Dagblaðið Vísir - DV - 02.12.1981, Síða 20

20
DAGBLAÐIÐ & VlSIR. MIÐVIKUDAGUR 2. DESEMBER 1981.
Menning
Menning
Menning
Menning
Síðastliðnar þrjár vikur hefur
staðið yfir í Listasafni ASÍ heimildar-
sýning um Guernica eftir Picasso.
Jens Erik Sorensen ritar sýningarskrá
og segir í formála: „Þessi kynning á
hinu mikla verki Picassos, Guernica,
varð til í sambandi við sýningarnar
Um Guernica eftir Picasso, sem eru
haldnar árið 1981, á hundrað ára
fæðingarafmæli listamannsins, í
ráðhúsi Gentofte, listasafni Árósa og
listasafninu í Vejle. Jafnframt er hún
skrifuö til heiðurs Pablo Picasso
(1881—1973) og í tiiefni af hinni
miklu sýningu í Louisiana-safninu.”
Hrottaleg árás
Síðla dags mánudaginn 26. april
1937 birtust Heinkel 51 og Junker 52
orrustu- og sprengjuflugvélar yfir
þorpinu Guernica, en þann dag var
markaðsdagur. Flugvélarnar
■Vörpuðu sprengjum á þorpið og eltu
uppi bændur, konur og börn sem
reyndu að flýia út á nærliggjandi
akra og sku’u þau með vélbyssum.
Þessari luottalegu árás lauk um
klukkan 20 og þá voru 1654 iátnir og
889 særðir í Guernica.
Ljósmyndir í ASÍ
Sagt er að fréttin af þessum at-
burði hafi valdið Picasso „áfalli og
miklum harmi”. Og „tveim dögum
seinna hófst hann handa við
frumdrög að hinu mikla málverki”.
Heimildarsýningin í Listasafni ASÍ
sýnir okkur ljósmyndir af þessum
frumdrögum. Hvernig myndverkið
breytist í úrvinnslunni og síðan
endanlegt verkið (ljósmyndað).
Altaristafla
Málverkið Guemica, sem er aðeins i
„Áhorfandinn getur séð ólfk stflbrot frá myndferli listamannsins.”
formáli í sýningarskrám er oftast sem
yfirborðslegt skraut, án nokkurra
beinna tengsla við myndverkin.
Sýningarskrá á að vera lykill að
sýningunni, þar sem áhorfandinn
getur stutt sig við fræðilega
umfjöllun á viðkomandi listaverkum.
Portett í
Listasaf ni íslands
Um þessar mundir hanga uppi í
Listasafni fslands andlitsmyndir eftir
islenska listamenn. Sýningunni er vel
fyrir komið og rekur feril
portettsins hér á landi. Þessi sýning
minnir okkur á hvernig sýnir lista-
mannsins hafa breyst gegnum tíðina
og hvernig mismunandi hugmynda-
fræði liggur til grundvallar á hverjum
tíma. Þetta er merkileg listsöguleg
sýning. En hér í Listasafni íslands er
ekki sýningarskrá!
Oft er borið við peningaleysi og er,
það að mörgu leyti rétt, íslensk lista-
söfn eru óvenjuvannærð. Og auð-
vitað er dýrt að prenta litmyndir á úr-
valspappír. En sýningarskrá þart
ekki alltaf að vera hugsuð sem bók:
Það er nægilegt að láta fjölrita blöð
með skýringatexta, því myndirnar
eru til staðar á sýningunni. Listasafn
íslands á að starfa sem safn og fram-
kvæma eðlilega safnvinnu.
Danskir aðilar
Heimildarsýningin um Guernica í
Listasafni ASÍ er sett upp og útfærð
af dönskum aðilum, og nú er aðeins
að vona að íslenskt listasafnsfólk
dragi einhvern lærdóm af þessari sýn-
ingu og hefji raunverulega safna- og
sýningarstarfsemi.
-GBK.

„Guernica skiptíst f þrjá hluta likt og altaristafla, en myndbyggingin er tvöfaldur þrihyrningur”.
GUERNICA í ASÍ
þrem litum, hvitu, gráu og svörtu, skipt
ist í þrjá hluta líkt og altaristafla
(triptique), en myndbyggingir sjálf er
tvöfaldur þrihyrningar.
Vinstri hluti þrihyrningsins hleypur í
gegnum kjaft og tagl hestins sem og
opna hönd mannsins/matadorsins,
sem liggur á jörðinni. Hægri hluti
þríhyrningsins er samhliða stórgerðri
konu sem fylgist með hörmungunum.
Innan þessa þrihyrnings er svo annar
minni, sem hefur sinn hæsta punkt í
lampanum. í miðjunni er særður
hestur. Til vinstri er nautið og móðir
með andvana barn i örmum sér. Til
hægri er kona sem dettur inn i
brennandi hús sitt. Það vekur athygli
að í myndinni er engin flugvél, ekki
einu sinni sprengja. Þetta sýnir okkur
að Picasso málaði ekki raunverulega
árás heldur ákveðna skírskotun sem
byggist á eigin reynslu og
minningum, mótuðum af hans upp-.
runalega umhverfi. Þannig vegur
myndin salt milli styrjaldar og nauta-
ats, en er sögð heita Guernica. Og
þótt listamaðurinn hafi orðið fyrir
miklum áhrifum frá ljósmyndum úr
„Ce Soir” af atburðinum og leitað
Myndlist
GunnarKvaran
sögulegrar samsvörunar í eldri lista-
verk eins og „LÁpotheose des heros
francais morts pour la patrie pendant
la guerre de la liberté” eftir
GIRODET, „La Liberté” eftir
BARTHOLDl, „Massacre des
Innocents” eftir G. RENI eða
„Thétis og Jupiter” eftir INGRES,
þá er Guernica fyrst og fremst per-
sónulegt listrænt uppgjör, þar sem
áhorfandinn getur séð ólik stílbrot
(klassíkisma, kúbisma, automatisma,
expressioisma) frá myndferli lista-
mannsins.
Vel útfærð sýning
Þessi heimildasýning um Guernica
er sérlega vel útfærð. Jens Erik
Sorensen skrifar umfangsmikla
sýningarskrá, þar sem hann nálgast
verkið sögulega, táknrænt og
formrænt. Þannig er sýningin
fræðilega undirbúin og framsett fyrir
ahorfendur sem öðlast um leið
dýpri og gleggri skilning á verkinu.
Miðað við íslenskar aðstæður er
þessi sýning sérstaklega vei úr garði
gerð og mættu safnstjórar hérlendis
taka þennan undirbúning til fyrir-
myndar því hingað til hafa sýningar
yfirleitt ekki verið fræðilega unnar og
Hemumiö Holland
Hartman, Enrt EINNI STRlÐI.
bknsk þýömfl: Arni Mrarímsrm.
Rnyfcjnft. Iðunn. 1981.
Mikið er alltaf skrifað af bókum
um stríð og hernað. í þeim er
hernaðurinn og stríðsreksturinn oft
sveipaður rósrauðum bjarma og svo
virðist sem bókunum sé ætlað að gefa
jákvæða mynd af stríðsrekstri. Sú
bók sem hér er fil umfjöllunar heitir
Einn í stríði og er eftir hollenskan
rithöfund Evert Hartman að nafni.
Einu upplýsingarnar sem ég hefi
tiltækar um hann eru af bókarkápu.
Samkvæmt þeim er hann fæddur
1937 og er menntaður land-
fræðingur. Hann samdi fyrstu bækur
sínar handa fullorðnum, en Einn í
stríði er fyrsta unglingabók hans.
Hún kom fyrst út í Hollandi 1979 og
var valin besta unglingabókin þar í
landi það ár og árið eftir 1980 var
Einn í stríði valin sem handhafi
Evrópsku unglingabóka-
verðlaunanna.
Við lestur sögunnar fær
lesandinn það ósjálfrátt á
tilfinninguna að höfundurinn sé að
Iýsa sinni eigin reynslu. Svo er samt
ekki. Sagan á að gerast í Hollandi á
árunum 1942-1944. Þá var Holland
hernumið af herjum Hitlers.
Aðalpersóna sögunnar er unglings-
strákur, Arnold Westervoort að
nafni. Faðir hans er félagi í NSB, sem
voru samtök nasista i Hollandi.
Starfsemi félagsins var meðal annars
fólgin í stuðningi við hernámsliðið
sem bakaði því miklar óvinsældir í
Hollandi. Arnold er félagi í unglinga-
samtökum nasista — Jeugdstorm en
áhugi hans á málstaðnum er ekki
mjög mikill. Óvinsældir nasista í
Hollandi bitna mjög mikið á þeim
sem á einhvern hátt tengjast
samtökum nasista og fer Arnold ekki
varhluta af árásum skólafélaganna,
beinum og óbeinum.
Eins og ég sagði áðan virðist mér
sem höfundur hljóti að hafa upplifað
Bókmenntir
Sigurður Helgason
þessa atburði. En það getur varla
verið, því að hann var bara 7 ára
gamall árið 1944. En hitt er alveg víst
að efnistök Evert Hartmans eru
örugg. Hann þekkir það umhverfi
sem sagan gerist í og honum tekst vel
að setja sig í spor aðalpersónu
sögunnar, Arnolds, og lýsa þvi hver
áhrif stríðið og það þjóðfélagsá-
stand, sem styrjöldin bauð heim í
Hollandi hefur á hann.
Eins og fyrr segir er pabbi
Arnoldsákveðinn nasisti og leggur sitt
af mörkum til að tryggja stöðu
Þjóðverja í Hollandi. Hann telur alla
þá er vinna gegn þýska hernámsliðinu
óþjóðholla og hættulega frelsi
landsins. En ekki eru allir fjölskyldu-
meðlimir Westervoort fjölskyldunnar
á sama máli og svo virðist sem
vantrúin aukist eftir því sem á stríðið
liður. Amold verður fyrir verulegum
erfiðleikum vegna pólitískra skoðana
föðurins, því að það eru ekki hans
skoðanir, sem hann er að halda fram
heldur sér hann sér ekki annað fært
en að halda áfram, a.m.k. í orði
kveðnu þeim sjónarmiðunm, sem
föður hans falla i geð. En þegar hann
verður vitni að aðgerðum hernáms-
liðsins og fer að heyra utan að sér af
meðferð þeirra á striðsföngum í
fangabúðum, fer hann að efast og
honum tekst aldrei að vinna á þeim
efa.
Við lok sögunnar hafa Bretar náð
að gera innrás í Holland og brjóta á
bak aftur varnir Þjóðverja þar og þá
stendur Amold Westervoort á kross-
götum. Hann þarf að ákveða hvort
hann fylgi foreldrum sínum til Þýska-
lands, eða sé um kyrrt í Hollandi eftir
að breski herinn hefur náð þar yfir-
tökunum.
Þessi saga er lýsing unglings á
stríði. Við lestur sögunnar fær les-
andinn nálægð styrjaldarinnar á til-
finninguna.Hún hefur það rík áhrif á
allt líf sögupersónanna, að enginn
kostur er á að horfa framhjá henni.
En þetta er ekki eingöngu lýsing á
drengnum Arnold, heldur einnig á
foreldrum hans og systur. Þegar áhrif
nasistanna innan hollensks samfélags
fara minnkandi hefur það mikil áhrif
á hr. Westervoort og slæmt skap
hans bitnar á öðrum á heimilinu.
Kannski á bók af þessu tagi meira
erindi til fólks nú en oft áður. Fréttir
fjölmiðla eru yfirfullar af stríðs-
æsingi og sumir segja að nú fari
hönd erfiðir tímar, sem ekki séu alveg
lausir við stríðshættu. Heims-
styrjaldirnar ættu reyndar að vera
viti, sem þeir eru þær upplifðu létu
verða sér til varnaðar. En samt ieyfa
voldugir menn sér sí og æ að leika sér
að eldinum.
Einn í stríði er vekjandi og leiðir
huga manna að áhrifum styrjalda á
þá sem engra hagsmuna eiga að gæta,
en eru einfaldlega þolendur. Þeir
voru margir sem báru skarðan hlut
frá borði eftir heimsstríðin tvö og
vonandi verður ekki um stríðsrekstur
af þvi tagi að ræða á næstu ára-
tugum. Vonandi rís það fólk upp sem
nú er ungt í heiminum, og tekur upp
baráttu gegn styrjöldum og stríðs-
rekstri. Þá verður gaman að lifa.
Sigurður Helgason