Dagblaðið Vísir - DV - 04.12.1986, Blaðsíða 10

10
FIMMTUDAGUR 4. DESEMBER 1986.
Útlönd dv
„Leiðtogafundurinn í Reykjavík
sýnir að Gorbatsjov hefur ekki enn
náð undirtökunum heima fyrir“
- segir mssneski flóttamaðurinn Mikael Voslenski í samtali við Hannes Hólmstein Gissurarson
Annað verður ekki sagt en rúss-
neski sagnfræðingurinn Mikael
Voslenski gjörþekki innviði valda-
kerfisins í Ráðstjómarríkjunum.
Áður en hann flúði til Vesturlanda
starfaði hann í mörg ár í þeirri deild
Vísindafélags Ráðstjómarríkjanna
sem sá um alþjóðleg samskipti. Um
tíma var hann meira að segja einn
af ræðuskrifurum Krúséfs. Vos-
lenski býr núna í Vestur-Þýskalandi
og kom bók hans um valdakerfið og
valdastéttina í Ráðstjómarríkjun-
um, „Nomenklatúra", fyrst út árið
1980.
Það er ekki ónýtt fyrir okkur ís-
lendinga að fá slíkan mann til að
skyggnast með okkur að tjaldabaki
í þeim mikla leik sem settur var á
svið á íslandi nýlega er leiðtogar
risaveldanna hittust í Höfða. - Vos-
lenski átti að tala hér á fundi
laugardaginn 29. nóvember en þar
sem flug frá New York var þá fellt
niður fyrirvaralaust gat ekki af því
orðið. Hann hafði þó viðdvöl hér í
einn dag á leið sinni til Þýskalands
og gafst okkur Bimi Bjamasyni,
aðstoðarritstjóra Morgunblaðsins,
og dr. Amóri Hannibalssyni heim-
spekidósent kostur á að ræða við
Voslenski yfir kaffibolfa. Em hér á
eftir birtar glefsur úr samtali okkar
við hann.
Reykjavíkurfundurinn veitti
vísbendingu
í upphafi samtalsins varpaði Vos-
lenski því fram hvort leiðtogafund-
urinn á Islandi hefði skipt einhverju
máli. Hann svaraði sér sjálfum ját-
andi. Fundurinn veitti vísbendingu
um þróunina á alþjóðavettvangi og
afmenna stefhumörkun Kremlveija.
En þá væri spumingin hvað Kreml-
Hannes Hólmsteinn
Gissurarson, lektor í
heimspeki, skrifar:
verjar hefðu ætlað sér með því að
setjast að samningaborði í Höfða hér
í Reykjavík.
Til þess að svara þeirri spumingu
riflaði Voslenski fyrst upp atburða-
rásina sem leiddi til þessa fundar: -
Reagan Bandaríkjaforseti hefði síð-
astliðið sumar skrifað Gorbatsjov
langt bréf og reifað þar áhyggjur
sínar vegna vigbúnaðarkapphlaups-
ins. Það hefði hins vegar alltaf
komið skýrt ffarn í máli Reagans að
hann teldi geimvamaáætlun sína
ekki snerta þetta mál þar sem hún
væri áætlun um hreinar vamir gegn
eldflaugaárásum en ekki um raun-
verulegan vígbúnað. Aðalatriðið
væri auðvitað að reyna að takmarka
ffamleiðslu gjöreyðingartækja sem
lifandi fólki stæði hætta af.
Danilof-málið:
K.G.B. gegn Gorbatsjov?
Upp úr þessu hefði sprottið hug-
mynd um að Reagan og Gorbatsjov
hittust í Washington í desember en
embættismenn skyldu nota tímann
fram að því til að undirbúa sam-
komulag á milli þeirra. En þá hafði
komið babb í bátinn. Eins og öllum
væri í fersku minni, hefði verið
ljóstrað upp um njósnir Sakharofe í
Bandaríkjunum og Danilof að
bragði verið handtekinn í Moskvu
og sakaður um njósnir í Ráðstjóm-
arríkjunum. - „Állir vita að Sak-
harof var raunvemlega njósnari en
Danilof ekki,“ sagði Voslenski.
Þetta mál ætti sínar skýringar.
Leyniþjónusta Kremlverja, K.G.B.,
Mikael Voslenski, höfundur bókarinnar um „Valdastéttina" í Ráðstjórnarríkjunum, gjörþekkir kerfisbáknió í
föðuriandi sínu. Hér ræðir hann við greinarhöfund, Hannes Gissurarson, og Björn Bjarnason þegar Vos-
lenski hafði viðkomu hér i Reykjavík á leið frá Bandaríkjunum til Þýskalands þar sem hann hefur búið síðan
hann hraktist frá heimalandi sínu. DV-mynd Kjartan Magnússon.
hefði mikinn áhuga á að afla sér
upplýsinga um tækninýjungar og
leyndarmál V esturlandaþj óðanna en
hún hikaði hins vegar við að beita
sendiráðsmönnum of víða þar sem
það vekti ávallt mikla athygli þegar
þeim væri vísað úr landi og torveld-
aði líka samskipti Kremlveija við
önnur lönd.
En þegar venjulegir ráðstjómar-
þegnar væm gripnir eftir að þeir
hefðu unnið í þágu K.G.B. erlendis
óttaðist leyniþjónustan að þeir
kynnu að versla við vesturveldin, fá
gegn persónulegum hagsmunum
Gorbatsjovs með handtöku Danilofs.
Gorbatsjov og Dobrynin, sem hefði
einstæða reynslu af Bandaríkjunum
sem sendiherra þar, hefðu líklega
aldrei leyft það þar sem það hefði
óhjákvæmilega spillt fyrir hugsan-
legum samningaviðræðum, en þeir
hefðu báðir verið í sumarleyfúm við
Svartahaf þegar þetta hefði verið
gert.
Líklegast hefði það verið ígor Li-
gatsjov sem borið hefði ábyrgð á
þessu ásamt yfirmann K.G.B.. „Li-
Reagan Bandaríkjaforseti og Gorbatsjov, leiðtogi Ráðstjórnarríkjanna,
staddir á tröppunum í Höfða vegna leiðtogafundarins í Reykjavik sem
upp úr slitnaði.
mildaða refsingu gegn því að selja
leyndarmál. Þess vegna hefði K.G.B.
greinilega ákveðið að nota Sak-
harof-málið sem fordæmi. Leyni-
þjónustan hefði bmgðist eins
harkalega við og henni var mögulegt
og handtekið Danilof sem hefði
hvort eð var verið á förum frá Ráð-
stjómarríkjunum. Með því hefði hún
verið að sýna að hún væri alltaf til-
búin til að láta hart mæta hörðu til
þess að fá flugumenn sína lausa.
K.G.B. og Ligatsjov gegn
hagsmunum Gorbatsjovs
Að sögn Voslenski hefði leyniþjón-
ustan hins vegar tvímælalaust unnið
gatsjov er maður sem ég held að við
ættum að staðnæmast við,“ komst
Voslenski að orði. Ligatsjov gengi
næstur Gorbatsjov að völdum í
stjómmálanefhd rússneska komm-
únistaflokksins og hefði það raunar
fram yfir Gorbatsjov að hann stjóm-
aði flokksvélinni svo að venjulegir
flokksmenn ættu frama sinn undir
Ligatsjov. - Á Vesturlöndum væri
Gorbatsjov talinn langvoldugastur
Kremlveija. En það væri vegna þess
að meira bæri á honum en öðrum
þar sem hann hefði þokað Grómýkó
til hliðar og sjálfúr tekið utanríkis-
málin í sínar hendur. Sévamadsé
utanríkisráðherra væfi hins vegar
fyrrverandi lögreglumaður frá Grús-
íu og hefði enga sérstaka reynslu af
þessum málum.
Sest að samningaborði í
Reykjavík
Ligatsjov hefði greinilega unnið
gegn Gorbatsjov aðalritara í Dani-
lof-málinu. Samt hefði tekist að
lokum að leysa það, síðan verið
ákveðið að bjóða Reagan fúnd í ein-
hverri höfuðborg Evrópuríkis og
Reagan valið Reykjavik. En hvað
hefði vakað fyrir Kremlverjum með
tilboðinu um undirbúningsfund fyrir
fundinn í Washington; var aðeins
verið að brjóta ísinn, veita sjónvarpi
og blöðum tækifæri til að birta
myndir af brosandi leiðtogum?
spurði Voslenski.
Kremlverjar stefndu að raun-
verulegum árangri I Reykja-
vík
Nei, sagði Voslenski. Svo virtist
sem Kremlverjar hefðu upphaflega
tekið þennan fund mjög alvarlega.
Stjómmálanefhdin hefði setið á
löngum og ströngum fundum til und-
irbúnings honum og haft hefði verið
samband við ráðamenn í öðrum
kommúnistaríkjum um tillögur og
hugmyndir. Fundurinn á íslandi
hefði greinilega átt að verða alvöru-
fúndur.
Kremlverjar hefðu verið ákaflega
samvinnuþýðir í byrjun Reykjavík-
urfundarins. Ekki hefði í rauninni
verið nema einn ásteytingarsteinn,
og það hefði verið hvemig eftirliti
með framkvæmd hugsanlegs sam-
komulags um afvopnun skyldi
háttað. Þar hefðu Kremlveijar verið
tregir til að gera nokkrar raunhæfar
tillögur.
Óvænt kúvending I miðjum
klíðum
En síðan hefði Gorbatsjov skyndi-
lega tilkynnt Reagan á síðustu
fúndum þeirra að tillögur Kreml-
veija kæmu allar í einum böggli.
Reagan yrði annaðhvort að taka
þeim öllum eða hafna. Gorbatsjov
hefði þvemeitað að ræða ýmsar hug-
myndir Bandaríkjastjómar og
hamrað á því að Kremlverjar gætu
ekki sætt sig við geimvamaáætlun
Bandaríkjamanna. Þessi skyndilega
stefhubreyting hefði komið fúlltrú-
um Bandaríkjanna á óvart og slitnað
hefði upp úr viðræðunum, eins og
öllum væri kunnugt.
Gorbatsjov bannað að semja
Voslenski sagðist ekki halda að
Kremlverjar hefðu slitið samninga-
viðræðunum vegna geimvamaáætl-
unar Bandaríkjastjómar. Að vísu
væri rétt að þeir óttuðust þessa áætl-
un þar sem Bandaríkjamenn stæðu
Kremlverjum svo miklu framar á
mörgum sviðum tækni og vísinda.
En það væri ekki á nægilega margra
manna vitorði að Kremlveijar hefðu
sjálfir í tuttugu ár sinnt geimvama-
rannsóknum af svipuðu tagi og
Bandaríkjamenn. „Ég þekkti per-
sónulega þann mann sem veitti þeim
rannsóknum forstöðu, Sjúkín, félaga
í Vísindafélaginu, og formann hem-
aðar- og iðnaðamefndarinnar,"
sagði Voslenski. í sambandi við
umræður um geimvamir yrði sérs-
taklega að vara við villandi upplýs-
ingum (villuljósum) sem ugglaust
væm frá Kremlverjum komnar.
Sú skýring væri ekki heldur rétt
að Kremlveijar vildu ekki afvopnun.
Þeir gætu ekki annað en grætt á
henni þar sem þeir þyrftu sjálfir ekki
að afvopnast frekar en þeim sýndist
en vesturveldin yrðu hins vegar að
standa við gerða samninga. Menn
yrðu að átta sig á þeim mikla mun
sem væri á opnu skipulagi Vestur-
landa og lokuðu skipulagi kommún-
istaríkjanna. Upplýsingar væm alls
ekki tiltækar eða aðgengilegar um
vígbúnað Kremlverja. - „Hugsið
ykkur!" Bandaríkjamenn gátu ekki
einu sinni haldið því leyndu að þeir
seldu vopn til írans, og allt er nú
að verða vitlaust vestra út af því. Á
sama tíma selja Kremlverjar vopn
hvert á land sem þeim sýnist, jafhvel
til hryðjuverkamanna í Austurlönd-
um nær, án þess að nokkur æmti eða
skræmti," sagði Voslenski.
En hvað olli því þá að Kremlveijar
slitu samningaviðræðunum svo
skyndilega? Hvað olli mótsögnunum
í utanríkisstefnu Ráðstjómarríkj-
anna? Svarið væri að togstreita hlyti
að vera á milli ólíkra hópa í Kreml-
arkastala. Þótt Gorbatsjov væri
enginn friðarsinni hefði hann tví-
mælalaust viljað sýna einhvern
árangur í utanríkismálum. Hann
hefði því haft hagsmuni af því að
samningaviðræðumar yrðu gagn-
legar. Greinilegt væri því að aðrir
hópar hefðu orðið yfirsterkari í
Kremlarkastala. „Leiðtogafundur-
inn í Reykjavík sýnir að Gorbatsjov
hefúr ekki náð undirtökunum heima
fyrir,“ sagði Voslenski. Stjómmála-
nefhdin hlyti að hafa fjallað um
málið og líklega bannað honum að
semja við Reagan.
Eflirlit við opið skipulag og
lokað
Voslenski sagði að mat sitt væri
að Gorbatsjov væri tilbúinn að semja
um gagnkvæma afvopnun án þess
að setja nein skilyrði um geim-
vamaáætlun Bandaríkjastjómar,
þótt fæti hefði nú verið bmgðið fyrir
hann. En ef gert væri samkomulag
þá yrði að leysa úr því hvemig hafa
ætti eftirlit með því að Kremlveijar
héldu sinn hluta þess. Það yrði að
brýna fyrir Vesturlandabúum að
þetta væri ekki opið skipulag þar
sem upplýsingar lægju á lausu.
„Nomenklatúran“ eða valdastéttin
rússneska, sem þau Gorbatsjov-
hjónin hefðu umboð sitt frá, vildi
ekki stríð en hún vildi aukin áhrif
og jafhvel landvinninga. Hún réðist
á þá sem væm veikir en léti þá
sterku í fríði.