Dagblaðið Vísir - DV - 15.12.1981, Síða 18

18
DAGBLAÐIÐ &VÍSIR. ÞRIÐJUDAGUR 15. DESEMBER 1981.
Menning Menning Merrriing Menning Menning
Gils Guðmundsson
Menningin í
minningunni
Giis Guflmundsson:
MÁNASILFUR
Safn endurminninga III
Iflunn 1981
Iðunn sendir nú frá sér þriðja
bindið af Mánasilfri — safni endur-
minninga sem Gils Guðmundsson
hefur valið. Samkvæmt skilgreiningu
veljanda er þetta safn „sýnishorn úr
íslenskum sjálfsævisögum og minn-;
ingaþáttum”. Forlagið kallar
safnið líka „skuggsjá íslensks mann-
lífs fyrri tíðar”, og má fallast á þá
lýsingu. Það mun líka vera rétt, að
safn þetta hafi fengið ágætar vin-
sældir og sé það mest að þakka hve
smekkvis Gils sé að velja i safnið.
Varla mun ofsögum sagt af því en
hins ber auðvitað að minnast að hann
hefur auðugan garð að gresja, hvílík
firn minninga sem hafa verið látnar
ganga á þrykk á liðnum áratugum og
öldum, og hér er um að ræða girni-
legasta frásagnarefni í samanlögðum
íslenskum bókmenntunum — líf
manna og ævihlaup. Þess vegna er
líka engin hætta að hafa bindin þykk
og þung eða allt að þrjú hundruð
blaðsíðum. Mönnum vex það ekki i
augum þegar um slíkan feginsfeng er
að ræða.
Gils og forlagið hafa sniðið sér sem
allra rýmstan stakk við efnisvalið.
Eiginlega þrengir þar ekkert að innan
þess stóra hrings sem um það er dreg-
inn með orðunum „sjálfsævisögur og
minningaþættir”. Og minningaþætt-
irnir mega augsýnilega vera skráðir af
öðrum en sögupersónum sjálfum
eftir efni þessa þriðja bindis að
dæma, því að sumir segja þareinkum
af feðrum sínum eða öðrum for-
verum. Samt er sjálfsminningin lang-
algengasta formið og hefði líklega átt
að vera einráð í slíku safni.
Höfundar minninga í þessu bindi
Mánasilfurs losa þrjá tugi og verður
sameldri þeirra bindinu ekki til skó-
kreppu, því að elstu höfundarnir eru
vist frá sextándu öldinni en hinir
yngstu fæddir á fjórða áratugi
þessarar aldar.
Efni minninganna er með sömu
fjölbreytni í tíma og rúmi. Þar er
farið yfir allan tónstiga lífsins í
þessum heimi — og öðrum. Meðal
minningahöfunda i þessu bindi eru
ýmsir þjóðkunnir orðlistarmenn, frá-
sagnarhetjur og lífsvíkingar. Ég tíni
til þessa: Ásta Sigurðardóttir, Bene-
dikt Gröndal, Guðmundur Frímann,
Hallgrímur Jónasson, Jóhannes úr
Kötlum, Jón Ólafsson Indiafari, Jón
Rafnsson, Jónas frá Hofdölum,
Kristín Sigfúsdóttir, Kristmann
Guðmundsson, Páll Kolka, Pétur
Eggerz, Snæbjöm í Hergilsey, Stefán
Jóhann, Theodóra Thoroddsen,
Valtýr Stefánsson, Þorvaldur Thor-
oddsen og Þórleifur Bjarnason, og er
þó vandséð hvort þeir sem ónefndir
eru teljast á nokkurn hátt minni
verkamenn í víngarði minninganna.
Þessir eru aðeins nefndir hér til að
benda á að engir aukvísar eru til
kvaddir að segja fólki sögur af sjálf-
um sér.
Það er auðvitað vonlaus dul að
ætla sér að dæma um valið úr öllum
þeim firnum minninga sem til boða
eru, einkum þar sem valinu em engar
skorður settar. Hér kemur og til mis-
jafn smekkur manna og áhugaefni.
Hitt veit ég að Gils Guðmundsson
hefur alla burði, vilja og smekk til
þess að veija vel. Mér sýnist þó að
Bókmenntir
Andrés Kristjánsson
hann hafi það sjónarmið öðrum ofar
að skemmta fólki, velja skemmtilega
þætti, sérstæða og vel ritaða. Hann
seilist ef til vill stundum eftir þáttum
sem greina frá frægum mönnum,
kynlegum og fáheyrðum atburðum
eða lýsa duttlungafullum tiltektum
örlaganna en annars hefur hann fjöl-
breytnina mjög að leiðarljósi og
yfirbragð lífsins á Iiðinni tíð.
Minningabækur íslendinga eru svo
margar og margvíslegar að ógern-
ingur er orðinn fyrir nokkurn venju-
legan mann að hugtaka þær allar
fremur en sveim vetrarbrautanna, og
þetta eru einnig svo misgóðar bækur
að úrval er orðið tímabært og vel
það. Safn eins og Mánasilfur verður
því mörgum kærkomið lestrarefni til
yfirsýnar um þennan mikla flokk —
og skemmtunar og fróðleiks.
Útgáfan er falleg og vönduð, en
þegar bindin eru orðin ein tíu þarf að
gera um þau handhæga og greinilega
höfunda- og efnisskrá í heild. Mikil
þægindi hefðu veríð að því að hafa
nafnaskrá í hverju bindi.
Andrés Kristjánsson.
Höfundurínn er
manni ákaflega ná-
lægur við lesturinn
a
Þórarinn Þórarínsson fró Eiflum:
HORFT TIL LIÐINNA STUNDA
Bókaútgófan öm & öriygur 1981
Þórarinn Þórarinsson fyrrum
skólastjóri á Eiðum er mjög orðhag-
ur maður og vandvirkur í beitingu
tungunnar. Hann er afbragðsfróður
um sögu og þjóðlíf, hefur víða farið
innan lands og utan og er minnugur á
frásagnarefni, einkum þau sem eru
með tvennu eðli —- gamni og alvöru.
Allir þeir sem þekkja munnlega frá-
sagnarlist Þórarins í góðu spjalli vita
að hann kann vel til verka í þeim vín-
garði. Hann kann flestum betur að
fara með hnyttna, persónubundna
sögu á þann veg að hún haldi safa
sínum án þess að verða of nærgöngul.
Þetta er einmitt skýrt einkenni á frá-
sagnarhætti þeirrar bóka'r sem hann
hefur sent frá sér og nefnir Horft til
liðinna stunda. Hann verður varla
sakaður um skrum í því hógværa
nafni.
Efni bókarinnar er ýmsar endur-
minningar en ekki samfelld ævisaga.
Og þessar minningar snerta hann
sjálfan, líf hans og starf ekki nema að
litlu leyti. Sögurnar sem hann segir
eru oftast af öðrum en honum
sjálfum. Ég veit að margir munu
Þórarinn Þórarinsson frá Eiðum.
Bókin hefst á afar fallegu og sér-
kennilegu jólaævintýri frá Valþjófs-
stað þegar guð var þar gestur. Þar
segir frá hryssunni sem leitaði heim i
sakna þess að fá ekki skýrari mynd af
skólastarfi hans á Eiðum því að ég
hef fyrir satt að þar hafi ýmislegt
verið með þeim hætti að aðrir gætu
dregið af því lærdóma sér til nytja.
En það bíður ef til vill betri tíma.
Ofurlítil frásögn af þeirri aðferð sem
hann beitti við að endurheimta horf-
inn, verðmætan hlut gefur ofurlitla
vísbendingu um aðgát hans í nærveru
sálar.
Bókmenntir
Andrés Kristjánsson
Ýmislegt það sem Þórarinn setur í
þessari bók hefur hann ritað fyrr á
árum og birt í blöðum og tímaritum,
en það varpar auðvitað ekki rýrð á
efnið, enda mun meginhluti þess nýr
af nálinni.
Glóðvolgar
lummur og gamlar
Tónleikar Musica Nova á KJarvaisstöflum 7.
desember. Flytjendur: Eggort Pétursson,
Ingótfur Arnarson, Magnús Gufllaugsson,
Háskólakórínn — stjórnandi Hjáimar Ragnars-
son, Manueia Wiesler, Þorkell Sigurbjörnsson,
Snorri Sigfús Bírgisson, Óskar IngóHsson,
Nora Kombkieh og Michael Shelton.
Verkefni: Hlé fyrir píanó (þrfhont) og Glopplop
fyrir kór eftir Magnús Gufllaugsson; Interplay
fyrir flautu og pianó eftir Lasse Thoresen;
Variations III fyrír píanó og Varíations IV fyrir
klarínettu eftir John Cage; Cantata IV-Man-
söngvar eftir Jónas Tómasson.
Musica Nova hefur heldur betur
vaknað til lífsins á ný og gamlir og
nýir spámenn fá að blakta á tónleik-
um þessa mjög svo lifandi félags-
skapar. Á hinn bóginn getur undirrit-
aður víst tæpast talist hafa verið
nógu lifandi í upphafi tónleikanna.
Fyrsta verkið á efnisskránni fór alveg
fram hjá mér. Það var ekki fyrr en
höfundur og hjálparkokkar hans
gengu frá hljóðfærinu að ég tók eftir
þvi að piltarnir höfðu víst verið
að spila. Holl og þörf áminning um
að gamla kenningin um gildi þagnar-
innar í músik hefur engu glatað af
mikilvægi sínu. En hafi Hlé óvart
verið áminning um fornar dyggðir þá
var Glopplop gömul lumma. Raunar
hlýtur það að teljast barnaskapur að
bera smáhlutavarp á gólfi ásamt
heldur þunnum talkór á borð sem
nýlundu. Ef menn geta ekki samið
músik verða þeir að koma með eitt-
hvað ferskt og þar við situr.
Músíkalskur
svaladrykkur
Eftir þennan þurra og drumbslega
inngang var það því líkast að fá tær-
an og hressandi svaladrykk að hlýða
á Intearplay Lasse Thoresen. Inter-
play lét mér í eyrum sem eins konar
nútíma sveitasælumúsík, oft á tíðum
fallegar stemmningar. Ein hending
gat minnt á Debussy, önnur á grískt
hjarðljóð og á næsta augnabliki var
áheyrandinn rifinn upp úr hugrenn-
ingum sínum með nýrri stemnningu.
Á milli skein i ákafa tónskáldsins sem
kemst í þá aðstöðu að fá að skrifa
fyrir flautuleikara sem getur leikið
hvaða torf sem er og látið eins og
ekkert sé auðveldara. Og svo upp-
tekinn sem Thoresen er af fiauturödd-
inni þokar hann píanóinu heldur i
skuggann en þó bregður fyrir listilega
skrifuðum ryþmiskum smámyndum,
sem gera píanóröddina spennandi.
Lasse Thoresen þykir mér eftir þessu
verki að dæma næsta eftirtektarverk
tónskáld.
Tónlist
Eyjólfur Melsted
Þar fékk Cage
á baukinn
Erkipáfi prakkaraskaparins í flest-
um listum átti síðan næsta orð.
Snorri Sigfús Birgisson og Óskar
Ingólfsson léku Variations III og
IV, en leika má víst allar Variations
saman. Samleikur þeirra félaga fór
annars fyrir ofan garð og neðan, hjá
mér að minnsta kosti. Píanóþáttinn
heyrði ég ágætlega og líkaði vel en
klarínetturöddin, sem liggur víða á
endimörkum tónsviðs hljóðfærisins
og til hins ýtrasta notfært sér að
veikar má leika á klarínettuna en
önnur hljóðfæri, heyrðist oft á tíðum
illa eða ekki. Er þar eingöngu um að
kenna gerð og umbúnaði Kjarvalssal-
ar. Og þar með var Cage afgreiddur.
Kannski svolítið
meiri musica nova?
Cantata IV, eða mansöngvar fyrir
blandaðan kór, klarínettu, fiðlu,
knéfiðlu og píanó við ljóð eftir
Hannes Pétursson, fyllti upp í síðari
helming tónleikarammans. Lög
Jónasar eru hvert öðru snoturlegra
og sum þeirra bráðgóð, t.d. Á
bláum skógum, Sumarást og Eftir
brúðkaupsnóttina. En mér fundust
Ijóðin standa um of stök. Jónas nýtir
ekki til fulls þann möguleika að láta
hljóðfæraleikarana tengja betur hin
einstöku Ijóð þannig að verkið verður
sundur slitið að óþörfu, því miður,
því að það er svo skrambi margt gott
í þessu stykki. — Kórinn stóð sig
vel og virtist ekki eiga i minnstu
vandræðum með töluvert erfiðar
raddir. „Hljómsveitin” skilaði sín-
um, of litla, hlut ljómandi vel. Hvort
skyldi það nú vera af tilviljun að hún
er eins skipuð og sú ágæta grúppa
Tashi? Leikur þeirra kveikti að
minnsta kosti hjá mér þá hugmynd
að kannski ætti Sinfóníuhljómsveit
íslands að spila svolítið meiri musica
nova og til dæmis að leyfa svona
hópi, eins og hér lék, að spreyta sig
á verki eins og til að mynda Quatrain
eftir Takemitsu. Víst er, að hópurinn
væri vel að slíku verkefni kominn.
-EM.