Dagblaðið Vísir - DV - 13.01.1983, Blaðsíða 13

DV. FIMMTUDAGUR13. JANUAR1983.
13

&
. í . ,1
■.yy-i.vy Sm ff 1 1
nauösynlegar mega teljast og verða
annaöhvort dýrari og óhagkvæmari
eftir því sem þær dragast lengur eöa
þá aö þaö sem fyrir þau er gert skili
aröi, er greiöir þau og kostnað viö
þauupp.
Hins vegar verður hún á engan
hátt afsökuð ef hún fer til þess eins
aö fjármagna slæman rekstur, sem
vonlaust er aö standi undir sér aö
öðru óbreyttu. Svo langt hefur
skuldavitleysan gengið að
opinberum fyrirtækjum hefur verið
fyrirskipaö aö taka erlend rekstrar-
lán til þess aö geta haldið starf-
seminni gangandi, því þau máttu
hvorki hækka gjaldskrá sína né
draga úr rekstri. Hvort tveggja kom
illa við dáölausa viðureign stjórn-
valda viö veröbólguna.
Vísitöludraugurinn
Hin marg-horfellda vísitölu-
fjölskylda á ekki svo lítinn hlut
að þessu máli. Einhver hag-
spekingur löngu genginnar ríkis-
stjórnar fann þetta furðufyrirbæri
upp og síöan hefur þaö tórt á hverju
sem gengið hefur. Þessi vísitölu-
fjölskylda er ábyggilega
áþreifanlegasta dæmi sem um getur
um framhaldslíf — og þaö mörg.
Næstum því hver einasta ríkisstjóm
síöustu áratugina hefur fellt hana úr
hor, en hún hefur ávallt risiö upp
jafnharðan, ágengari og áhrifameiri
en nokkru sinni fyrr. Þetta óbermi
býr mestan part í höfuðborginni, en
teygir þó áhrif sín í nágrannabæi
hennar, í þaö minnsta ferðast hún
bæöi með strætisvögnum Reykja-
víkur og Kópavogs. Og af því ríkis-
stjórnir vilja helst ekki þurfa að
aö borga svo og svo mikið meö
hverjum farþega sem með
vögnunum fer, og ef þau eru með
eitthvert múður, þá veröa þau bara
aö taka erlend lán til þess að fjár-
magna annan rekstur, svo sem hita-
veitu eða rafmagnsveitu. Auövitaö
má ekki heldur hækka gjaldskrána
þar og þaðan af síður segja upp
starfsfólki, því enginn má missa at-
vinnuna. Þaö eina sem má gera er að
taka meiri lán, því þaö er óþekkt úr
öllum okkar þjóösögum samanlögð-
um aö draugar fari í banka til þess
að borga lán, og því kemur þaö ekki
vísitölufjölskyldunni viö.
Því miöur er þetta furöulega
strætisvagnadæmi spegilmynd af
þjóöfélaginu í heild. Atvinnurekstri
skal haldiö gangandi, hvort sem
nokkur glóra er í honum eöa ekki.
Ríkið teygir klær sínar í fleiri og
A „Því miður er þetta furðulega strætis-
^ vagnadæmi spegilmynd af þjóðfélaginu í
heild.”
standa yfir moldum hennar oft á ári
er gripiö til strangra ráðstafana til
þess aö treina líf hennar sem lengst á
hverju lífsskeiðí hennar.
Þessi f jölskylda er líka ákaflega
þýöingarmikil fyrir þjóöarbúiö,
launþega og atvinnurekendur um
land allt. 1 hvert skipti, sem útgjöld
hennar hækka, þarf hún meira kaup,
svo hún skrimti lengur. Það er ekki
nema eðlilegt. En þetta kemur út í
ýmsum kúnstugum myndum. Ef þaö
kostar hana til aö mynda krónu
meira aö f ara í strætó úr Kópavogi til
Reykjavíkur, þá þarf frystihúsið á
Kópaskeri að borga hærra kaup.
Þess vegna má ekki hækka í strætó.
Þessi bæjarfélög veröa einfaldlega
fleiri atvinnuvegi, alls kyns opinber-
ir fjárfestingarsjóðir meö löngum og
fallegum nöfnum lána æ ofan í æ og
hiröa svo allt saman þegar spila-
borgirnar hrynja. Og allt er þetta
gert til þess aö halda lífi í vísi-
töludraugunum, sem síðustu þrjá
áratugina eða meira hafa ekki breytt
lífsvenjum sínum, frekar en draug-
ar gera yfirleitt.
Máttlaust
verðlagseftirlit
Yfir öllu þessu trónar svo mátt-
laust verölagseftirlit. Þar breytir
engu um aö vafalaust eru þeir sem
við þaö starfa allir af vilja geröir til
þess aö gera sitt besta og fara eftir
þeim vitlausu reglum sem þeim er
gert aö framfylgja. En þaö hefur
komiö greinilega í ljós í þeirri deilu,
sem nú er uppi, hve gjörsamlega
máttlaust þetta eftirlit er í raun. Þar
á ég ekki viö hvort lögbann og
staöfestingarmál nær fram að
ganga. Um þaö veit ég ekkert. En
þaö er f orvitnilegt aö staldra viö yfir-
lýsingar borgaryfirvalda um þaö aö
verölagsyfirvöld hafi ekki leyfi til
þess aö fyrirskipa hallarekstur.
Sjálfsagt hafa borgaryfirvöldin þar
eitthvaö til síns máls — kannski rétt-
inn alveg sín megin.
En með leyfi aö spyrja: Hvaöa
möguleika hafa þá verölagsyfirvöld
til þess að grípa í hinn endann á
ófreskjunni og koma í veg fyrir
hallarekstur? Geta þau fyrirskipað
hagkvæm strætisvagnakaup? Geta
þau fyrirskipaö aö hallarekin borg-
arfyrirtæki endursendi sérsmíöuö
steypumót aö skrauthöllum sínum og
ítalska marmarann aftur? Geta þau
stöövað byggingu skrifstofuhalla
þjónustufyrirtækja, semsegjast ekki
geta sinnt nauösýnlegustu þjónustu
við íbúa á svæðinu? Nei og aftur nei.
Ekkert af þessu geta verðlagsyfir-
völd gert. Skrauthallimar rísa, mar-
marinn er lagöur og til þess aö rísa
undir þessu öllu þarf annaðhvort að
taka lán eöa hækka gjaldskrána, og
þar meö kaupiö á Patró.
Þar meö er hringnum í raun og
veru lokað. Vitleysan heldur áfram
að ganga sinn gang, hvemig sem þaö
lögbannsmál fer, sem nú er svo
miklu moldviöri þyriað upp um.
Áfram veröur þess krafist aö fyrir-
tæki veröi rekin án þess aö þaö sé
hægt, áfram munu þau sömu fyrir-
tæki geta gert hverja vitleysuna
annarri verri í fjárfestingu og
rekstri ef ráöamönnum þeirra
þóknast það, því vísitöludraugafjöl-
skyldan verður aö geta horft von-
glöðum augum fram á árið og ríkis-
stjórnin veröur að geta haldiö uppi
fullri atvinnu.
Magnús Bjamfreðsson.
Davíð Oddsson og Ragnar Amalds
UMSVIFAMFSTIR í »'
VEITIM'*’_ NSANUM
ÍJMlSK SíK-x il (<«,»
<-VS«:rSs'S>»: ,w»-v
<■:>: <•».':« > ,«•>• ■>!
»S :
\>í» Kjyí »*>•*»••
V» íf" * >y*sa,v»: «»<«*****»
S''V>K,v,\\S.v:*:*:' ASss .\
•Jixssit »>
t'OVS&K
V
\''í K«>» •«
i •* *"•!>«!,.'>
■v.Vs-W'WXvWi*: KÍS <
<
«*Í*«S**<J
sszsgr .. :
sinu nákvæmlega sú sama og matar-
sala mötuneyta. En veitinga-
maöurinn þarf utan fulls hráefnis-
kostnaöar að standa skil á kostn-
aði vegna launa og launatengdra
gjalda, rafmagns og hita, tækja og
búnaöar, húsnæðis og reksturs þess.
Þessa liði fær veitingamaðurinn
ekki borgaöa úr ríkissjóði enda veit-
ingarekstur ein af fáum atvinnu-
greinum hér á landi, sem engra
styrkja nýtur.
Einhvers staðar frá hljóta greiðsl-
ur fyrir ofangreind gjöld aö koma og
eins og vera ber í eðlilegum viðskipt-
um em þær hluti þess verðs, sem
neytandanum er gert aö greiöa. Hjá
þessu veröur ekki komist meöan al-
mennur veitingarekstur tórir í land-
inu.
Fullljóst er, aðmaturseldurá veit-
ingahúsi hlýtur því aö vera til muna
dýrari en sams konar matur seldur í
mötuneyti. Einn er þó kostnaðar-
liöurinn enn ótalinn. Er þaö gjald-
taka hins opinbera af öllu, sem undir
löglegan veitingarekstur fellur. Auk
þess aö greiöa öll almenn atvinnu-
rekstrargjöld, og jafnan í hæstu
gjaldflokkum þar sem stigsmunur er
milli greina, nýtur hann þess vafa-
sama heiöurs aö búa viö fleiri og fjöl-
breyttari sérskatta en nokkur önnur
atvinnugrein.
Þessi kostnaöur færist sem annar
yfir á vöruverðið, matinn og þjónust-
una sem gestur veitingahússins
kaupir. Þama kemur e.t.v. fram
grófasta mismununin milli neyt-
enda: Annars vegar eru þeir, sem
neytt geta gjafamáltíða í mötuneyt-
um, sem aö stórum hluta eru rekin
fyrir almannafé, hins vegar eru hin-
ir, sem auk þess aö bera allan annan
tilkostnaö eru uppáhalds skotspænir
skattheimtunnar.
Söluskatturínn
Mest áberandi dæmiö, og það sem
sárast svíöur undan, er söluskattur-
inn.
Lögum samkvæmt er sala á mat-
vælum til manneldis söluskatts-
frjáls. En engin er regla án undan-
tekningar og í þessu tilviki nær sölu-
skattsfrelsiö ekki til sölu á tilbúnum
mat.Undantekning f rá undantekning-
Hvernig svo verslunareigendum og
skattyfirvöldum gengur aö fylgjast
meö hversu margir kjúklingar eru
seldir frosnir, (skattfrjálsir) heitir
(skattskyldir) endurkældir (skatt-
frjálsir) skal ósagt látið.
Eftir standa veitingahúsin. Þar er
allur matur söluskattsskyldur hvort
heldur hann er kaldur eða heitur,
hann borinn fram á postulinsfati eöa
í bréfpoka, hvort heldur hans er
Ineytt á staönum eöa hann seldur út.
Þaö eru „okurkarlarnir”, ís-
lenskir veitingamenn, sem inn-
heimta veröa skatt þennan af gest-
um sínum, Jónunum, sem borga
brúsann fyrir séra Jón í mötuneytun-
um. Hagfræðingurinn spaki Milton
Friedman sagði: „There is no such
thing as free lunch” (þaö er ekkert
til, sem heitir frír hádegisverður);
öll neysla er borguö og borguö í topp,
spumingin er bara af hverj um.
Sanngjarnt en ófært?
Stjómvöld gera sér fulla grein fyr-
ir því aö verið er að mismuna fólki
eftir því viö hvaða borð þaö snæöir
sinn mat. I einu svari fjármálaráöu-
neytis segir: „Ráöherra hefur íhug-
aö söluskattsmál veitingahúsa. ..
Honum em ljós þau sanngirnisrök,
sem þiö færiö fyrir ykkar máli, en
telur sér ekki fært af tekjumissis-
ástæöum að stíga þaö skref aö fella
skattlagninguna niöur.”
Ef tómahljóðið í ríkiskassanum
ætti eitt aö ráða ferðinni, er hætt viö
að fá sporin yröu stigin í leiöréttingu
skattalegrar mismununar. Þaö get-
ur ekki liðist í þaö endalausa, aö því
fólki, sem greiöa veröur vöru á raun-
virði, sé aukreitis gert að greiða
ríkissjóöi stórar fjárhæðir meðan
hinir, sem fá vömna nánast gefins,
sleppa. öll réttlætiskennd segir að
þessu skuli öfugt farið.
Veitingamenn skora enn á yfirvöld
fjármála aö draga úr þeirri skatta-
legu mismunun, sem nú ríkir. Fyrsta
skrefið veröi niöurfelling söluskatts
af einu matarsölunni, sem í raun
enn ber þann skatt hér á landi, mat-
arsölu veitingahúsa.
Hólmfríður Ámadóttir,
framkvæmdastjóri
Sambands veitinga- og gistihúsa
Þetta erí aðalkjara-
samningi okkar'
.»****,<*>**»>*&*#***' **í**&*#*tf*tVív*im-
■&&*{«< a*.*#®* <«♦-'
mmmmmmm................m*mð**»*í&**&*«fe*<
unni er svo tilbúinn matur seldur úr
mötuneyti, semersöluskattsfrjáls.
Hverjir, utan mötuneyta, selja til-
búinn mat og eiga því aö innheimta
söluskatt? Jú, þaö em almenn veit-
ingahús, matvöruverslanir og ýmsir
aöilar, sem reka einkasali hér og
þar. Síðasttöldu aöilarnir em undan-
tekningarlítiö hluti neðanjarðarhag-
kerfisins, stórmál út af fyrir sig, sem
ekki er rúm til þess aö fjalla um hér.
I matvöruverslunum hafa skatt-
yfirvöld lent í mestu vandræðum
meö aö ákvarða hvaö tilbúinn matur
sé. Tökum sem dæmi þorramatinn,
sem framundan er. Viðskiptavinur-
inn biöur um bita af lundabagga,
rengi, kviðsviðum, hákarli o.s.frv.,
fær þetta afgreitt og borgar sitt sölu-
skattsfrjálsa hráefni til matargerð-
ar. Til þess aö flýta fyrir er í mörg-
um verslunum búið aö pakka sínu
litlu af hverju saman á bakka með
plastfilmu yfir. Munurinn er svo lítill
aö varla er hægt aö koma á sölu-
skatti þess vegna. Þó þarf ekki ann-
að en skera plastfilmuna frá, matur-
inn er tilbúinn til neyslu.
1 vandræöum sínum hafa skattyfir-
völd því fundið upp merkilega fram-
kvæmdareglu. Mætti kalla hana hita-
skilagregluna: kaldur matur eöa
frosinn, t.d. frosnar pizzur, frosinn
bakkamatur, soöin köld sviö, grillað-
ur kaldur kjúklingur eru söluskatts-
frjáls. Heitar pizzur, heitur bakka-
matur, soðin svið, sem ekki hafa
náð aö kólna, grillaöur kjúklingur,
enn heitur, eru söluskattsskyld.
A „t vandræðum sínum hafa skattayfir-
^ völd... fundið upp merkilega fram-
kvæmdareglu. Mætti kalla hana hitaskilaregl-
una.