Dagblaðið Vísir - DV - 21.03.1984, Blaðsíða 10

10
DV. MIÐVIKUDAGUR 21. MARS1984.
Útlönd Útlönd Útlönd Útlönd
— Atlantshaf sbandalagið verður 35 ára í apríl:
Ottinn við Sovétríkin
heldur Nató enn saman
— þrátt fyrir stöðugar spár um að endalok þess séu á næsta leiti
Dauöadómur hefur svo oft verið
kveöinn upp yfir Atlantshafsbanda-
laginu, sem 4. apríl næstkomandi
heldur upp á 35 ára afmæli sitt, að
lífsseigla þess kemur jafnt
stuðningsmönnum þess og and-
stæðingum í opna skjöldu.
„Þegar illa gengur segja menn að
Nató sé dautt. Þegar vel gengur er
bandalagið sagt í ruglingi. Ruglingur
er besta einkunnin sem við fáum,”
sagöi háttsettur bandarískur starfs-
maðurNató.
Ymsir gagnrýnendur þessa
bandalags sextán ríkja spáöu því að
Atlantshafsbandalagið eða Nató,
eins og þaö er nefnt í daglegu tali,
myndi liðast í sundur vegna uppsetn-
ingar meöaldrægra bandarískra
kjarnorkueldflauga í Vestur-Evrópu.
En Nató er enn við lýði og , ,ár eld-
flauganna” kann að reynast hafa
verið með smærri vandamálum
bandalagsins þegar horft er til baka.
Trúlegt er að síðastliöið ár skilji eftir
sig færri sár heldur en Súes-deilan
1956, úrsögn Frakklands úr hern-
aöarsamvinnu bandalagsríkjanna
1966 og ósættið vegna styrjaldar
Israels og arabarikja 1973.
'f,'
dagadeildum, 4 þúsund flugvélum
og öflugri sjóher fyrir árslok þaö
árið. Hvorki Bandaríkjunum né
Evrópuríkjunum tókst að standa við
skuldbindingar sínar.
Þá eins og núna fór hið hernaðar-
lega mat á ógnuninni frá Sovét-
rikjunum engan veginn saman viö
tregðu stjórnvalda til að verja fjár-
munum til hernaðar. Ríkisstjómir
aðildarríkjanna lofuðu gjarnan
meiru en þær gátu staöið við.
I janúar 1954 varð hjákátlegur at-
buröur sem raunar fór aldrei mjög
hátt. Þá sóttu Sovétríkin um
inngöngu í Nató og gáfu til kynna að
aðild þeirra aö bandalaginu gæti
stuðlað að sameiningu Þýskalands.
Bandaríkin höfnuðu þegar í staö
þessari beiöni Sovétríkjanna en
Bretar og Frakkar lögðu til að inn-
tökubeiöni Sovétmanna yrði'
„athuguð vandlega”. Belgía lýsti sig
fylgjandi henni og jafnaðarmenn í
Vestur-Þýskalandi fögnuöu henni
mjög.
Atlantshafsbandalagið hafnaöi
þessari beiðni formlega í maí 1954 en
atburður þessi ieiddi í ljós skiptar
skoðanir aðildarríkjanna á sam-
skiptum austurs og vesturs sem enn
< m.
Frá heræfingum Atlantshafsbanda-
lagsins. Þrátt fyrir nær stöðugan
ágreining aðildarríkjanna hafa
sameiginlegir hagsmunir vegið
þyngra.
erumjög áberandi.
Annað ágreiningsefni aöildar-
ríkjanna, sem á sér djúpar rætur í
sögu Nató, er hvemig skuli farið með
öryggisvandamál utan þess heims-
hluta sem Atlantshafsbandalagið
nærtil.
I byrjun var þaö svo að það vom
Bandaríkin sem neituöu aö styðja
heimsveldisbrölt bandamanna
þeirra í Evrópu. En upp á síðkastið
hafa það verið Evrópuríkin sem hafa
veriö treg til að styðja viö athafna-
semi Bandarikjamanna ,,utan
svæöisins”.
Arið 1956 varö andstaða Banda-
r&janna til þess að Bretar og Frakk-
ar uröu að draga hersveitir sínar tU
baka frá Súes. Aftur á móti neituöu
Vestur-Þjóðverjar Bandaríkjunum
um að nota þýskt landsvæði fyrir
hernaðarflutninga til Israels í Jom
Kippúr stríöinu 1973.
Sennilega hefur alvarlegasta áfall
Atlantshafsbandalagsins orðið 1966
þegar De GauUe ákvað að draga
Frakkland út úr hernaðarmálum
bandalagsins og lýsa yfir hlutleysi
þess gagnvart stórveldunum.
Höfuöstöðvar Nató voru þá fluttar tU
Belgíu og bandalagið missti þýðing-
armikið svæði fyrir birgöaflutninga.
Frá 1981 hefur Francois Mitter-
rand Frakklandsforseti fært
Frakkland nær Nató á nýjan leik og
hvatt til samvinnu EvrópurUcja í
varnarmálum. Þaö er því dálítiö
þverstæðukennt að það skuU hafa
verið Frakkland sem beitti neitunar-
valdi árið 1954 gegn hugmyndum um
að koma á varnarbandalagi Evrópu
sem hefði gert Vestur-Evrópu
óháðari Bandaríkjunum.
, A sjötta áratugnum voru yfir-
Hernaðarlegt mat á ógnuninni
frá Sovétríkjunum hefur
yfirleitt ekki haldist í hendur
við vilja stjórnvalda til að verja
fé til hernaðar.
burðir Bandaríkjanna slíkir á sviði
kjarnorkuvopna að þeir gátu einfald-
lega hótað hefndum meö kjamorku-
vopnum ef Sovétmenn settu fætur
sína inn yfir landamæri Nató-
ríkjanna. Þess vegna þurftu landa-
mærasveitir Nató-ríkjanna engan
veginn að vera svo öflugar sem ella.
En Nató neyddist til að breyta
þessari hernaðarstefnu sinni þegar
Sovétmenn tóku að veita Banda-
ríkjunum alvarlega keppni í
kjamorkuvígbúnaðarkapphlaupinu.
Arið 1967 aöhylltist bandalagið
kenninguna um „sveigjanlegt svar”
sem felur í sér að Nató verði að geta
staðið af sér ógnun Sovétríkjanna í
öllum vopnaflokkum.
Þegar stórveldin höfðu komið sér
saman um jöfnuð á sviði
kjamorkuvopna um miðjan síðasta
áratug, tóku stjómir Evrópuríkja í
Nató að hafa áhyggjur af meöal-
drægum kjarnorkueldflaugum
Sovétríkjanna sem beint var aö
Vestur-Evrópu. Því aöeins að Sovét-
menn yrðu taldir á aö fjarlægja þess-
ar eldflaugar gæti óbreyttur styrk-
leiki Bandaríkjanna tryggt varnir
Vestur-Evrópu.
Arið 1979 samþykkti Nató að setja
upp bandarískar meöaldrægar
kjamorkueldflaugar í fimm ríkjum
Vestur-Evrópu ef viðræður stórveld-
anna um afvopnunarmál bæru ekki
tilætlaðan árangur. Þessi ákvörðun
leiddi til síðustu erfiöleika
bandalagsins, erfiðleika sem fyrst og
fremst snúa að almenningsálitinu.
Þetta almenningsálit hefur
vissulega valdið bandalaginu
erfiðleikum en engan veginn gert út
af viö það eins og svo lengi hefur
verið spáð.
Þrátt fyrir stöðugan ágreining
hafa sameiginlegir hagsmunir Nató-
ríkjanna haldið bandalaginu saman,
þ.e. óttinn um aö Sovétríkin kynnu
ella að ná heimsyfirráöum. Hern-
aðaríhlutun Sovétríkjanna í
Afganistan og Evrópu hefur styrkt
sannfæringuna um nauösyn Atlants-
hafsbandalagsins.
Sú útbreidda skoðun að aðeins
Bandaríkin gætu bjargað Vestur-
Evrópu frá þvi að verða Sovét-
ríkjunum aö bráö varð þess valdandi
aö tólf ríkin gerðu með sér bandalag
og undirrituðu sáttmála þar að lút-
andi í Washington 1949. Valdataka
kommúnista í rík jum Austur-Evrópu
hafði að sjálfsögðu og flýtt fyrir
stofnun Nató.
Aðildarríkin voru staðráðin í því
að koma í veg fyrir að atburðir eins
og þeir, sem ollu heimsstyrjöldinni
síðari, gætu endurtekiö sig og því
hétu þau að árás á sérhvert aðildar-
ríkjanna skyldi skoðuð sem árás á
Atlantshafsbandalagið í heild. Ríkin
tólf, sem undirrituðu sáttmálann
1949, voru Bandaríkin, Kanada,
Bretland, Frakkland, Italía,
Holland, Danmörk, Noregur, Belgía,.
Portúgal, Island og Lúxemborg.
Grikkland og Tyrkland undir-
rituðu sáttmálann 1952, Vestur-
Þýskaland 1955 og nú síðast Spánn
1982.
Samtímis sem ríki Vestur-Evrópu
hafa viðurkennt að þau væru ekki
fær um að verja sig án aðstoðar
Bandaríkjanna og kjamorkuvopna
þeirra hafa þau aldrei verið mjög
ánægö með að vera þannig háð
Bandaríkjunum. Raunar má segja
að spennan milli Bandaríkjanna og
ríkja Vestur-Evrópu sé jafngömul
bandalaginusjálfu.
Blekið hafði varla þomað eftir
undirritun sáttmálans er banda-
rískir þingmenn tóku aö krefjast
þess að Evrópa gerði meira fyrir eig-
in varnir. Evrópuríkin kvörtuðu und-
an efnahagsörðugleikum og hin
endalausa deila um hvernig
by rðunum skyldi skipt var til oröin.
Tveir aörir atburðir í upphafi
sjötta áratugarins leiddu í Ijós
vandamál sem síðan hafa fylgt
bandalaginu.
A Nató-fundinum í Lissabon 1952
settu ráðherrar aöildarríkjanna
bandalaginu fyrstu takmörk
varðandi hernaðaruppbyggingu. Þar
var stefnt að því að koma upp 50 bar-
Umsjón: Gunnlaugur A. Jónsson