Dagur - Tíminn - 12.10.1996, Síða 11

|Dagur-®tmimt
PJÓÐMÁL
Laugardagur 12. október 1996 -11
Mikilvægi matvælaiðnaðar
og gæðaeftirlits
aTómas Ingi
Olrich
skrifar
*
grein í Degi-Tímanum
íjallaði undirritaður um
málefni mjólkuriðnaðarins á
Akureyri og tók dæmi, eins
konar hluta af heild, til að
benda á að gæðamál og mark-
aðsmál þyrfti að endurskoða.
Framleiðslustjóri Mjólkursam-
lags KEA brást drengilega við
greininni og setur fram í svar-
grein nokkrar föðurlegar ráð-
leggingar um það hvernig góðir
þingmenn eigi að haga skrifum
sínum. Er ég þakklátur fyrir
ábendingarnar. Ekki veitir nú af
því að við þingmennirnir fáum
góð ráð frá þeim, sem mikla
reynslu hafa af almannatengsl-
um og markaðsmálum. En
nokkurs misskilnings gætir þó í
grein Hólmgeirs um fáein mikil-
væg atriði, sem rétt er að víkja
að.
Góðir þingmenn ræða opin-
berlega það sem vel er gert, en
vinna ötulir á bak við tjöldin að
því sem betur má fara, segir
Hólmgeir og er þar með gefið í
skyn að ég hafi ekki vikið að
þessum málum „á bak við tjöld-
in“ við þá sem málið varðar
beint. Pað er rangt. Ég hef
ítrekað á undanförnum árum
rætt þau mál, sem drepið var á
í grein minni, við starfsmenn og
framkvæmdastjóra fyrirtækis-
ins. í þeim viðræðum áttaði ég
mig á því að starfsmenn voru
ekki allir sáttir við það hvernig
með þessi mál var farið. Dæm-
in, sem ég tók, snerta ekki beint
framleiðslu, heldur gæðaeftirlit
og meðferð vörunnar við pökk-
un og dreifingu. Þessi mál
snerta því ekki starfsfólk við
framleiðslu, heldur mun fremur
stjórnendur.
Ég ræddi þessi mál í erindi á
ráðstefnu um matvælaiðnað,
sem haldin var á Akureyri fyrir
skömmu. í fyrri tilraunum mín-
um til að vekja athygli á þess-
um málum hef ég ekki haft er-
indi sem erfiði. Þeim hefur ekki
verið sinnt. Ég tek eftir því að
framleiðslustjórinn forðast að
víkja einu orði að þeim dæm-
um, sem minnst var á í grein
minni. Á þvx er aðeins sú skýr-
ing að þau séu vegin og metin
af stjórnendum fyrirtækisins og
þau léttvæg fundin. En ef Hólm-
geir Karlsson vill vera sann-
gjarn, getur hann ekki sakað
mig um að hafa ekki leitað fyrst
annarra leiða en opinberrar
umíjöllunar.
Athugasemdir mínar eru
ekki persónuleg umkvörtunar-
efni, eins og framleiðslustjórinn
virðist álíta. Ef framleiðandi
vöru, sem er hágæðavara og
stendur auk þess djúpum rótum
í íslenskri matarmenningu, læt-
ur sér fátt um finnast þótt þessi
vara komist ekki óskemmd í
hendur neytenda, þá er það vís-
bending um mikla og alvarlega
brotalöm í stjórn fyrirtækisins.
Við höfum sett okkur það
markmið að gera Eyjaijörð að
miðstöð matvælaframleiðslu,
matvælaiðnnáms og matvæla-
rannsókna, og efla svæðið sem
Ekki einungis ber að
gæta þess að þessar
afurðir komist óspillt-
ar til neytenda, held-
ur verður og að sjá til
þess að þær hljóti
áberandi rými í mark-
aðssetningu og kynn-
ingu, og þannig öðlist
þær þann sess og þá
virðingu í vitund neyt-
enda, innlendra sem
erlendra, sem þeim
ber.
mest á sviði þróunar og gæða-
mála í matvælaiðnaði. Mér hef-
ur veist sá heiður og ánægja að
koma nokkuð að þessum mál-
um í störfum núnum sem al-
þingismaður, í samstarfi við Há-
skólaxm á Akureyri, atvinnufyr-
irtæki og þau ráðuneyti sem
málið hafa varðað.
Við höfum einnig sett okkur
það markmið að vinna að því
að efla umhverfisvæna,
„græna“ ferðaþjónustu. Að
þeim málum hef ég komið með
stefnumörkun innan Rannsókn-
arráðs ríkisins, með því að
stýra skýrslugerð um ferða-
þjónustu fyrir Rannsóknaráð ís-
lands og með þátttöku í stefnu-
mótun í ferðaþjónustu á vegum
samgönguráðherra. Mjög mikil-
vægur þáttur í „grænni“ ferða-
þjónustu er að bera virðingu
fyrir matvælamenningu, og þá
ekki síst hefðbundnum fram-
leiðsluaðferðum á lifandi gæða-
afurðum. Ekki einungis ber að
gæta þess að þessar afurðir
komist óspilltar til neytenda,
heldur verður og að sjá til þess
að þær hljóti áberandi rými í
markaðssetningu og kynningu,
og þannig öðhst þær þann sess
og þá virðingu í vitund neyt-
enda, innlendra sem erlendra,
sem þeim ber.
Ég vona að þessar ábending-
ar nægi til að skýra út fyrir
Hólmgeiri Karlssyni að í þess-
um efnum er ég ekki að íjalla
um „persónuleg umkvörtunar-
efni“, eins og hann álítur, held-
ur snerta ábendingar mínar al-
menn mál og eru ekki sprottn-
ar, eins og hann ýjar að, af ann-
arlegum hvötum. Ég hef reynt
að koma þessum sjónarmiðum
mínum á framfæri við stjórn-
endur Mjólkursamlags KEA
með ýmsum hætti. Það hefur
verið árangurslaust. Grein
Hólmgeirs Karlssonar er stað-
festing á því tómlæti.
Ég vil nota þetta tækifæri til
að skora á stjórnendur Mjólk-
ursamlags KEA að endurskoða
afstöðu sína til þeirra mála sem
ég hef reifað, og þá ekki síst til
pökkunar, dreifingar, gæðaeftir-
lits og markaðssetningar hefð-
bundinna lifandi afurða, sem
eiga sér langa sögu og marka
sérstöðu í matvælamenningu
okkar.
Höfundur er alþingismaður.
Að eiga sitt á hreinu
Jón
Sigurðsson
skrifar
Flest íslensk samvinnufélög
starfa á landsbyggðinni
þar sem byggðaröskun
hefur valdið erfiðleikum. Félögin
eru tengd landbúnaðinum og
allir þekkja vandamálin á þvf
sviði.
Landsbyggðin stæði verr ef
samvinnufélaga hefði ekki notið
við, því að samvinnustarfið
tryggir að ekki er horfið af hólmi
fyrr en í fulla hnefana. Sam-
kvæmt frjálsri ágóðavon hefði
þjónusta og vöruvinnsla stöðvast
víða fyrir löngu, — miklu fyrr og
víðar en reynd hefur orðið.
En samvinnufélögin hafa líka
mætt innri vandamálum. Ein
ástæða er að félagsmennirnir
finna ekki til áhættu og ekki til
möguleika á hagræði af starf-
seminni. Þeir mæta illa á fund-
um og veita stjórnendum ekki
aðhald með kröfum um rekstr-
arárangur, björgunaraðgerðir
o.s.frv.
Athugun ársreikninga sýnir
að félagsmennirnir eiga ekki
eigið fé samvinnufélaganna
heldur er það varðveitt í óskipti-
legum sameignarsjóðum. í stað-
inn jafngilda stofnsjóðsreikning-
ar litlu broti eigin íjár. Við þess-
ar aðstæður er þess ekki að
vænta að menn hafi áhuga á fé-
lögunum, og ákvarðanir verða í
samræmi við þetta.
Tæki sjálfstæðra
aðilja
Það er ekki í samræmi við eðli
samvinnufólaga að eigið fé sé í
sameignarsjóðum. Samvinnufé-
lög eiga ekki að vera „kommún-
istísk“ sameign heldur tæki sjálf-
stæðra aðilja sem vita um eign-
arhlut sinn að fullu og vita að
þeir geta nálgast hann eftir skýr-
um reglrnn.
Það er eitt einkenni sam-
vinnustarfs að arði er úthlutað
til félagsmannanna í samræmi
við viðskipti hvers og eins í fé-
laginu. f samvinnufélagi fer það
ekki á milli mála að allt eigið fé
er skráð á félagsmennina, eftir
því hvernig hlutur hvers og eins
hefur þróast í félaginu með
framlögum, viðskiptum og þátt-
töku.
í samvinnufélagi veit félags-
maður upp á hár hvað hann á
Það er eitt einkenni
samvinnustarfs að arði
er úthlutað til félags-
mannanna í samræmi
við viðskipti hvers og
eins í félaginu.
þarna og hvað er í húfi. Þegar
harðnar á dalnum verða félags-
mennirnir ennþá áhugameiri og
afskiptasamari en ella. Og þeir
krcfjast þess ekki að félagið
hjálpi öllu byggðarlaginu eða
öðrum óskyldum aðiljum sem
ekki taka þátt í félaginu. Þeir
kreijast þess að þeirra eigin
hagsmunir séu virtir.
Ef allur þorri heimilanna á fé-
lagssvæðinu er í félaginu, kemur
af sjálfu sér að félagið lætur sig
varða um hag allra. En það er
ekki fólagsmálastofnun sem allir
gera kröfur til án tillits til ljár-
hagslegrar getu.
Von um endurreisn
Réttur félagsmanns til að hætta
þátttöku og til að taka hlut sinn
út er grundvallaratriði í sam-
vinnufélagi. Það hæfir ekki sam-
vinnufélagi að neita brottgöngu-
manni um þann hlut sem hann
eða hún — eða fjölskyldan —
hefur skapað. Þetta er áhætta
sem félagið tekur, og er tiltækt
að breyta þá stofnsjóðsinnstæðu
í samvinnuhlutabréf sem
brottgöngumaður getur síðan
selt.
Til þess að samvinnufélögin
eigi sér endurreisnar von verða
þau að skipta eigin fó út á stofn-
sjóðsreikninga fólagsmannanna.
Það verður að liggja ljóst fyrir
hverjir eiga félögin og hvernig sú
eign skiptist.
Hér bíður verkefni sem end-
urskoðendur o.fl. verða að
vinna, reikna myndun eigin íjár
aftur ár frá ári til þess að finna
eðlilega niðurstöðu. Það nægir
varla að reikna aðeins einn ára-
tug, svo sem gert var varðandi
Mjólkursamsöluna.
Hluti vandans er skipting þess
eigin Ijár sem myndast hefur við
smásöluverslun vegna þess að
félagsmenn hafa ekki allir við-
skiptareikninga um dagvöru-
verslun sína. í þessu er líklegt að
Ieita þurfi til dómstóla, þó ekki
væri nema til þess að menn geti
unað við niðurstöðuna.
Viðskipti með greiðslukortum
eru staðfesting á upphafiegum
markmiðum samvinnufélaganna.
Með greiðslukortum er auðvelt
að reikna dagleg viðskipti, smá-
vægileg sem umsvifamikil, þann-
ig að samvinnufélögin geta fund-
ið viðskiptahlut hvers fólags-
manns af daglegri smásöluversl-
un ekki síður en af annarri þátt-
töku.
Mikil vinna er framundan að
endurreisn íslenskra samvinnu-
fólaga. Mikilvægur þáttur er
endurreisn stofnsjóðs. Þetta
verkefni er að hluta tæknilegt en
félagslegt mikilvægi þess er ljóst,
til að ná aftur þeim réttu áttum
sem samvinnustarfið á að fylgja.
f árangrinum er forsendan
fyrir því að fólkið vilji vera með í
samvinnufélögunum f áfram.
Menn vilja eiga sitt á hreinu.
SUkt er sjálfsögð afstaöa sam-
vinnumanna og í fullu samræmi
við upphaíleg markmið. Slíkt
mun einnig vekja ábvrgðartil-
finningu félagsmanna.ú
Þegar slík afstaðaier orðin
ráðandi mun hún m viðbótar
hafa áhrif á lánveitendur og
aðra íjárfesta, samvinnufélögun-
um til hagsbóta á lártsfjármark-
aði í framtíðinni.
Höfundur er hagfræðingur Vinnumála-
sambandsins Oj^áður rektor Samvinnu-
háskólans á Bifróst.