Dagblaðið Vísir - DV - 30.09.1988, Side 12

12
FÖSTUDAGUR 30. SEPTEMBER 1988.
Frjálst, óháÖ dagblaö
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÚNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SlMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 800 kr.
Verð i lausasölu virka daga 75 kr. - Helgarblað 90 kr.
Lýðræðið þynnist
Steingrímur Hermannsson er siöferðilega og lýöræð-
islega á óvenjulega hálum ís, þegar hann setur víðtæk
bráðabirgðalög aðeins tólf dögum fyrir setningu Al-
þingis, án þess að hafa sýnt fram á, að hann hafi þing-
meirihluta til að fá lögin samþykkt í neðri deild.
Þegar forsætisráðherra rambar þannig á barmi
stjórnarskrárbrota, er brýnt, að bráðabirgðalögin fái
aðra og skjótari meðferð á þingi en slík lög hafa fengið,
þegar öllum er ljóst, að þingmeirihluti er fyrir þeim og
að staðfestingin er lítið annað en formsatriði.
Stjórnarandstaðan getur stuðlað að lýðræðislegri
meðferð þessa vafamáls með því að krefjast þess, að
bráðabirgðalögin verði tekin fyrir fyrst allra mála á
Alþingi, og fylgja kröfunni eftir með því að neita að
flalla um önnur mál, fyrr en þetta er afgreitt.
í stjórnarandstöðúnni verða vafalítið uppi efasemdir
um, að hagkvæmt sé að veitast þannig að ríkisstjórn-
inni í upphafi ferils hennar, þegar samúð fólks með
henni er í hámarki. Ýmsir munu telja heppilegra að
nota frekar tækifærið síðar, þegar betur standi á.
Skoðanakönnun DV, sem birt var í gær, bendir til,
að stjórnin njóti núna, við upphaf ferils síns, eindregins
fylgis meirihluta þjóðarinnar. Slíkur stuðningur er hefð-
bundinn, þegar ríkisstjórnir ýta úr vör. En í þetta sinn
er stuðningur fólksins óvenjulega mikill, 65%.
Ríkisstjórnin er því ekki árennileg þessa dagana. ís-
lendingar hafa greinilega ekki látið af konunghollustu
sinni, þótt hún beinist nú að nýjum ríkisstjórnum. Við
virðumst jafnan reiðubúin að fylgja foringjunum, unz
komið hefur í ljós, hvort þeir duga eða duga ekki.
Hins vegar má benda á, að stjórnarandstaðan hefur
skyldur við lýðræðið alveg eins og stjórnin. Ef forsætis-
ráðherra hefur teflt skákina út af taflborðinu, ber stjórn-
arandstöðunni að koma henni inn á borðið aftur, svo
að taflreglurnar komist sem fyrst í lag aftur.
Bráðabirgðalög eru misnotuð hér á landi. í úpphafi
lýðræðis á Vesturlöndum var Estrupska af slíku tagi
eitur í beinum lýðræðissinna. Við erum hins vegar orð-
in of léttúðug í þessum efnum. Nýjustu bráðabirgðalög-
in fela í sér aukna misnotkun, sem ber að forðast.
Stjórnarandstaðan getur leitað trausts í þeirri stað-
reynd, að hin sama skoðanakönnun DV, sem vísað var
til hér að ofan, sýndi, að stjórnarflokkarnir eru sem
flokkar í algerum minnihluta meðal þjóðarinnar, sam-
anlagt með aðeins 43% fylgi allra, er hafa skoðun.
Þetta bendir til, að stuðningur þjóðarinnar við hina
nýju ríkisstjórn í upphafi ferils hennar sé á hefðbundn-
um, veikum grunni reistur og muni rjúka út í veður
og vind mun hraðar en stuðningurinn, sem síðasta ríkis-
stjórn naut í upphafi vegferðar sinnar fyrir rúmu ári.
Til hvatningar atlögu að bráðabirgðalögunum má
benda á, að hún mundi líka hreinsa andrúmsloftið og
leiða í ljós, hvort forsætisráðherra hefur einhvern
huldumann í neðri deild til að fleyta sér yfir aðgerðir,
er Alþingi, en ekki hann, á að ákveða, lögum samkvæmt.
Því miður bendir fátt til, að stjórnarandstaðan hafi í
heild kjark til að verja leikreglur lýðræðisins með þess-
um hætti. Þess vegna er líklegt, að þjóðin verði að bergja
til botns bikarinn, sem henni hefur verið réttur í bráða-
birgðalögum. Skólagjöldin verða há í skóla reynslunnar.
Alvarlegra er þó, að kjarkleysi af hálfu stjórnarand-
stöðu mun skapa enn eitt fordæmi handa stjórnvöldum
á leið þeirra í burt frá lýðræðislegum vinnubrögðum.
Jónas Kristjánsson
Kjöimenn og
kjósendur
Forsetaframbjóöendurnir George Bush og Michael Dukakis takast í
hendur í byrjun sjónvarpskappræðna þeirra fyrr í vikunni.
Skoöanakannanir um fylgi fram-
bjóöenda í forsetakosningunum í
Bandaríkjunum eru hvikular, sam-
kvæmt þeim nýjustu er munurinn
á Bush og Dukakis varla marktæk-
ur. Þaö er í sjálfu sér sigur fyrir
Bush, hann var langt á eftir Dukak-
is í vor, en hefur nú meira en jafn-
aö metin. Skoöanakannanir núna,
jafnvel eftir sjónvarpskappræö-
urnar, eru marklausar sem vís-
bending um þaö sem verður í kosn-
ingunum. Samt sem áöur eru sig-
urlíkur Bush meiri, ef miðað er við
niöurstöður úr níu síðustu kosn-
ingum, og einkum með hliðsjón af
kosningafyrirkomulaginu í Banda-
ríkjunum. Repúbhkanar eru, á
pappírnum aö minnsta kosti, minni
flokkur en demókratar, en engu að
síður hafa þeir unnið sex sinnum
í forsetakosningum síðan 1952, en
demókratar þrisvar. Reyndar eru
flokksbönd í Bandaríkjunum önn-
ur og lausari en víðast annars stað-
ar, og tilhögun kosninga allt önn-
ur. í Bandaríkjunum eru um 100
milljónir atkvæðisbærra manna,
en enginn veit meö vissu hve marg-
ir eru á kjörskrá. Þar fara menn
ekki sjálfkrafa inn á kjörskrá eftir
þjóðskrá, heldur þurfa að skrá sig
sérstaklega eftir reglum sem eru
mismunandi í hinum ýmsu ríkjum.
Jafnframt skrá menn sig annað
hvort sem repúblíkana, demókrata
eða óháða. Samkvæmt þessum
skrám eru demókratar helmingi
fleiri en repúblíkanar, en samt hafa
repúblíkanar unnið sex forseta-
kosningar af níu. Því veldur hvort
tveggja að repúblíkanar eru taldir
tryggari sínum flokki en demó-
kratar, en ekki síður að þeir sem
kalla sig óháða ráða venjulega úr-
slitum. Kjörsókn hefur verið meiri
meðal repúblíkana, en reyndar er
kjörsókn nú orðið ekki nema rétt
rúm fimmtíu prósent. Fylgi flokk-
anna er líka svæðisbundið, repú-
blíkanar hafa yfirburði í Vestur-
ríkjunum, meirihluta Suðurríkj-
anna og mörgum ríkjum Miðvest-
urríkjanna, en demókratar eru
ríkjandi á austurströndinni, í sum-
um Suðurríkjum og á helstu iðn-
svæöum Miðvesturríkjanna. En
það er fleira en kjörfylgi almenn-
ings sem gerir út um forsetakosn-
ingar.
Minnihlutinn getur sigrað
í Bandaríkjunum er kosið um
allt milli himins og jarðar og ahs
staðar ræöur einfaldur meirihluti
atkvæða, nema í einum kosning-
um, kosningu forseta og varafor-
seta. Forsetinn er ekki kosinn
beint, heldur eru kosnir kjörmenn
til aö kjósa hann. Þessir kjörmenn
eru valdir á þingum flokkanna í
hverju ríki, og það eru nöfn þeirra,
en ekki forsetaframbjóðendanna
sem eru á kjörseðlinum í allflestum
ríkjanna. Þetta fyrirkomulag hefur
verið frá upphafi, og þrátt fyrir
margar tilraunir hefur ekki tekist
að breyta því. Samkvæmt stjómar-
skránni eru kjörmennirnir kosnir
fyrsta þriðjudag eftir fyrsta mánu-
dag í nóvember. Kjörmenn hvers
ríkis koma síðan saman fyrsta
mánudag eftir annan miövikudag
í desember og greiða atkvæði. Sá
frambjóðandi sem þeir eru fulltrú-
ar fyrir á að fá öll atkvæði ríkisins,
en þaö er ekki skylda, kjörmenn
geta kosið eins og þeir vilja og gera
það oft. Niðurstööur kjörmanna
eru síðan sendar forseta öldunga-
deildarinnar í Washington, og
hann boðar báðar deildir þingsins
saman á fund hinn 6. janúar og
telur atkvæöin í þeirra viðurvist.
Þá fyrst eru niöurstöður kosning-
anna formlega staðfestar. Hvert
ríki hefur jafnmarga kjörmenn og
þaö hefur þingmenn í báðum deild-
um þingsins. Þá hefur Washington-
borg, eöa District of Coulumbia,
KjaUarinn
Gunnar Eyþórsson
fréttamaður
þrjá áheyrnarfulltrúa á þingi og því
þrjá kjörmenn. í fulltrúadeildinni
eru 435 þingmenn og 100 í öldunga-
deildinni, svo að kjörmenn eru 538.
Það er einfaldur meirihluti eöa 270
menn, sem ræður kjöri forseta, en
ekki kjörfylgi í kosningunum sjálf-
um. Þetta býður því heim að for-
seti fái meirihluta kjörmanna þótt
hann fái minnihluta atkvæöa og
nái því kjöri. John Quincy Adams
var kjörinn með þessum hætti 1824,
sömuleiðis Rutherford B. Hayes
1876 og Benjamin Harrison 1888.
Nú óttast sumir demókratar að
þetta gerist í þessum kosningum, í
fyrsta sinn á þessari öld, því að
kjörmannafyrirkomulagið gefur
repúblíkönum meiri möguleika en
demókrötum núna 1 ár vegná þess
hvemig fylgi flokkanna dreifist á
hin einstöku ríki.
Kosningalandafræði
Bandaríkin eru 50 en kjörmenn
12 þeirra stærstu eru nógu margir
til aö tryggja meirihluta. Þrjú þau
stærstu, Kalifornía, New York og
Texas hafa samanlagt 97 kjörmenn.
Rebúblíkanar eiga nú þegar vísan
sigur í fleiri ríkjum en demókratar,
en demókratar eiga meira fylgi í
stærri ríkjunum. Það skiptir þó
ekki máli hvort þeir vinna t.d.
Pennsylvaníu með eins atkvæðis
eða fimm milljón atkvæða mun,
kjörmennirnir verða 25. Repúblík-
anar eiga flest Vesturríkin og mörg
önnur vís. Baráttan stendur í raun-
inni um örfá ríki, fyrst og fremst
Kaliforníu, Texas, Illinois Ohio og
Michigan. Dukakis verður að vinna
þessi ríki og að auki ríki þar sem
repúblíkanar hafa nú yfirhöndina
svo sem Oregon og New Jersey, til
þess að ná tilskildum 270 kjör-
mönnum, hvað sem líöur hlutfalli
hans af heildaratkvæðafjöldanum.
Meirihluti atkvæða dugir ekki til
sigurs, heldur meirihluti kjör-
manna. Þetta er ekki ógerlegt, en
skoðanakannanir um heildarfylgi
frambjóðenda gefa ekki rétta mynd
af stöðu frambjóöenda, staða Duk-
akis er talsvert veikari en staða
Bush. Dukakis hefur hingað til
ekki sýnt að hann laði að sér þá
óháðu kjósendur sem flakka milli
flokka og kusu Reagan síðast. Duk-
akis virðist ennþá vera tiltölulega
lítið þekktur, og það er honum .í
hag, vegna þess að yfir 60 prósent
kjósenda hafa jákvæöar hugmynd-
ir um hann en aðeins um 15 pró-
sent neikvæöar. Væntanlega hefur
hann gefið skýrari mynd af sér í
sjónvarpskappræðunum, og þá já-
kvæða, því að nú fer sá tími í hönd
að kjósendur fari raunverulega að
gera upp hug sinn. Bush hefur ein-
beitt sér að því að úthrópa hann
sem allt of frjálslyndan, og hefur
orðið vel ágengt í því að minna al-
menning á það góðæri sem þeir
eiga Reagan að þakka. Hvað sem
öllum kosningamálum líður verð-
ur fróölegt að sjá nú 8. nóvember
hvort sú hrakspá rætist að minni-
hlutaforseti verði kosinn í fyrsta
sinn í 100 ár.
Gunnar Eyþórsson
„I Bandaríkjunum er kosið um allt
milli himins og jarðar og alls staðar
ræður einfaldur meirihluti atkvæða,
nema 1 einum kosningum, kosningu
forseta og varaforseta.“