Dagblaðið Vísir - DV - 30.04.1987, Qupperneq 20

Holmes hefur enn áhrif
Sherlock Holmes er aldargamall á
þessu ári. Hann fór á kreik í London
árið 1887 og hafði von hráðar haft
ótrúlega mikil áhrif á þann hluta
bókmenntasögunnar sem kenndur er
við reyfara eða glæpasögur.
Glæpasagan, gátureyfarinn eða
lögreglusagan, hefur sprottið upp og
blómstrað á einni öld, svo mjög
reyndar að núorðið verja ýms stór-
blöð, útvarpsstöðvar og sjónvarps-
stöðvar sífellt meira rými og tíma í
að fja'la um þessa bókmenntagrein.
í ölium stærri borgum Evrópu og
Ameríku eru margar bókaverslanir
sem einvörðungu versla með glæpa-
bókmenntir og stærri bókasöfn hafa
mörg hver sérstakar deildir fyrir
þessa- tegund bóka.
Á íslandi
hefur reyfararitun farið hægt af
stað og bókaforlög hafa ekki enn
haft rænu á að efla þessa bókmennta-
grein eða ýta undir hana með öðru
móti en því að gefa út þýddar met-
sölubækur.
Menn hafa stundum velt því fvrir
sér hverju vinsældir glæpasagna
sæti. Svarið við þeirri spurningu er
trúlega það eitt að frásagnarmáti
**~'glæpasögunnar er jafnan á raunsæis-
legum nótum. Agatha Christie sló í
gegn á sínum tíma vegna þess að hún
lýsti á raunsæjan máta lífi breskrar
yfír- og millistéttar. Kannski má
segja að hún og sporgöngumenn
hennar í bókmenntunum hafi löng-
um verið einu raunsæishöfundarnir
Simenon - var fljótur að skrifa hverja bók.
Sherlock Holmes orðinn 100 ára.
á markaðnum: höfundur glæpasög-
unnar segir sögu sem fjallar um fólk
sem við þykjumst þekkja deili á, fólk
sem hugsar eins og fólk almennt ger-
ir og umhverfi þessara persóna í
reyfurunum er ævinlega gamalkunn-
ugt. Simenon var mikill meistari í
að lýsa með örfáum orðum umhverfi
sem lesandinn þekkti strax og gat
þannig upplifað stemninguna í frá-
sögninni.
Ætli þessi galdur sé ekki það sem
góðir glæpasagnahöfundar eiga sam-
eiginlegt.
Flestir lesendur
lesa góðan reyfara í einum rykk,
lesa bókina spjaldanna á milli á einu
kvöldi eða nóttu. Þannig las ég sjálf-
ur hér áður. Og ég greip til reyfarans
þegar mér fannst ég þurfa að hvíla
hugann, þegar mig langaði til að
sökkva niður í uppdiktaðan heim
Simenons eða einhvers annars snill-
ings og dvelja þar um stund, gleyma
mér á valdi söguþráðar. Nú hefur
þessi venja breyst.
Ég gríp fremur til fagurbókmennta,
jafnvel erfiðs texta, sem svo er stund-
um kallaður, til þess að hvíla mig.
En góðan reyfara les ég hægt, ákaf-
lega hægt. Stundum les ég ekki nema
tvær til fjórar síður í senn, legg þá
bókina frá mér og velti vöngum yfir
umhverfi sögunnar eða persónum.
Og tek síðan til við eitthvert óskylt
efni eða vinnu og kem jafnvel ekki
aftur að glæpasögunni fyrr en eftir
nokkra daga. Þá les ég aftur síðurn-
ar frá því fyrir nokkrum dögum og
bæti fáeinum við. Þannig vex heimur
hinnar einföldu, spennandi frásögu
hægt og hægt í kringum mig. Ef sag-
an er verulega góð finnst mér
kannski þegar nær miðju dregur að
ég sjálfur sé ein persónan, kominn á
kaf í að leysa morðgátu á götum
Gunnar Gunnarsson
Parísar ellegar austur á Volgubökk-
um.
Söguþráður og umhverfi
skipta mestu máli í reyfara. Og það
er fróðlegt að kanna hvernig meist-
ari Simenon hefur þróast gegnum
árin. í fyrstu bókum hans er eins og
hann ráði ekki við annað en að lýsa
umhverfi. Söguþráðurinn er nánast
vonlaus! En smám saman styrkist.
Simenon og æfist, sögur hans verða
trúverðugri og flóknari um leið. Og
hann nær lengst þegar honum tekst
að lýsa venjulegri manneskju sem
hefur lent í ákaflega erfiðum aðstæð-
um.
Það er líka fróðlegt að fylgjast með
því hvemig Simenon þróast póli-
tískt. í fyrstu bókunum er hann
dökkblár, hefur raunar fasísk viðhorf
gagnvart lágstéttum, innflytjendum,
gyðingum og fleiru. Smám saman
dregur úr þessari andúð hans á slík-
um þjóðfélagshópum - enda mun
hann m.a. hafa lært sína lexíu á tím-
um þýsku nasistanna; hann bjó í
París hemámsárin.
Margir höfundar
hafa reynt að nota frásagnarmáta
glæpasögunnar til að koma boðskap
á framfæri. í þeim tilvikum þar sem
höfundar hafa beinlínis ætlað sér að
semja spennandi sögu í þeim tilgangi
að sýna þjóðfélagsmyndina i ein-
hverju tilteknu ljósi hefur sú aðferð
mistekist; finnst undirrituðum. Sjö-
vall og Wahlöö í Svíþjóð (níu af tíu
sögum þeirra um Stokkhólmslögg-
una hafa komið út á íslensku) settust
meðvitað niður og ætluðu að skrifa
tíu glæpaskáldsögur eða lögreglu-
sögur i beit. Og meiningin var að
nota þetta form til að koma að sósial-
ískum boðskap.
Tilraunin mistókst hrapallega.
Fyrstu bækurnar vom reyndar
ákaflega vel skrifaðar og spennandi.
En hægt og hægt þyngdu þau sitt
pólitíska erindi - og seinni helming-
ur bókanna, frá og með sögu númer
sex, er ekki annað en pólitískur áróð-
ur af ómerkilegustu gerð. Og sögu-
þráður þeirra, umhverfislýsingar og
persónusköpun varð að líða fyrir vik-
ið.
Margar sögur
hafa verið sagðar af því hversu
hratt hinir og þessir reyfarahöfundar
hafa skrifað. Simenon átti að geta
skrifað bók á tveimur vikum. Og
Edgar Wallace var víst stundum ekki
nema eina helgi með doðrant og lét
sig í leiðinni ekki muna um að halda
vinum sínum veislu. Reyndar má þá
láta fylgja með um kappann þann
að hann las sínar bækur inn á þráð,
lét svo einkaritarann um að vélrita
og koma samhengi í kássuna, sjá til
þess að söguhetjurnar fengju að
heita sama nafni bókina í gegnum
og fleira í þeim dúr. En Wallace var
duglegur og frjór þótt hann muni
seint verða talinn í hópi skárri höf-
unda.
En Sherlock Holmes
er orðinn hundrað ára. Þess af-
mælis verður minnst víða um lönd.
Forlög, aðdáendafélög og bókasöfn
munu verða með sýningar víða í
borgum og gefnar verða út viðhafn-
arútgáfur af verkum hans. Reyndar
geta menn fengið upplýsingar um
þessi hátíðahöld með því að skrifa á
gamla heimilisfangið hans í Baker
Street. Þangað streyma bréfin enn
þann dag í dag!
Þessa dagana er verið að sýna rúss-
neska sjónvarpsmynd í Sovétríkjun-
um sem byggir á „A Study in
Scarlet". í myndinni gerist það að
dr. Watson kemur heim til Holmes
og Holmes segir: „Þér hafið verið í
Afghanistan, sé ég.“ Ritskoðunin
hefur krafist þess að þessi setning
verði klippt út áður en að sendingu
kemur. Astæðan er kannski sú að
sovésk yfirvöld vilja ekki minna sov-
étborgara á að stórveldi hafa áður
flækst til Afghanistan - og hrakist
þaðan á endanum með skottið á milli
afturfótanna.
Við sjáum að Sherlock Holmes er
enn á lífi og lætur ekki að sér hæða.
-GG.