þess að úthlutun verðlaun-
Carlos Belo.
anna muni verða hvati til þess
að friðsamleg lausn finnist á
deilunni þar sem byggt verði á
sjálfsákvörðunarrétti þjóðar-
innar.
Austur-Tímor var portúgölsk
nýlenda allt þar til árið 1975,
en þá yfirgáfu Portúgalar eyj-
una í kjölfar stjórnarbyltingar
sem þá varð í Portúgal. Indó-
nesar sáu sér leik á borði, her-
tóku Austur-Tímor og lýstu
hana hluta Indónesíu. Samein-
uðu þjóðirnar hafa hins vegar
aldrei viðurkennt yfirráð Indó-
nesíu á eyjimni, og aðeins eitt
ríki hefur viðurkennt þau, en
það er Ástralía.
Carlos Belo biskup hefur um
árabil verið talsmaður þess að
forðast beri ofbeldi í sjálfstæðis-
baráttu A-Tímor og taka verði
upp viðræður við indónesísku
stjórnina. Ramos-Horta hefur
talað máh A-Tímor á alþjóða-
vettvangi allt frá 1975, en und-
anfarin ár hefur hann lagt
áherslu á beinar viðræður við
Indónesíu og lagt fram ítarlegar
tillögur um friðsamlega lausn á
deilunni.
Ramos-Horta sagði í gær, eft-
ir að honum var tilkynnt um
verðlaunin, að hann hefði raun-
ar heldur kosið að þau kæmu í
hlut félaga sfns, Xanana
Gusmao, sem er leiðtogi and-
spyrnuhreyfingarinnar og situr
nú í fangelsi í Indónesíu.
Friðartillögur Ramos-
ar-Horta
Árið 1992 lagði Ramos-Horta
fyrst fram tillögur um lausn á
deilunni þar sem gert er ráð
fyrir að Austur-Tímor hljóti
sjálfstæði í þremur áföngum.
Fyrsti áfanginn væri sá að full-
trúar frá Austur-Tímor, Indó-
nesíu og Portúgal myndu setjast
að samningum um aðgerðir
sem miðuðu að því að byggja
upp trúnaðartraust á milli allra
aðila deilimnar. Viðræður þess-
ar myndu fara fram á vettvangi
Sameinuðu þjóðanna, en óhjá-
Jose Ramos-Horta.
kvæmilegt yrði að í samkomu-
laginu fælist að indónesískum
hermönnum á Austur-Tímor
yrði fækkað verulega ásamt því
að SÞ tækju að sér stærra hlut-
verk á eyjunni. Þessum áfanga
ætti að geta verið lokið á um
það bil tveimur árum.
Næsta skref yrði svo að
Austur-Tímor fengi sjálfstjórn
um 5 til 10 ára skeið þar sem
sérstakt lýðræðislega kjörið
þing heimamanna færi með víð-
tæk pólitísk völd heima fyrir.
Lokaáfanginn yrði síðan sá að
almenn atkvæðagreiðsla yrði
haldin meðal íbúa A-Tímor þar
sem framtíðar stjórnfyrir-
komulag eyjunnar yrði ákveðið.
Með því að hafa þennan langa
aðdraganda að sjálfstæði eyj-
unnar gæfist öllum aðilum tími
til þess að draga andann og
sýna fram á ótvíræðan vilja
sinn til þess að ná fram sam-
eiginlegri lausn.
-gb
Erlendir
molar
Bandaríkin
Síbrotamaður í Miami,
Henry Stepney að nafni, var
á dögunum dæmdur í 40 ára
fangelsi fyrir stuld á klósett-
pappír. Dómarinn sagði
reyndar að hann hefði ekki
verið dæmdur fyrir klósett-
rúllustuldinn eingöngu,
„heldur fyrir feril hans und-
anfarin 20 ár.“ Stepney er 42
ára og hefur verið handtek-
inn 51 einu sinni á ævinni.
Hann hnuplaði 22 rúllum af
klósettpappír úr geymslu-
porti, en starfsmenn og ör-
yggisvörður náðu honum á
ílótta. „Ég þurfti á peningun-
um að halda,“ sagði Stepney,
en hver rúlla kostar innan
við einn dollara.
-gb
Afganistan
Nýju leiðtogarnir í Afganist-
an, Talebanarnir svonefndu,
létu fyrir skömmu þau boð út
ganga að allir rfkisstarfs-
menn skuli láta sér vaxa
skegg, og hafa þeir sex vikna
frest til þess að hrinda þessu
verkefni í framkvæmd - að
öðrum kosti muni þeir sæta
refsingu í samræmi við ís-
lamskar trúarreglur. Ekki
fylgdi þó sögunni hverjar
þessar refsingar væru, né
heldur hversu sítt skeggið
þurfi að vera til þess að telj-
ast gjaldgengt.
Um trúarbrögð
í Suður-Kóreu
Stúdentar mótmæla spillingu: allveruleg félagsleg ólga samfara hraðri iðnvæðingu og stækkun borga.
Kristni nýtur mikils fylgis í
Suður-Kóreu og mikið er
um blöndun hennar og eldri
trúarbragða þarlendis: andatrúar
með sjamanisma, búddisma og
Konfúsíusarsiðar.
í augum sumra er Kórea
kannski fyrst og fremst „landið
milli Kína og Japans“. Frá Kína
sérstaklega hafa til Kóreu borist
mikil menningaráhrif, enda var
hún lengst af að meira eða minna
leyti háð Kína frá því á síðustu
öldunum f.Kr. framundir síðustu
aldamót.
Eigi að síður er menning
Kóreu, þ.ám. trúarbrögð, sérstæð
um margt. Frá Kína komu til Kór-
eu Konfúsíusarsiður (sumir segja
Kóreumenn meiri konfúsíana en
Kínverja) og búddasiður. En áa-
dýrkun, sem er e.t.v. ríkasti þátt-
urinn í trúarlífi Kínverja, er öllu
minni í Kóreu en Kína.
Kóreumenn eiga líklega meira
sameiginlegt með frumbyggjum
Norður- Asíu (Síberíu) en Kínverj-
ar og Japanir, og má það e.t.v.
eðlilegt kallast með hliðsjón af
legu landsins. Þar er sjamanismi
t.d. meiri en með Kínverjum og
Japönum. Sjamanar eru galdra-
menn, sem koma sér sjálfir í
leiðslu og þar með í „beint sam-
band“ við annan heim. Hlutverk
þeirra er að vera milliliðir eða
miðlar milli manna og þess yfir-
náttúrlega. Hamrammir menn í
norrænni heiðni minna um margt
á sjamana.
Sjamanar eru oftast karlar, en í
Kim Young Sam, forseti Suður-
Kóreu. Ætla má að lýðræðisþróun
undir forystu hans sé til marks um
að vestræn áhrif séu farin að rista
þar djúpt.
Kóreu bregður svo við að þeir eru
yfirleitt konur, kallaðar mudang
eða mansin. Mun það hafa orðið
svo af því að valdhafar, einkum
konfúsíanskir, ömuðust við sja-
mönum og sérstaklega því að karl-
menn legðu þetta fyrir sig. En þótt
margir Suður-Kóreumenn, sér-
staklega borgarbúar og langskóla-
gengið fólk, hæðist að sjamanism-
anum, hefur hann enn mikið fylgi
meðal alþýðu, einkum kvenna.
Mudang eru t.d. teknar framyfir
búddapresta við jarðarfarir, og er
það með ólíkindum miðað við siði
grannlanda. Mudang sjá um sam-
bönd lifandi við látna, vættir og
húsgoð.
Mikil vestræn áhrif
eftir 1945
Tvennt í viðbót sem sérkennilegt
er við trúarlíf Suður-Kóreu-
manna er mikil útbreiðsla krist-
indóms og mikil trúarbragða-
blöndun. Kristnir menn eru þar
íleiri að tiltölu við fólksfjölda en í
nokkru öðru landi Austur- og
Suður-Asíu, að Filippseyjum
undanteknum. Filippseyingar
fengu sína kristni frá Spánverj-
um og eru flestir kaþólskir,
Kóreumenn sinn kristindóm hins
vegar einkum frá Bandaríkjun-
um, enda eru flestir kristnir Kór-
eumenn mótmælendur. Kristnin
hefur stóreflst í Suður-Kóreu
með vaxandi vestrænum menn-
ingaráhrifum þar síðan 1945.
Bæði jólin og fæðingardagur
Búdda eru þar opinberar hátíðir.
Afstaða Suður-Kóreumanna til
Vesturlanda er líklega með vin-
samlegra móti, enda laut Kórea
aldrei evrópskum eða amerísk-
um „nýlenduherrum", en var þar
á móti um íjögurra áratuga skeið
(til 1945) undir japanskri harð-
Baksvið
Dagur Þorleifsson
stjórn. Það hafa Kóreumenn ekki
fyrirgefið Japönum.
Suður-Kórea er af sumum
kölluð mesta þensluiand Austur-
og Suðaustur-Asíu í efnahags-
málum. Hröð iðnvæðing og
stækkun borga hefur haft í för
með sér félagslega ólgu, sem
kemur m.a. fram í blöndun trú-
arbragða þar. Þar renna saman
straumar frá eldri trúarbrögðum
landsmanna og kristni.
Kórea upphafin
Áberandi í þessum kóresku
nýtrúarbrögðum er að kóresk
gildi eru höfð í hávegum. Það er
að líkindum að einhverju leyti
uppreisn gegn vanmetakennd
gagnvart Japan og Kína. Mikill
áhugi er í trúarbrögðum þessum
á trúboði, lögð er áhersla á að
jafna ágreining í samfélagi og
meðal trúarbragða og mikið er
um messíasartrú, að nokkru að
kristinni fyrirmynd, en í búdda-
sið eru að vísu einnig frelsarar.
Meira er hugsað um frelsun
mannsins í þessum heimi en líf-
ið eftir dauðann, og er það í
samræmi við austurasíska trú-
arhugsun. Virðing austuras-
ískra trúarbragða fyrir fjöl-
skyldugildum (sem kann að
vera með mesta móti í Kóreu)
er þar og ofarlega, t.d. telur
Sun Myung Moon, sem frægast-
ur hefur orðið utan Kóreu allra
Ieiðtoga í nýtrúarbrögðum þar,
að Kristur hafi að nokkru
brugðist í hlutverki sínu með
því að kvænast ekki.
Sem dæmi um trúarbragða-
blöndu Suður-Kóreumanna má
nefna að algengt er þar að fólk
hallist að kenningum kristninn-
ar að öðru leyti en því að í stað
Krists sem frelsara hafi það
Maitreya, búdda þann er koma
skal og gera heiminn að sælu-
ríki.