Dagblaðið Vísir - DV - 19.08.1983, Blaðsíða 10

10
Útlönd
Útlönd
Útlönd
DV. FÖSTUDAGUft 19. ÁGlJST 1983.
Útlönd
Peking reynir
að milda
íbúa Tíbets
Þjóöemishyggja Tíbeta heldur enn
.vöku fyrir kommúnistayfirvöldum
þessa fjallríkis sem liggur milli Kína
og Indlands. Þó vilja þau í
yfirlýsingum sínum sem allra minnst
úr „þessum minnihlutahópum” gera
er krefjast sjálfstæöis landsins.
I Lhasa mátti nýlega sjá vegg-
spjöld sem sýndu aðskilnaöarsinna
Tíbeta tigna sinn guð viö altari. en
undir því voru faldir rifflar og dreifi-
rit merkt „sjálfstæði”. Þessi vegg-
spjöld voru til þess að áminna lands-
menn um að hegningarlög Kína
kveöa á um að „hverjir þeir sem
skipuleggja eða veita lið samtökum
er stuöla að hjátrú eða vinna meö
•leyidaö gagnbyltingu” skuli sæta
fangelsi í fimm ár eða lengur.
Slíkar og ámóta viövaranir
afhjúpa áhyggjur yfirvalda af sjálf-
.stæðisöflunum í Tíbet þótt rúm 30 ár
séu liðin síðan Pekingstjórnin gerði
Tíbet aö annexíu í Kína, sem að vísu'
er núna komin með sjálfstjóm... í
orði aö minnsta kosti.
Vestrænir ferðamenn sem leið eiga
um sölutorg í Lhasa undir hinu
tignarlega bofi, Jokhang, finna oft
fyrir því að reynt er aö troða á þá
bænarskjölum, skrifuðum á máli
landsmanna, og þeir beðnir að koma
þeim til Sameinuðu þjóðanna.
Gjarnan er þetta sjáifstæöisboðskap-
ur einhver eða beiðni um heima-
stjórn.
En það er einmitt að slíkum
pappírum sem tollarar á flugvellin-
um í Lhasa leita hvað mest þegar
þeir grúska í dagbækur og minnis-
blöð ferðalanganna til þess að
tryggja að þeir flytji þetta ekki
með sér úr landi.
Þjóðemishyggjan í Tíbet reis hæst
1959 þegar blóðug og misheppnuð
uppreisn var bæld niöur, átta árum
eftir að Kínverjar „frelsuöu” þetta
afskekkta fjallaríki. — Dalai Lama,
trúar- og þjóðarleiðtogi Tíbeta,
neyddist til þess að flýja land og
hefur hann dvalið í Indlandi síöan.
Næstu tvo áratugina iinnti ekki
beiskyrtum áróðri kommúnista-
stjómarinnar í garö „hinnar
sviksömu Daiaiklíku”, sem hún
sakaði um aö hafa „kúgaö meö
mestri haröýðgi og grimmd”
alþýöuna í Tíbet. En á seinni árum
hafa þeir slíðrað áróðurssverðið og
jafnvel haft sáttatilburði í frammi
við trúarleiðtogann og útlæga aðals-
menn.
I safni einu í kjallara Potaia-
hallarinnar, sem var áður aðsetur
Dalai Lama, hefur Tíbetstjórn, sem
studd var til valda af „frelsurunum”
í Kína, haf; til sýningar ýmis hroöa-
leg tól sem kommúnistar segja aö
fyrri valdhafar hafi notaö til
pyndingar á Tíbetum. Til þess að
krydda upp á sýningarandrúmsloftið
eru þar einnig beinagrindur leiguliða
sem nýju valdhafamir segja að hafi
veriö grafnir lifandi eða hendur
þeirra steiktar í olíu.
En eins og til þess að spegla betur
hina breyttu afstöðu seinni ára hefur
safninu nú verið lokað og eru uppi
ráðagerðir um að setja þar upp í stað
pyndingartækjanna ýmsa gripi sem
bera vitni menningu Tíbets.
Það fer auðvitað ekki á milli mála
að tilgangur Peking er að milda skap
landsmanna og afla sér vinsælda
meðal íbúanna sem eru um 1,8
milljónir. En Tíbetar hafa illa getað
dulið óvild síðan í garð ' drottnar-
anna eða þeirra 90 þúsund kín-
verskra borgara sem dvelja í Tíbet,
auk hemámsliðs.
Mörgum Tibetum svíður mjög það
bann sem liggur við ræktun
þjóðmenningar þeirra eða búdda-
trúarbrögðum. Sérlega tóku
Kínverjar strangt á öllu slíku á árum
menningarbyltingarinnar 1966—76.
En það slakaði mjög til 1980, þegar
Hu Yaobang, núverandi formaður
kínverska kommúnistaflokksins,
skipaði leppunum í Tíbet að kúvenda
stefnunni.
Valdamennimir í Lhasa kynntu
nýlega ströng skilyrði sem þeir settu
fyrir því að Dalai Lama mætti snúa
heim. Meðal annars kröfðust þeir
þess að hann léti af öllum
sundrungartilburðum. En útlend-
ingar, sem búa í Lhasa, telja að þar
speglist ekki endilega viðhorf
Pekingstjómarinnar.
Útlönd
Guðmundur Pétursson
Nú má enginn misskilja þaö svo,
þótt örli á þjóðernishyggju í laumi,
aö sjálfstæðismenn hafi einhver ítök
eða áhrif í landinu. Vinstrimenn eru
þar í öllum embættum og trúnaðar-
stöðum. Mið- og lægristéttarleiö-
togar risu til valda í menningar-
byltingunni í krafti róttækni sinnar
og hófsamari menn höfðu ekki til aö
bera þekkingu eða þjálfun til þess að
koma í þeirra stað.
» " iimff
«IIIIITiTmTinimm
nijmiiniiiiimim

****IIII
S* ■ :
t höfuðborginnl Lhasa. 1 bakgninninum er Potala-höllin sem var aðsetur Dalai Lama en var breytt í safn. —
Mennskir íbúar Tíbet eru 1,8 milljónir en sauðfé og nautgripir yfir 23 milljónir.
Nehru með stjóm á Indlandi en hann er til vinstri á myndinni. — Dalai
Lama hefur dvalið í útlegðinni allan timann á Indiandi.
hægt tii fullrar
gildistöku
Enn aðeins fjórir undirritað hann
t il staðfestingar
Eitt flóknasta fyrirtæki sem
diplómatar hafa ráðist í, hafréttar-
sáttmáli Sameinuðu þjóðanna, á
enn langt í iand með að öðlast gildi
Er raunar ekki fyrir séö hvort hann
kemur ekki til með að verka öfugt og
auka fremur úlfúð en efla samlyndi
manna og þjóða varðandi hafið.
Þegar áratugalöngu máiþófi iauk
loks í fyrra undirrituðu 120 ríki
þennan sáttoála. En íðnaðarveldin
setja sig enn upp á móti einstökum á-
kvæðum hans. Vekíir það efasemdir
um horfumar á því að sáttmálinn
geti nokkum tima orðið það apparat,
sem deiit geti auðæfum sjávar milli
þjóöanna.
Þessi margþætti bálkur, sem er
tilraun til þess aö stýra allri nýtingu
hafsins, alit frá siglingum til náma-
vinnslu á hafsbotni, gæti á hinn
bóginn orðið til þess að kljúfa ríki
heims í tvo hópa meö tilheyrandi
hættulegum hagsmunaárekstrum,
að því er sumir spekingar segja, sem
mikið hafa veit þessum málum fyrir
sér.
Það eru vinnsluréttindin á
auðlindum hafsbotnsins, sem helst
hafa komið í veg fyrir einingu um
hafréttinn, þrátt fyrir allar þær
milljónir dollara og mikla átak sem
diplómatar lögðu í að setja sátt-
málann saman og ná um hann sam-
stöðu.
Þannig eru til dæmis Bandaríkin
— aö minnsta kosti á meðan Reagan
er við stjóm — ekki líkleg til þess að
undirrita sáttmáiann nema meiri-
háttar breytingar verði geröar á
texta hans. Washington hefur haft
forystu fyrir vesturveldunum í and-
stöðunni við málmvinnslukafla sátt-
málans. Bandaríkjastjóm heldur því
fram að með því að veita sérstöku
framkvæmdaráði umboð til þess að
leigja út vinnsluréttindi, mundi
einkaframtakinu settar of miklar
skorður.
En jafnvel smávægilegri á-
greiningsatriöi hafa velst fyrir
mönnum og þurft tímann sinn til úr-
lausnar. Núna í vikunni átti til dæmis
að koma saman í Jamaika undir-
búningsnefnd til stofnunar á land-
grunnsráði. En fyrr á ártnu tók
það nefndina margra vikna þref að
koma sér saman um formann.
Nefndarmenn sjálfir eru ekki of
bjartsýnir á að nefndin veröi
hraðvírk því að eins og einn þeirra
lét eftir sér hafa: ,íif heppnin er
með getum við kannskí nálgast
kjama málsins upp úr áramótunum
næstu.”
Lagagreinar sáttmálans eru 320
talsins og viðbætamir 9. Er það svo
um margar greinamar, að þær eru
virtar sem alþjóðalög vegna langrar
hefðar í siglingasögunni. Aðrar
- greinar um landhelgi og efnahags-
lögsögu hafa einnig öðlast gildi með
einróma samkomuiagi. En ákvæðin
um mörk iandgrunns og mikilvægi
óbyggðra útskerja eða eyja, hafa
ekki enn öölast jafn fast gildi i aug-
um allra. Og ákvæði eins og um
auðlindavinnsluna eru svo fjarri
samkomulagi enn að naumast þarf
að vænta þess að þeim verði fram-
fylgt sem alþjóðalögum fyrr en um
aldamót.
Tækniþraut á borö við þá að ná
upp úr djúpum hafsins verðmætum
eins og málmum þykir kitlandi og
naumast að það sé innan seilingar
mannsins enn.
Það er helst manganið og
nikkel, sem fyrirfinnast í rikuleg-
um hlutföilum í nódúlunum, er
mennina munar mest um. Nódúlin
eru kúlur á stærð við kartöflur og
liggja á 6 þúsund metra dýpi eða.
jafnvel dýpra. Að setja á lagg-
irnar vinnslu, tii þess að sækja þessi
verðmæti niður í djúpiö, mundi kosta
kannski allt að þrjá milljarða
'dollara. En ef og þegar ríkisstjórnir
ákveða að stundin sé upp runninn til
þess að ráðast í slíkt framtak — sem
vafalaust mun ákvarðast af
finnanlegum birgðum í námum á
þurru landi — verða mörg vanda-
málin á veginum. Á meðan ekki ríkir
eining um túlkun laga varðandi rétt
til vinnslunnar, geta menn séð fram
á hagsmunaárekstra milli kannski
tveggja vinnsluaðila, þar sem annar
starfar í umboði hafréttarráðs en
hinn utan þess. Eða hvernig skal
bregðast við ef einhver duttlunga-
fullur einræðisherra lands, sem
liggur að vænlegu haf svæði til náma-
vinnslu, stendur í vegi fyrir vinnslu
þess? Siíkar og þvílíkar eru
spumingamar, sem leita á
diplómatana, er vinna að því að sátt-
málinn öðlist giidi alþjóðalaga.
Sáttmálinn á aö taka gildi ári eftir
aö 60 ríki hafa staðfest hann með
undirskrift sinni. Til þessa hafa
aöeins fjögur ríki gert það. Fiji,
Mexíkó, Zambia og Jamaíka. öðrum
virðist liggja lítiðá.