Dagblaðið Vísir - DV - 18.02.1985, Blaðsíða 15

15
DV. MANUDAGUR18. FEBRUAR1985.
ENGILBERT
GUÐMUNDSSON
KENNARI VIÐ
IFJÖLBRAUTASKÓLANN
Á AKRANESI
myndi væntanlega skila drýgri skatt-
tekjum af þessum hópi.
Auðvitað fer því fjarri að öll vanda-
mál skattlagningar væru leyst með
slíkri einföldun skattkerfisins. Hér er
t.d. ekki að finna neina lausn á því að
skattleggja allar földu launatekjurnar,
sem jafnvel hið opinbera greiðir
mönnum. Þar á ég við bílastyrki, sem
ekki miðast við akstur, fatapeninga
handa háttsettum stjórnendum og
embættismönnum, sem engum fatnaði
slita, nema afturendanum á buxunum
sinum og þannig mætti áfram telja.
’Hugmyndir minar um hvemig á
þessum þáttum skuli taka bíöa betri
tima.
Skiptíng skattstofnanna
Þegar iöggjafinn mannar sig loksins
upp í að ganga frá nothæfri löggjöf um
sveitarstjómarmál og verkaskiptingu
ríkis og sveitarfélaga ætti að teng ja við
þá löggjöf skiptingu á skattstofnum
milli þessara stjómsýslukerfa.
Eðlilegast sýnist mér að ríkið eftirléti
sveitarfélögunum með öllu að skatt-
leggja tekjur og jafnvel eignir líka.
Skattar rikisins væru þá alfarið
neysluskattar. Margt mælir með því
að flytja tekjuskattakerfið alveg heim
í sveitarfélögin, þar á meðal virkara
skatteftirlit af hálfu almennings, sem
gæti frekar séð skattsvikin bitna á sér i
sliku kerfi.
Engilbert Guðmundsson.
„HRAFNINN FLYGUR”
OG FJÁRLAGAGERÐIN
Eftirmálin að veitingu sænskra
kvikmyndaverðlauna til Hrafns
Gunnlaugssonar fyrir stórgóða
mynd hans, Hrafninn flýgur, hafa
vakið athygli á merkilegum þætti í
löggjafarstarfi á Islandi. A ég þar
auðvitað við þá siðvenju á Alþingi að
setja lög um bundin framlög til þjóð-
þrifaverkefna en ógilda síðan þessi
sömu lög við f járlagagerð. Þannig er
stofnaöur Kvikmyndasjóður með
föstum tekjustofni sem tryggja á
sjóönum nokkuö á 4ða tug milljóna í
ár til úthlutunar en við f járlagagerð
var jafnframt ákveðið að hvað sem
því liður skuli Kvikmyndasjóður
ekki fá nema svo sem eins og sjötta
hlutann af því fé. Menn tala um laga-
brot í þessum samhengi. Svo er ekki.
I tengslum við fjárlagagerð eru
nefnilega afgreidd legió lagabreyt-
inga sem kveða á um að þrátt fyrir
ákvæði þessara og hinna laga um
föst og bundin framlög til hinna og
þessara verkefna skuli framlögin á
árinu 1985 takmörkuö við mun lægri
fjárhæð.
Föst regla
Svona afgreiðsla er fyllilega lögleg
og orðin regla við alla fjárlagagerð.
Kvikmyndasjóður er síður en svo
eina dæmið. Miklu stærri sjóðir, eins
og t.d. Byggingasjóöur ríkisins,
hljóta árlega sambærilega af-
greiðslu. Fengi Byggingasjóður
ríkisins og Byggingasjóöur verka-
manna þá tekjustofna óskerta, sem
þeim eru ætlaðir í lögum, væru engin
vandkvæði á að veita húsbyggjend-
um langþráða aðstoð. Kvikmynda-
gerðarmenn eru því að þessu leytinu
til í góöum félagsskap með unga f ólk-
inu í landinu, öldruðum, þroskaheft-
um og öðrum þeim, sem lögum sam-
kvæmt eiga að njóta tiltekins fjár-
stuðnings af opinberu fé en settir
hafa verið hjá við fjárlagagerð.
Framboð minna
en eftirspurn
Framboðið á fjárlagakrónunum
hefur nefnilega alltaf verið minna en
eftirspumin. Þurft hefur að togast á
um hvem tíkallinn. Fljótlega fundu
þingmenn því upp þá aöferö að binda
i lögum annaðhvort tiltekinn tekju-
stofn til ákveðinna þarfa eöa að föst
framlög, gjama verðtryggð, skyldu
ganga úr ríkissjóði til afmarkaðra
verkefna. Framsóknamienn úr öll-
um flokkum hafa jafnan þótt lagtæk-
ir við slíkar lagasetningar. Hin feiki-
legu föstu ríkisframlög til land-
búnaðar kúa og kinda eru t.d. þannig
til komin. Margt fleira er sama
marki brennt. Stór hluti félagsmála-
kerfisins er svona upp byggður.
Ekkert stjórnunarsvigrúm
Gallinn viö slíkar afgreiöslur ligg-
ur auðvitað i augum uppi. Þvi
bundnari sem rðdsútgjöldin eru
þeim mun minna er stjómunarsvig-
SIGHVATUR
BJÖRGVINSSON
FYRRVERANDI
ALÞINGISMAÐUR
9 „Kvikmyndageröarmenn eru í
góðum félagsskap með unga
fólkinu í landinu, öldruðum, þroska-
heftum og öðrum, sem lögum sam-
kvæmt eiga að njóta tiltekins stuðnings
af opinberu fé en settir hafa verið hjá
viðfjárlagagerð.”
rúmið. Sjálfvirkar útgjaldaákvarð-
anir af þessu tagi taka ekki heldur
neitt tillit til efnahagsástands eða
stöðu ríkissjóðs enda er fyrir löngu
svo komið að ef standa ætti við lög-
ákveðin framlög úr ríkissjóði þá
nægja ekki ríkistekjumar. Nýir
skattar yrðu þá til aö koma. Lausnin
felst ekki í óljósu hjali um óskil-
greindan sparnað.
I stað þess að viðurkenna þessa
niðurstöðu bæði í orði og á borði hafa
stjómvöld hins vegar gripið til þess
ráðs að afnema „sjálfvirku fram-
lögin” við fjárlagagerð til eins árs í
senn og hefur það nú verið gert óslit-
ið í a.m.k. 8 ár. Þó er sjálfvirknin
alltaf látin halda sér í viðkomandi
lögum. M.ö.o.: bæði á aö sleppa og
halda.
„Sólarlagsákvæði"
1 „gerbreyttri efnahagsstefnu”
Alþýðuflokksins 1978 var þess m.a.
krafist að umrædd sjálfvirkni rikis-
útgjalda yrði undantekningarlaust
afnumin með tilheyrandi lagabreyt-
ingum. Menn vildu með því ná betri
tökum á stjóra efnahagsmála með
auknu stjómunarsvigrúmi í rikis-
fjármálunum. Þessi krafa stendur
ennfyrirsínu.
Allar útgjaldaþarfir ríkissjóðs og
ríkisstofnana ætti raunar að endur-
skoða reglulega, ekki aðeins út-
gjaldafjárhæðimar heldur sjálfan
útgjaldagrunninn og nauðsyn hans.
Þannig ætti t.d. sjálfkrafa aö eiga
sér stað regluleg endurskoöun allra
útgjaldaákvarðandi lagasetninga og
stefnulegt endurmat ætti að fara
fram á ýmsum grundvallaratriðum
ekki sist í félagsmálalöggjöf því þar
breytist sitthvað meö breyttum tím-
um og tíðaranda. Slíkt ætti aö
tryggja með setningu svokallaðra
„sólarlagsákvæða” í slík lög þannig
að Alþingi þurfi reglulega að endur-
meta slíkar lagasetningar frá
grunni. Með breytingu á þingsköpum
og samfelldum starfstima Alþingis
fengist svigrúm til slíkrar starfsemi.
Skynsemi — eða
atkvæði?
Þetta er skynsamleg afstaða sem
út af fyrir sig er ekki bundin við einn
stjórnmálaflokk heldur á hljóm-
grunn í þeim öllum. Varaformaður
Sjálfstæöisflokksins var t.d. mikill
málsvari „sólariagsákvæða” á sín-
um tíma þótt svo sú umræða sé ekki
áberandi núna. Hitt er svo aftur
mannlegt að stjómmálamenn langi í
þakkir og e.t.v. atkvæði með því að
gefa fyrirheit sem þeir þó vita að
ekki verður hægt að standa við. Þess
vegna halda menn áfram að leggja
til lagasetningar um bundinn fram-
lög til þjóöþrifamála. Skynsemin er
nefnilega ekki ávallt líklegust til at-
kvæðalegs árangurs.
Sighvatur Björgvinsson.
„Annar meginþáttur í háu raforkuverði hérlendis hefur mikið verið til umræðu síðustu vikur,
þ.e. umframfjárfesting ■ virkjunum,. .
Almenningur á Islandi, heimili og
iðnaður, greiðir raforkuverð sem er
með því hæsta sem þekkist í Vestur-
Evrópu. Orkuverðið er óhagræði í sam-
keppni almenns iðnaðar hérlendis við
innfluttan iðnvaming og enn dekkri
verður myndin þegar litið er til lands-
byggðarinnar og þeirra sem hita þurfa
híbýli sín með rafmagni, þótt niður-
greitt sé.
Trúin á erlenda
stóriðju
Menn spyrja að vonum hvað valdi
þessum ókjörum? Svör stjómmála-
manna endurspegla að verulega leyti
þær deilur sem verið hafa um grund-
vallarþætti í orkustefnu í landinu í tvo
áratugi. Fyrir réttum tuttugu árum
var stofnaö fyrirtækið Landsvirkjun
sem helmingafélag ríkisins og Reykja-
víkurborgar og fékk í tannfé Sogsvirkj-
anir og vatnsréttindi í Þjórsá og
Tungnaá. Þá sat við völd samstjóm
Sjálfstæðisflokks og Alþýðuflokks sem
stóð að samningunum við Alusuisse
um álver í Straumsvík 1965—66 í hat-
rammri andstöðu við þáverandi
stjórnarandstöðu. Þá var boðuð sú trú
sem mikill meirihluti Sjálfstæöis-
flokksins hefur haldiö í síöan: Að stór-
virkjanir og erlend stóriðja væri leiöin
til hagsældar sem tryggja myndi
almenningi hagstætt raforkuverð. Nú-
verandi forysta Sjálfstæðisflokksins
heldur enn dauðahaldi í þessa kreddu
frá viðreisnarárunum og enginn boðar
hana af meiri sannfæringarkrafti en
Sverrir Hermannsson iönaðarráð-
herra.
„Álverið er
leiðarljós"
Hér hefur verið haldið uppi útsölu á
raforku til stóriðju á kostnað almenn-
ings í landinu lengst af þessa timabils
og í vaxandi mæli eftir því sem orku-
verð og fjármagnskostnaður hefur
hækkað undanfarin 12 ár. Engin þjóð i
Vestur-Evrópu og þótt víðar sé leitað
hefur búið við þær aðstæður að setja
meirihlutann af raforkuframleiðslunni
til orkufreks iönaðar, að yfirgnæfandi
hluta til eins kaupanda. Þaö kostaði
tveggja ára harða baráttu 1980—’82 að
fá Geirs-liðiö í Sjálfstæðisflokknum tii
að viðurkenna, að raforkuverðið til
Isal væri óeðlilega lágt. Meira að segja
núverandi formaður Alþýðuflokksins,
Jón Baldvin Hannibalsson, skrifaöi
grein eftir grein í Alþýðublaðið 1980 til
að sannfæra lesendur um ágæti ál-
samninganna. „Álverið er leiðarljós”
var fyrirsögnin.
Þrefaldur munur
Þegar samstjóm Framsóknar og
Sjálfstæðisflokks svo semur við
Alusuisse sl. haust er enn gengið að
afarkostum og samiö um orkuverð
sem liggur langt undir framleiðslu-
kostnaði, svo ekki sé minnst á endur-
nýjunarkostnað raforkunnar frá nýj-
um virkjunum.
Að gerðum þessum samningum
greiða almenningsveitur meira en þre-
falt hærra verð fyrir kílóvattstundina
en hinn erlendi viðskiptavinur Lands-
virkjunar í Straumsvík. Munurinn er
sem sagt yfir 300% á sama tíma og
eðlilegt gæti talist að slíkur stómot-
andi greiddi í mesta lagi 50% lægra
orkuverð en rafveitur. I Banda-
ríkjunum er algengt að áliönaöur
greiði rneira fyrir hverja kQóvattstund
en aimenningsveitur, enda sterkt
aöhald af hálfu almennings.
Baggi offjárfestingar
Annar meginþáttur í háu raforku-
verði hérlendis hefur mikið verið til
umræðu síöustu vikur, þ.e. umfram-
f járfesting í virkjunum, óseld afgangs-
orka í landskerfinu sem nemur 700—
800 gígavattstundum, sem er um helm-
ingur af notkun hins almenna markað-
ar. Sýnt hefur verið fram á að afleið-
ingin af þessari fjárfestingu umfram
markaö birtist í nálægt 40% hærra
raforkuverði frá Landsvirkjun en um
væri að ræða ef framleiðsla og
markaður héldust nokkum veginn í
hendur. Samt hugðist Landsvirkjun
enn bæta við umframorkuna á þessu
og næsta ári samkvæmt áætlunum sem
kynntar voru iðnaðamefndum Al-
þingis í nóvember sl. Hér er enn á ferð-
inni gamla orkusölustefnan, að fram-
leiða orku og bjóða hana fala útlendum
auðfélögum. Framkvæmdir við
íslenskt fyrirtæki eins og kísilmálm-
verksmiðju á Reyðarfirði hafa verið
stöðvaðar um árabii á meðan reynt er
að koma verksmiðjunni á hendur
útlendinga. Kaupandinn aö umfram-
orkunni, sem iðnaöarráðherrann bind-
ur vonir sínar við, er hinn sami og fyrir
20 árum: Alusuisse. Sölumaðurinn í
umboði íslensku ríkisstjórnarinnar ber
einnig sama nafn og titil: dr.
Jóhannes Nordal. Af því mætti halda
að Islandssaga þessara áratuga hefði
staðiðistað!
Alþýðubandalagið
gegn orkuveislu
Þau ár sem Alþýðubandalagið var í
ríkisstjóm og fór með iðnaðarmál var
hins vegar fylgt allt annarri stefnu um
orkunýtingu í andstöðu við málsvara
erlendrar stóriðju. Itrekað var óskað
endurskoðunar á framkvæmdaáætlun-
um Landsvirkjunar, fyrst vegna
Hrauneyjafossvirkjunar sem ákveðiö
var að ráðast i af ríkisstjórn Geirs
Hallgrímssonar í árslok 1976, síðar
vegna Sultartangastiflu 1981 sem
Landsvirkjun rökstuddi sem öryggis-
framkvæmd vegna Búrfellsvirkjunar.
1 bæði skiptin stóðu Sjálfstæðisflokkur-
inn og Morgunblaðið að pólitísku upp-
hlaupi. Á árinu 1982 óskaði stjóm
Landsvirkjunar eftir heimild fyrir
stækkun Búrfellsvirkjunar um 140
megavött í afli og 260 gigavattstundir í
orkuvinnslu og taldi nauðsynlegt að
koma henni i gagnið á undan Blöndu-
virkjun. Við þeirri beiðni var ekki orð-
ið.
Fyrir kosningamar 1983 bauð þáver-
andi stjómarandstaða Sjálfstæðis-
flokksins kjósendum til orkuveislu ef
takast mætti að f jarlægja hina „dauöu
hönd” Alþýðubandalagsins úr iönaðar-
ráðuneytinu. Ráðherra Sjálfstæðis-
flokksins hefur nú nýverið aflýst þeirri
veislu, nema hvað Alusuisse situr eftir
við veisluborðið til að hirða molana, ef
auöhringnum hentar. Og orkuverðið til
almennings heldur áfram aö hækka.
Hjörieifur Guttormsson.