Dagblaðið Vísir - DV - 25.09.1986, Blaðsíða 15

FIMMTUDAGUR 25. SEPTEMBER 1986.
15
Nýr „iindirstöðuatvinniivegur“?
Lokið er mesta ferðamannasumri
hérlendis. Ferðamannaþjónusta er
orðin viðurkenndur atvinnuvegur
sem skilar þjóðarbúinu miklum
verðmætum og stuðlar einnig að
sölu á íslenskum vörum erlendis. Svo
mikil gróska hefur hlaupið i at-
vinnuveginn að sumum þykir nóg
um. Víst er að boginn er hátt spennt-
ur og getur vissulega brostið af litlu
tilefni. Vafalaust er hollt að staldra
eilítið við og horfa yfir sviðið.
Hótelin þjóta upp
Ekki ætla ég að reyna að fara að
telja upp hótelin sem þotið hafa upp
hérlendis síðustu árin, jafiivel ekki
á þessu ári. Ég veit heldur ekki hver
þróunin er prósentvís í íjölda gisti-
rýma. Ég veit bara að fjölgunin er
mjög mikil - og samt hafa flest þessi
hótel verið fullbókuð yfir sumartím-
ann.
Þjónustu á íslenskum hótelum fer
yfirleitt fram og fjölbreytni á betri
matsölustöðum eykst. Margir út-
lendingar mega vart vatni halda
þegar þeir tala um fiskréttina sem
framleiddir eru af íslenskum fag-
mönnum úr heimsins besta iiráefni
á mörgum veitingahúsum víða um
land. Það dregur að vísu smáský
fyrir í svip þeirra þegar þeir minnast
á hamborgarastaðina, þar sem
kunnáttulaust fólk snarsnýr kjöt-
hakksbitum á pönnum, og verðið
sem þeir hafa þurft að reiða af hendi
fyrir það góðgæti. En samt eru þeir
yfirleitt ánægðir.
Það er ljóst að margir samverk-
andi þættir stuðla að því góðæri sem
nú er í ferðamennsku á íslandi. í
fyrsta lagi er stöðugt að koma í ljós
árangur af þrotlausu starfi þeirra
manna sem hafa aldrei gefist upp við
KjaUarinn
á fimmtudegi
Magnús
Bjarnfreðsson
að kynna Island meðal útlendinga
þótt oft hafi þeim verið þröngur
stakkur skorinn og skilningur ráða-
manna verið harla takmarkaður. í
öðru lagi eykst jafiit og þétt kunn-
átta manna, bæði þeirra sem að
kynningu standa og þeirra sem
starfa við móttöku ferðamannanna
sjálfra. Þetta hygg ég að séu megi-
norsakir þess að fleiri og fleiri vilja
heimsækja okkar gullfallega land
sem vitanlega er svo sjálft meginá-
stæða allra heimsókna.
En fleira kemur til, þar á meðal
orsakir sem við getum ekki hælt
okkur sjálf af. Við erum þannig í
sveit sett að við höfum, enn þá að
minnsta kosti, losnað við hin hrylli-
legu hryðjuverk sem ógna sam-
göngum og ferðalöngum um alla
Évrópu og við erum að mestu laus
við glæpalýðinn sem þar veður uppi,
sem og í Ameríku. Fólk þorir að
koma hingað. Þá ber þess ekki síst
að geta að hin alþjóðlega mengun
iðnþjóðfélaganna hefur enn ekki
spillt lofti, láði né legi hjá okkur að
neinu marki og mengun frá kjam-
orkuverum hefúr enn ekki náð þvi
að spilla framleiðslu okkar.
En þrátt fyrir allt þetta og að hót-
elin séu full yfir þrjá bjarta sumar-
mánuði þarf meira til. Fjármagn er
orðið svo dýrt að meiri nýting þarf
til að koma.
Ferðamenn allt árið?
Nú er vissulega langt frá því að
menn hafi setið með hendur í skauti
hina níu mánuðina eða ekkert gert
til þess að laða hingað ferðamenn
þann tíma. Margir erlendir ferða-
menn koma hingað allan ársins
hring og mörg íslensk hótel hafa
gert mikið átak til að laða hingað
stóra hópa til ráðstefhuhalds. Raun-
ar er alveg vist að margir útlending-
ar renna hingað hýru auga á því
sviði vegna þess að við erum laus
við hryðjuverkin. Vonandi ber'þetta
mikla starf enn meiri árangur í fram-
tíðinni.
Mig grunar hins vegar að við höf-
um gert of lítið að því að kynna
íslenska náttúru utan sumarmánaða
fyrir ferðamönnum. Okkur hættir til
þess að líta á þau mál of oft frá okk-
ar eigin sjónarhóli. Þótt ferðamenn
vilji auðvitað fá að sjá landið og feg-
urð þess fyrir þoku og rigning-
arsudda yfir sumarið eru þeir ekki
að koma hingað til þess að ná í sólsk-
in út af fyrir sig. Land okkar býr
ekki síður yfir mikilli fegurð að vetr-
arlagi og einmitt þá er vafalítið unnt
að fá hingað fjölmarga ferðamenn
sem sækjast eftir allt öðrum hlutum
en sumarferðalangamir. Hér er unnt
að bjóða upp á margs konar ævin-
týraferðir að vetrarlagi, þótt með því
sé ég ekki að hvetja til þess að for-
lögunum sé storkað. Og íslensk
vetrarkyrrð á fogrum dögum er engu
öðru lík.
Ef það tekst að laða hingað ferða-
menn í stórum stíl utan sumartíma-
bilsins erum við á grænni grein.
Nýlega sýndi iðnaðarráðuneytið lof-
svert framtak er það beitti sér fyrir
nokkurs konar hugmyndasam-
keppni uppfinningamanna. Hvemig
væri að samgönguyfirvöld beittu sér
fyrir hugmyndasamkeppni þar sem
lýst væri eftir hugmyndum um vetr-
arverkefin á sviði ferðamannaþjón-
ustu? Það skyldi nú ekki vera að
hún gæti borgað sig?
Hvernig starfslið?
Það er ljóst að þegar er tekið að
örla á því vandamáli í ferðamanna-
þjónustu sem sumir höfðu varað við,
nefhilega að manna fleyin. Það er
nú þegar orðið ljóst að skortur er
að verða á fólki í ýmis störf, einkum
þar sem ekki er krafist fagþekkingar
og laun em lág. Þar er átt við her-
bergisþjónustu og ýmis aðstoðar-
störf. Launin, sem þar em í boði,
þykja ekki samkeppnisfær við aðrar
atvinnugreinar. Víða erlendis hefur
lík þróun orðið þar sem almenn lífs-
kjör em góð. Þar hefur verið gripið
til þess ráðs að ráða innflytjendur í
þessi störf eins og fjölmargir Islend-
ingar hafa kynnst á ferðum sínum.
Líklega verður sú raunin einnig á
hérlendis að við þurfum að ráða út-
lendinga í þessi störf á stærstu
hótelunum, sem starfa allt árið, þótt
skólafólk leysi þessi mál að verulegu
leyti yfir sumarið. Þá stöndum við
frammi fyrir ákvörðun sem mig
gmnar að verði ekki einróma tekin,
þrátt fyrfr aht frjálslyndi okkar í
kynþáttamálum þegar við ræðum
um þau í öðrum löndum.
En hvemig sem til tekst í þessum
efiium er ljóst að ferðamannaþjón-
usta er að verða einn af homsteinum
íslensks efnahagslífs. Þá geta marg-
ar glaðbeittar kempur litið brosandi
um öxl og rifjað upp alla þröskuld-
ana sem þær þurftu að yfirstíga.
Kannski ferðamannaþjónusta verði
orðin einn af „undirstöðuatvinnu-
vegunum" um aldamótin, eftir
rúman áratug.
Magnús Bjamfreðsson
„Margir útlendingar mega vart vatni
halda þegar þeir tala um fiskréttina sem
ff amleiddir eru af íslenskum fagmönnum
úr besta hráefhi á mörgum veitingahúsum
víða um land.“
Hriplekt stjórnkerfi
Fýrri hluti
Landbúnaðarmál hafa mikið verið
rædd að undanfömu og hafa margir
ritað ómaklega um bændastéttina
en þó er vissulega margt er betur
mætti fara í landbúnaðarmálum og
á vissan hátt finnst mér það kerfi,
er stjómar málum bænda, stein-
runnið og klossað bákn, ákaflega
seinvirkt að laga sig að breyttum
aðstæðum. Ástæðan fyrir því að ég
hætti mér út í blaðskrif um þéssi
mál er samskipti mín við Fram-
leiðsluráð landbúnaðarins á inn-
heimtu viðbótarsjóðagjalda á
eggjum, en til þess að lesendur geri
sér grein fyrir ágreiningsefhum
verður að byrja á upphafi á sam-
skiptum mínum við Framleiðsluráð
og Stofnlánadeild landbúnaðarins.
Lána þeim stóru
Fyrir tíu árum hætti ég við kúabú-
skap sem kom illa við viðmiðunarár-
in fyrir búmarkið þar sem ég hætti
á fyrsta viðmiðunarári. Út úr því er
mér úthlutað 200 ærgildum sem þýð-
ir í raun að bústærð verður hámark
120 ær, en á ærgildið er reiknað 16,8
kg dilkakjöt. Einhveijum heföi lík-
lega þótt heldur naumt skammtað
til að hafa lífsafkomu sína af en ég
kem að því síðan hvemig „búmark-
s“kerfið fór úr skorðum og hvers
vegna. Eitthvað varð ég að gera til
að auka tekjumar og varð hænsna-
búskapur fyrir valinu. Það þýddi
vemlega kostnaðarsamar breytingar
fyrir utan varpbúrin svo að ég sótti
um lán í Stofhlánadeild. Skrifstofú-
stjórinn tjáði mér að hann teldi að
ég ætti rétt á láni svo að útvegaðir
vom þeir pappírar er áskilið var, auk
þess að talsmaður var fenginn til að
sjá um málið.
Ekkert lánað í ár
Þá kom tilkynning, eins og skratt-
inn úr sauðarleggnum, „við lánum
ekkert í ár“, og þar sem mér hefur
alltaf hætt til að trúa og treysta því
sem sagt er þá gerði ég ekkert í
málinu. Þeim mun meira varð áfallið
er ég sá á skýrslum árið eftir að einn
aðili haföi fengið lán á ári „þegar
KjaUariim
Jóhannes
Jóhannesson
bóndi, Héðinshöfða
ekkert var lánað út“. Þetta lán var
stórt á minn mælikvarða en ég hafði
aðeins pláss fyrir 1000 hænur og
ekki var ég svo skuldugur við Stofril-
ánadeild, var skuldlaus þegar þetta
gerðist og hef verið það síðan. Ef til
vill er þetta alveg þveröfugt, þeir
skuldlausu fá ekkert en þeir stór-
skuldugu vaða alls staðar út og inn
í sjóði og banka. Svo mikið er víst
að svarið, sem ég fékk, var hauga-
lygi og sá er lánið fékk „blómstrar"
það vel að í dag er hann ekki með
hænsnabú heldur stórt fyrirtæki.
Rökstuddan grun hef ég um að dýr-
ara hafi verið fyrir þjóðfélagið að
standa bak við það fyrirtæki heldur
en þó þeir hefðu stutt við bakið á
smábúunum eins og þeim bar, þess-
um háu herrum. Því má bæta við
að það þykir ákaflega virðingarvert
á Islandi að vera með mikil umsvif,
slíkir menn fá gjaman óskiljanlegar
fyrirgreiðslur til að blása rekstur
sinn út. Stefán Valgeirsson sagði við
mig nýlega. „Hvers vegna talaðir þú
ekki við mig? Ég heföi reddað
þessu.“ Og líklega gerast hlutimir á
þann veg að einhver duglegur maður
kemur þessu í gegn bakdyramegin.
En það er nú ekki fyrir alla að átta
sig á slíku kerfi.
Vilja fá peninga
Nú hverfum við frá því að vera
réttlaus að fá lán úr Stofhlánadeild
að hinni hliðinni, það er að eiga að
borga í hinn sama sjóð. Þar kemur
önnur og heldur skopleg hlið upp
miðað við það sem á undan er geng-
ið, fyrir utan hvað það kemur helvíti
illa við peningamálin, ekki síst á ári
eins og þessu þar sem ekki em horf-
ur á að kostnaður fáist, hvað þá
meira. Þegar ég tala um kostnað þá
er kaup okkar þar fyrir utan. Hjá
bændum almennt er dæmið á þann
veg að kostnaðurinn er greiddur.
Það sem eftir er telst kaupið okkar,
en oft má lesa allt annað út úr frétt-
um. Þá er komið að innheimtu á
sjóðagjöldum á eggjum og um leið
aðalágreiningsefni. Ég hef í nokkur
ár borgað reglulega tvenn sjóða-
gjöld. (Meira en hægt er að segja
um suma stórframleiðendur eggja
og kjúklinga.) Svo gerist það fyrir
rétt um ári að Framleiðsluráð til-
kynnir innheimtu á tveimur sjóða-
gjöldum til viðbótar: 2,5% af
heildarsölu. Þá var innheimta orðin
alls 3,6% á egg.
Rétt er að taka það fram að kostn-
aðarhlutföll em venjulega hærri við
eggjaframleiðslu en við heföbundnar
búgreinar. Nú hefði ekki verið óeðli-
legt að fresta innheimtu á þessum
viðbótargjöldum þar til að nefnd sú
er ráðherra skipaði til að fjalla um
þessi mál hefði lokið störfum. Svo
taldi Stefán Valgeirsson alþingis-
maður að minnsta kosti, en hann er
formaður nefndarinnar, en þeir hjá
Framleiðsluráði vom á annarri
skoðun. Þeir sendu af stað lögfræð-
ing og þar sem ég gat með engu
móti hugsað mér að borga undir
slíka menn hingað norður og trúlega
til baka, auk annars kostnaðar, varð
ég að greiða til viðbótar 42 þúsund
í sjóðsgjöld. Ég veit að mörgum
þykja þetta smáaurar, en ekki vaða
nú allir í peningum og vel má nota
þessa aura í eitthvað þarfara en að
henda þeim í sjóð sem menn em svo
réttlausir í, fyrir utan að þetta em
ekki bara peningar, heldur spuming
um réttlæti. Ef borin er saman að-
staða í hefðbundnum búgreinum og
hænsnarækt gagnvart svona sjóða-
greiðslum hljóta menn að sjá hve
aðstaðan er gjörólík. Kúa- og fjárbú
hafa notið verðttyggingar á vissan
hátt þó að stundum hafi sláturleyfis-
hafar klipið af gmndvallarverði, og
hefur þá gjaman vakið upp deilur
og umtal. Þegar slík trygging er
verður að telja eðlilegt að greiða
gjöld fyrir. Hvað gera þessir háu
herrar fyrir hænsnarækt svo þeir
geti leyft sér sömu innheimtuaðferð
við þá búgrein? Ekki nokkum hlut
sem þeir geta réttlætt sín vinnubrögð
með nema síður sé, því að ég tel
þeir eigi stóran þátt í þessu harða
verðstríði sem er í dag, með hinum
heimskulega og hugsunarlausa
fjáraustri í örfáa aðila. Það má
skjóta því hér inn að ekki væri óeðli-
legt undir þessum kringumstæðum
að fella fóðurbætisskatt að fullu nið-
ur af eggjum því að varla er hann
framleiðslustýring eins og er.
Miðstýringarvaldið
Ef við veltum því fyrir okkur hver
sé orsök þessara átaka á markaðin-
um fer ekki hjá því að athyglin
beinist að Framleiðsluráði eða
sjóðakerfinu. Menn tala gjaman um
miðstýringu á ýmsu í okkar þjóð-
félagi. Hver hefur í raun meira
miðstýringarvald en einmitt þeir sem
stjóma lánastofhunum eins og t.d.
Stofnlánadeild og hve mikinn ós-
kunda þeir geta gert ef allir sitja
ekki við sama borð, heldur aðeins
hlaðið undir nokkra aðilja? Ég ætla
að fullyrða að stóm búin em ekki
þjóðhagslega hagkvæmust, þvert á
móti er í mörgum tilfellum búið að
eyða miklum fjármunum í þau á
kostnað almennings. Þetta á við
jafnt með hænsnabú og gömlu bú-
greinarnar. Vil ég vara við áróðri
og stefriu margra í þá átt að smá-
bændur eigi engan rétt á sér. Þar
er fjármagnskostnaður í flestum til-
fellum í lágmarki eins og getur verið.
I sambandi við hvað Framleiðslu-
ráð hefur gert af sér; sett vom á stofh
tvö fyrirtæki sem áttu það sameigin-
legt að geta þjónað öllu landinu,
hvort á sinu sviði. Var í hvomgu
tilfelli um vöntun á þjónustu að
ræða.
Að lánastofhun bænda skuli leyfa
sér að hlaða undir slíka aðila, og á
þann hátt sem gert var, er hrein
ögrun við þá sem fyrir vom. Árang-
urinn er líka að koma i ljós, þetta
virðist fyrst og fremst vera strið út
í stefhu Framleiðsluráðs í sambandi
við eggja- og fuglabú og þá aðilja
er komist hafa í Stofnlánadeild og
kj amfóðurskatt.
Hvernig er við aðrar búgrein-
ar?
Mér dettur í hug að stjómkerfi
landbúnaðarins sé jafrihriplekt og
ýmsar byggingar sem arkitektar
hafa staðið fyrir um land allt, þar á
meðal skóli sá er Tjömesingar eiga
hlut í og verða ásamt öðrum eigend-
um að kosta miklum fjármunum i
viðgerð á þaki sem hlýtur að leka
og krefjast viðgerðar á nokkurra ára
fresti. Og að sjálfeögðu er enginn
ábyrgur fyrir nokkrum hlut.
Jóhannes Jóhannesson
„Stefán Valgeirsson sagði við mig nýlega.
„Hvers vegna talaðir þú ekki við mig? Eg
hefði reddað þessu.“