Dagblaðið Vísir - DV - 04.12.1986, Blaðsíða 30

30
FIMMTUDAGUR 4. DESEMBER 1986.
Menning
Dregið í fyrir sjálfvirkum síma.
Ævintýrið um símann
Heimir Þorleifsson.
Söguþræðir simans.
Landsimi íslands, 1986.
Þróunarsaga símamála er merkur
þáttur íslandssögunnar á 19. og 20.
öld og frá mörgum sjónarmiðum. I
tilefni af 80 ára afmæli Landssímans
á þessu ári kom út myndarlegt rit
um þetta efrii, sem Heimir Þorleifs-
son sagnfræðingur hefrir skráð.
Ýmsir hafa dálítinn beyg af afmælis-
ritum félaga og stofiiana, því að oft
vilja slík rit verða nokkuð þurrleg
yfirlit um staðreyndir. Það er
ástæðulaust að óttast slíkt í þessu
tilfelli. Þetta er mjög læsileg bók og
jafnvel fróðleg. Það má helst segja,
að síðustu kaflamir verði nokkuð
fræðilegir fyrir okkur, sem lítt botn-
um í tækniundrum samtíðarinnar,
en nauðsynlegt er að slíkt fylgi með.
Sagan hefst skömmu eftir miðja
19. öld. Árið 1854 fékk Bandaríkja-
maðurinn T.P. Shafiher með
konungsbréfi einkaleyfi til að leggja
ritsímaþráð um Island, sem skyldi
vera hluti af sæsíma milli Evrópu
og Ameríku.
Þegar hér var komið, var stuttur
tími liðinn frá því, að hugmynd
Bandaríkjamannsins Samuels
Morse um ritsíma, hafði orðið að
veruleika. Það var í ársbyrjun 1845,
að opnuð var fyrsta ritsímalínan,
milli Washington og Baltimore.
Þessi framkvæmd reyndist upphaf
að nýjum tíma á sviði fjarskipta.
Fregnin um hana fór eins og eldur
í sinu um heimsbyggðina á næstu
árum. Framkvæmdir i símamálum
hófúst t.d. í Danmörku, Noregi og
Svíþjóð upp úr 1850.
Enginn áhugi
Af tilraun Shafíhers til að koma á
símasambandi yfir Atlantshafið um
ísland er það að segja, að hann kom
með leiðangur til íslands 1860 til að
kanna aðstæður. Frá því er skemmst
að segja, að málið rann út í sandinn.
Ekki verður séð að íslendingar hafi
haft áhuga á málinu, varla gert sér
grein fyrir þýðingu þess fyrir íbúa
þessa strjálbýla og afekekkta ey-
lands. Og ekki var áhuginn meiri
hjá dönskum stjómvöldum.
Við getum ímyndað okkur, hvílík
áhrif það hefði haft, ef ritsímasam-
band hefði komist hér á í framhaldi
af verslunarfrelsinu, sem fékkst 1855
og þá ekki aðeins á verslunina, held-
ur á þjóðlífið allt. Það er óneitanlega
merkilegt, sem fram kemur í bók-
inni, að það varð eiginlega norski
skáldjöfurinn Bjömstjeme Bjöm-
son, sem gerði sér þetta ljóst fyrstur
manna. Hann átti bréfaskipti við Jón
Sigurðsson um málið kringum 1870,
en ekkert stoðaði. Það kemur fram
í bókinni, að varla hafi verið minnst
á símamál í íslenskum blöðum á ár-
unum 1860-1890. Á þeim árum
snerist umræðan á Islandi víst fyrst
um fjárkláða, en svo tóku við harð-
indi og Ameríkuferðir.
Telefonfélag
Reykjavíkur
Árið 1876 hafði ritsíminn fengið
keppinaut. Það var talsíminn, upp-
finning Skotans A.G. Bell, sem þá
var sestur að í Vesturheimi. Þessi
uppfinning breiddist út með leiftur-
hraða. I bókinni er greint frá því,
að árið 1880 hafði fyrsta talsíma-
hlutafélagið í Kaupmannahöfh
komið upp símakerfi, og hafa þá
ýmsir íslendingar brátt komist í
kynni við þetta galdratæki. Og nú
var farið að lifria yfir íslendingum.
Árið 1889 var farið að nota síma á
Isafirði, og er í bókinni mynd af
fyrsta símatækinu, sem enn er á vegg
í svonefhdu Factorshúsi á ísafirði.
Bókmenntir
Páll Líndal
Árið 1890 var stofhað Telefonfélag
Reykjavíkur og Hafharfjarðar, sem
hafði forgöngu um að láta leggja
síma milli bæjanna og annaðist
rekstur hans. Árið eftir kom fram á
Alþingi tillaga um að leggja „mál-
þráð“ milli íslensku kaupstaðanna,
Reykjavikur, ísafjarðar, Akureyrar
og Seyðisfjarðar en sú tillaga hefur
víst þótt ganga nokkuð langt og
náði ekki fram að ganga.
Það var árið 1898, sem í ísafold
birtist í fyrsta skipti eitt snjallasta
nýyrði, sem komið hefur upp. Það
var orðið sími. Heiðurinn af því átti
Pálmi Pálsson yfirkennari við Lærða
skólann og dró það af gömlu hvorug-
kynsorði „síma“, sem merkir þráður.
Engin mótmæli
Nú verður að gera langt mál stutt,
en svo er það 1905, að upp kemur
fyrsta stórpólitíska málið, sem
heimastjómin fékk við að glíma.
Hannes Hafetein beitti sér fyrir því,
að gerður var samningur við Mikla
norræna ritsímafélagið um lagning
ritsíma til íslands. Þetta mál varð
mikið pólitískt hitamál. Andstæð-
ingamir vildu reyna fyrir sér með
loftskeytasamband, en loftskeyti
vom þá nýlega til komin, og þeir
töldu samninginn óhagstæðan. Af
þessu spruttu mótmælaaðgerðir í
Reykjavík, bændafundurinn 1905.
Það er hrein fjarstæða, sem haldið
hefur verið fram, að sunnlenskir
bændur hafi komið í hópum til
Reykjavíkur til að mótmæla fram-
förum eins og oft er sagt. Þetta var
málefhalegur ágreiningur um stór-
mál og af pólitískum toga. Mótmælin
höfðu ekki áhrif, því að Alþingi féllst
á samningsgerðina og svo var hafist
handa um lagningu símans. Hann
tók svo til starfa árið 1906.
Mér er til efe, að nokkur fram-
kvæmd hafi fremur tengt landsmenn
saman en síminn, sem á næstu árum
og áratugum var lagður um allar
byggðir landsins. Árið 1940 voru
símstöðvamar 500 að tölu og þar var
veitt persónuleg símaþjónusta.
Það er ævintýri líkast að lesa frá-
sagnir af því, hvemig unnið var að
því undir forustu vaskra Norðmanna
að leggja símann um fjöll og fimindi
og fara með stjóm hans. Nokkrir
Norðmenn, sem unnu við símann á
þessum árum ílentust hér. Nöfn eins
og Forberg, Bjömæs, Smith o.fl.
minna á hlut Norðmanna, að síma-
væðingunni, ef svo mætti kalla.
Stúlkurnar á miðstöð
Deilum um loftskeyti og sæsíma
var svo sem ekki lokið 1906. Menn
héldu áfram að skiptast í flokka eft-
ir pólitískum línum. Sagan, sem
rakin er um sæsímann til Vest-
mannaeyja, er óneitanlega nokkuð
brosleg, en hér hefur verið um að
ræða hið rammasta alvörumál. Svo
fór þó, að reist var loftskeytastöð á
Melunum og tók hún til starfa 1918.
Litla stöðin, sem reist var árið 1905,
rétt þar hjá, sem hið fræga hús Höfði
er nú, var ekki mjög fullkomin, og
má líklega segja, að hún hafi verið
kaffærð í hamaganginum 1905.
Það urðu mikil þáttaskil, þegar
sjálfvirka stöðin tók til starfa árið
1932 í nýju húsi Landssímans við
Austurvöll. Þá hvarf hér af vinnu-
markaði friður flokkur kvenna,
„stúlkumar á miðstöð" og þótti
mörgum eftirsjá að. Með tímanum
hefur þetta hefðbundna kvennastarf
að annast símaafgreiðslu lagst nið-
ur, og er þar með horfinn mikilvægur
þáttur daglegs lífe í mörgum byggð-
arlögum.
Talsambandið við útlönd komst á
1935. Þetta var lengi fjarlægur
draumur, en þykur nú sjálfeagður
hlutur.
„Helvítis kjaftavél“
Upp úr heimsstyrjöldinni síðari
verða geysilegar tækniframfarir á
sviði Qarskipta, og er gerð nokkur
grein fyrir þeim í síðasta hluta
verksins, en það verður að fyrirgefa
mér, að ég reyni ekki að endursegja
neitt um þann merkilega þátt.
Af framanrituðu má fá nokkra
hugmynd um efni þessarar fróðlegu
bókar, en ég trúi varla öðru en marg-
ir muni hafa bæði gagn og gaman
af lestri hennar. Hún er prýdd fjölda
mynda; ég ætla, að fæstar þeirra
hafi áður komið fyrir almennings-
sjónir.
Stundum þykir okkur nokkuð
mikið ónæði af símanum. I því sam-
bandi rifjast upp fyrir mér orð, sem
í bókinni eru höfð eftir ónefndum
þjáningarbróður, að síminn sé ekk-
ert annað en „helvítis kjaftavél". En
það finnum við best, hve síminn er
mikilvægur þáttur í daglegu lífi okk-
ar, þegar hann bilar eða þegar lokað
er fyrir símann hjá okkur vegna
vanskila.
Opifl ð laugardögum
PANTANIR
SÍMI13010
JE
KREDIDKORT AÞJONUS TA
HÁRGREIÐSLUSTOFAN
KLAPPARSTÍG 29.
AFGREIÐSLA
SIMI27022
TILKYNNING FRÁ
FISKVEIÐASJÓÐI ÍSLANDS
Umsóknir um lán á árinu 1987 og endurnýjun eldri
umsókna. Um lánveitingar úr Fiskveiðasjóði íslands á
árinu 1987 hefur eftirfarandi verið ákveðið.
1. VEGNA FRAMKVÆMDA í FISKIÐNAÐI
Engin lán verða veitt til byggingarframkvæmda
nema hugsanleg viðbótarlán vegna bygginga, sem
áður hafa verið veitt lánsloforð til, eða um sé að
ræða sérstakar aðstæður að mati sjóðsstjórnar. Eft-
ir því sem fjármagn sjóðsins hrekkur til verður lánað
til véla, tækja og breytinga sem hafa í för með sér
bætt gæði og aukna framleiðni. Framkvæmdir
skulu ekki hafnar fyrr en lánsloforð Fiskveiðasjóðs
liggur fyrir.
2. VEGNA ENDURBÓTA Á FISKISKIPUM
Eftir því sem fjármagn sjóðsins hrekkur til verður
lánað til skipta á aflvél og til tækjakaupa og endur-
bóta ef talið er nauðsynlegt og hagkvæmt.
Framkvæmdir skulu ekki hafnar fyrr en lánsloforð
Fiskveiðasjóðs liggur fyrir.
3. VEGNA NÝSMÍÐI OG INNFLUTNINGS Á FISKISKIP-
UM
Flugsanlega verða einhver lán veitt til nýsmíði og
innflutnings á fiskiskipum, þó eingöngu ef skip
með sambærilega aflamöguleika er úrelt, selt úr
landi eða strikað út af skipaskrá af öðrum ástæð-
um. Hámarkslán er 65% vegna nýsmíði innanlands
en 60% vegna nýsmíði erlendis eða innflutnings.
Engin lán verða veitt vegna nýsmíði eða innflutn-
ings báta undir 10 rúmlestum.
4. ENDURNÝJUN UMSÓKNA
Allar umsóknir vegna óafgreiddra lána þarf að end-
urnýja. Gera þarf nákvæma grein fyrir hvernig þær
framkvæmdir standa sem lánsloforð hefur verið
veitt til.
5. HÆKKUN LÁNSLOFORÐA
Mikilvægt er að lánsumsóknir séu nákvæmar og
verk tæmandi talin. Sérstök athygli er vakin á því
að lánsloforð verða ekki hækkuð vegna viðbótar-
framkvæmda nema Ijóst sé að umsækjandi hafi
ekki getað séð hækkunina fyrir og hækkunin hafi
verið samþykkt af sjóðnum áður en viðbótarfram-
kvæmdir hófust.
6. UMSÓKNARFRESTUR
Umsóknarfrestur er til 15. janúar 1987.
7. ALMENNT
Umsóknum um lán skal skila á þar til gerðum eyðu-
blöðum ásamt þeim gögnum og upplýsingum sem
þar er getið, að öðrum kosti verður umsókn ekki
tekin til greina (eyðublöð fást á skrifstofu Fisk-
veiðasjóðs islands, Austurstræti 19, Reykjavík, svo
og í ýmsum bönkum og sparisjóðum utan Reykja-
víkur). Umsóknir er berast eftir tilskilinn umsóknar-
frest verða ekki teknar til greina við lánveitingar á
árinu 1987 nema um sé að ræða ófyrirséð óhöpp.
Reykjavík, 28. nóvember 1987.
FISVEIÐASJÓÐUR ÍSLANDS