Dagblaðið Vísir - DV - 18.02.1984, Blaðsíða 9

Þaðerdýrt
aðvera
fútæhur
er fólkið sem þarf á kjarabótum að
halda.
Launataxtar segja ekki alla
söguna og eru alls ekki einhlít við-
miðun þegar kjarasamningar eru
gerðir.
Vill einhver
verðbólgu?
Fyrir það fólk sem varla á til hnífs
og skeiðar er 4% til 6% launahækkun
harla lítils viröi. Nokkur hundruö
krónur til eða frá breyta engu um
lífshagi þessa fólks. Það er í rauninni
hlægilegt að láta alit stranda á karpi
um prósentur í þessu sambandi.
Jafnvel þótt bein launahækkun nemi
10—15% breytir það sáralitlu.Það
dugar rétt fyrir einum bamaskóm
eða gallabuxum. Nægir fyrir bensíni
til og frá vinnu í eina viku fyrir þá
sem hafa efni á því að eiga bíl.
Ríkisstjórnin hefur látið þau boð út
ganga að almennir kjarasamningar,
sem kveða á um launahækkanir
hærri en 4 til 6%, kollvarpi efnahags-
stefnunni og hleypi verðbólgunni á
skrið.
Þessar fullyrðingar hafa ekki
verið vefengdar. Og þá spyr maður:
Til hvers að kalla yfir sig nýja hol-
skeflu verðbólgu og efnahagsupp-
lausnar fyrir grunnkaupshækkun,
LAUGARDAGSPISTILL
Ellert B. Schram
ritstjóri skrifar
sem engu máli skiptir, hvorki fyrir
þá sem verst eru settir né hina sem
betur mega sín?
Þetta er sagt í þeirri trú að enginn
vilji kalla verðbólguna yfir sig, eftir
aö þaö afrek hefur unnist að lækka
hana niður í 10% á ársgrundvelli.
Þann árangur verður að varðveita,
enda er mikil veröbólga versti óvin-
ur launamannsins. Það þekkja allir
af reynslu síðustu ára.
Víst er þaö rétt að verðbólgunni
hefur verið náð niður á kostnaö laun-
anna og kaupmáttarins. Að minnsta
kosti um stundarsakir. En það vissu
líka allir að einhverjar fórnir þyrfti
að færa og meginþorri almennings
og landsmanna hefur axlað þær
byrðir án þess að mögla.
Eftir stendur sá hópur, sem áður
hefur verið minnst á, hópur lág-
launafólksins, sem ekki hefur getað
drýgt tekjur sínar til móts við kaup-
máttarrýmunina og ekki hefur getað
sparað við sig í útgjöldum, einfald-
lega vegna þess að það hefur ekkert
aö spara. Launin hrökkva ekki fyrir
brýnustu nauðþurftum.
DV. LAUGARDAGUR18. FEBRUAR1984.
Tvívegis á undanförnum vikum
hefur undirritaöur átt þess kost að
sækja samkomur á vegum samtaka
hér í borginni, sem kallast herra-
kvöld. Stórir veitingasalir fyllast af
myndarlegum og velklæddum karl-
peningi, sem mætir þar til áts og
drykkju í kátum félagsskap. Allt er
það saklaust gaman og græskulaust
og ekki í frásögur færandi, nema
fyrir þá sök að undrun og aödáun
vekur hversu þátttakendur eru vel
efnum búnir, því slíkar skemmtanir
kosta skildinginn og vel það.
Eftir því sem sögur herma virðist
mikil ásókn í skíðaferðir ferðaskrif-
stofa til fjarlægra landa og komast
þar færri aö en vilja. I verslunum má
vart tylla fæti niður í mannþröng og
matarkaupum og ein af stærri
verslunum höfuðborgarinnar aug-
lýsti á dögunum rafmagnstæki
margs konar til heimilishalds meö
þeim árangri aö salan í janúar var
meiri en á öllu síðasta ári.
Á traustari grunni
Af öllum þessum dæmum og mörg-
um fleiri má draga þá ályktun aö
peningaráö almennings hafi ekki
dregist saman og fólk geti enn og
jafnvel meira en áður veitt sér ýmis-
konar munað og útgjöld, sem ekki
teljast beinlínis til nauðþurfta.
I ljósi þeirrar óvefengjanlegu stað-
reyndar að kaupmáttur hefur
dregist saman og kauphækkanir
hafa engar orðiö síðasta hálfa árið,
veltir maður því fyrir sér hvort
ástandiö sé jafnslæmt og af er látið.
Enginn vafi er á því aö stöðugleiki í
verðlagi og umtalsverð veröbólgu-
hjöðnun hefur gert fólki kleift að
gera áætlanir sem standast og verið
kjarabót í sjálfu sér. Fjármál heimil-
anna eru á traustari grunni, hvað
svo sem h'ður efnum og fjárreiðum.
Menn vita betur hvað þeir hafa milli
handanna.
Lækkun vaxta og verðbóta á
almennum lánum hefur létt á afborg-
unum og meö krítarkortum geta
menn velt útgjöldum á undan sér.
Allt hefur þetta áhrif og ómögulegt
að tala um kreppu eða neyöarástand
meðan þorri fólks getur haldiö uppi
sama lif sstandard og áður.
Launataxtar ekki
einhlítir
Engu að síður verður ekki framhjá
því litið að stór hópur launþega býr
viö kröpp kjör, fátækt og basl frá
degi til dags. Af þeim kjararann-
sóknum, sem Kjararannsóknamefnd
og Vinnuveitendasambandið gengust
fyrir, hvort í sínu lagi, kemur í ljós,
að láglaunafólkið verður ekki flokk-
aö eftir stéttarfélögum. Það skarast
inn í margvíslega starfshópa og
stéttir, en á þess í stað sameiginlegt
að vera í langflestum tilfellum ein-
stæðir foreldrar. Kemur það til af því
aö algengast er að bæði hjónin eða
fólk í óvígðri sambúö aflar tekna
fyrir heimilið og skrimtir sæmilega
af því, meðan einstæðir f oreldrar eöa
einhleypingar hafa ekki úr öðru að
moða en sínum eigin tekjum.
Kostnaður við heimilishald er þó í
öllum aöalatriðum sá sami, leigu-
gjald, hiti og rafmagn, sími og
matarinnkaup, framfærsla barna og
svo framvegis, hvort sem einn eða
tveir eru í heimili. Hér sannast sem
sýnir aö það er dýrast að vera fá-
tækur.
Af þessum sökum má draga þá
ályktun aö þegar verið er að leita að
láglaunafólkinu má ekki einblina á
launataxta eina út af fyrir sig. Það
eru aftur á móti tekjur heimilisins
sem ráða útslitum, þegar allt er
saman talið. Sá sem lifir einn með
einu eða fleiri börnum og hefur innan
við fimmtán þúsund krónur í
mánaðartekjur býr við bág lífskjör.
Fjölskyldur með mikla ómegð,
aldraö fólk, sem fleytir sér áfram á
ellilífeyri eöa tekjutryggingu, at-
vinnuleysingjar, sjúklingar, einstæð-
ir foreldrar með lágar tekjur: þetta
Fátæktin
Hjá þessum hópi fólks ríkir fátækt.
Nú er fátækt afstætt hugtak, og sú fá-
tækt sem við tölum um í dag er ann-
ars konar heldur en sú fátækt sem
Islendingar bjuggu við á árum áður.
Þá var húsakostur lélegur, upphitun
lítilfjörleg rafmagstæki óþekkt, bif-
reiðar munaður, ferðalög til útlanda
fáheyrð. Albr sem eru á miðjum
aldri og þar yfir þekkja eða hafa
spurnir af lífskjörum foreldra og
muna eftir öfum sínum og ömmum,
sem máttu þreyja þorrann og góuna
við einhæf og fábrotin kjör. Vinna
var stopul, tryggingar nánast
óþekktar og kaupið hrökk rétt fyrir
þvi allra brýnasta. Framhalds-
menntun gátu þeir einir veitt sér sem
höfðu efni til þess og orðtökin aö
„brjótast til mennta” og að „vinna
sig úr fátækt” höfðu raunverulega og
rétta merkingu. Fyrri kynslóöir
fengu ekki fæði og klæði sem sjálf-
sagöan hlut, hvað þá að lífsþægindi
nútímans hafi verið auðsótt. Leiða
má sterkar likur að því að erfið lífs-
kjör hafi einmitt verið mesta hvatn-
ingin og orsökin fyrir leit mannsins
að tækninýjungum og framförum.
Við getum ímyndað okkur hvílík
gleöistund það hefur verið fyrir hús-
móðurina þegar fyrsta þvottavélin
kom inn á heimilið, ryksugan og ís-
skápurinn. Allt telst þetta til
sjálfsagðra og ómissandi heimilis-
tækja á okkar tímum. En þetta voru
á sínum tíma nýr og fágætur munað-
ur, sem hver og einn hafði fyrir að
afla sér.
Þegar við tölum um fátækt í dag á
fólk ekki við að þaö vanhagi um slíka
hluti. Að því leyti er fátæktin afstæð.
En fátæktin er ekki betri eða léttbær-
ari þótt kröfumar séu aðrar og
annarskonar. Ég leyfi mér líka og
ekki síöur að minnast á að fátækt er
ekki aðeins sár í efnalegum skiln-
ingi. Hún er sár til sálar og geðs. Hún
brýtur niöur stolt og sjálfsviröingu,
sýkir út frá sér í huglægum skilningi
og leiðir af sér margvíslega
óhamingju, streitu og tilfinningaleg-
ar þrengingar. Áhyggjur og angist
eru fylgifiskar fátæktarinnar og það
er ömurlegt líf þegar tilhugsunin um
morgundaginn er orðin að áþján og
kvíða.
Blettur á
samviskunni
Yfirleitt hefur vígstaðan verið sú
að verkalýðshreyfingin hefur haldið
uppi vöm og sókn í þágu stétta og
launþega og vinnuveitendur og eftir
atvikum ríkisstjórnir eru hinir hefð-
bundnu viðmælendur. I kjarasamn-
ingum er jafnan verið aö takast á um
almennar kjarabætur, grunnkaups-
hækkanir yfir alla línuna, og skipt-
ingu þjóðarteknanna. Þótt svo sé
einnig nú í orði kveðnu liggur ljóst
fyrir að kjaraviöræðurþessa dagana
snúast ekki um nýja sigra af hálfu
verkalýðshreyfingarinnar. Hlutverk
hennar er að draga úr áföllunum,
verjast á undanhaldinu, í því mótlæti
og efnahagsþrengingum sem öll
þjóöin hefur mátt þola. Það er veriö
aö jafna tapinuniður í samfélaginu.
Og viöræðumar em að því leyti
óvanalegar í þetta skiptið að nú eiga
viðmælendur beggja vegna borðsins,
verkalýðshreyfingin og vinnuveit-
endur, aö snúa bökum saman til að
rétta hlut þeirra sem búa við sult og
seym. Hin ráöandi öfl á vinnu-
markaðnum, stjórnvöld og efnahags-
sérfræðingar hafa sameiginlegum
skyldum og ábyrgð að gegna. Ekki
að rífast um prósentur sem engum
sköpum skipta. Ekki heldur að
þrátta um kaupmáttarrýrnun, sem
hvort sem er veröur ekki bætt að
sinni.
Hlutverk þeirra er að leita leiða
sem bæta kjör þeirra sem harðast
hafa orðið úti í baráttunni gegn verð-
bólgunni. Afmá þann blett sem er á
samvisku okkar allra, fátæktina.
Ellert B. Schram