Dagblaðið Vísir - DV - 31.01.1989, Blaðsíða 15

ÞRIÐJUDAGUR 31. JANÚAR 1989.
15
Deilan um vextina
Um fátt eru nú deildari mein-
ingar í þjóðlífinu en vextina. Á að
taka vextina niður með handafli? Á
að setja hámark á vexti? Á að binda
vaxtamun lánastofnana? Á að af-
nema lánskjaravísitöluna? Á að
breyta grunni lánskjaravísitölunn-
ar og nota hana síðar áfram?
Um þetta greinir menn á, meira
að segja innan ríkisstjómarinnar.
Hvers vegna vextirnir?
Á undanfömum mánuðum hefur
ríkisstjómin, ekki hara þessi held-
ur einnig hin fyrri, bundið laun og
breytt kjarasamningum og bundið
verðlag, verðstöðvun. Eigi að síður
telja sumir innan ríkisstjómarinn-
ar, sem aö þessu hafa staðið, að
vextirnir verði að vera fijálsir.
Þetta allt getum við gert en vextirn-
ir eru heilagir, þar verða lögmál
frjáls markaðar að ríkja.
Sjálfur hefi ég verið þeirrar skoð-
unar að fijáls fjármagnsmarkaður
sé æskilegur en ekki við hvaða að-
stæður sem er.
Flestir stjómmálaflokkar hafa í
reynd fallist á nauðsyn þess að
festa laun við ákveðnar aðstæður
og festa verðlag við ákveðnar að-
stæður. Það er aö segja að skerða
fijálsan samningsrétt og fijálsa
samkeppni ef þannig stendur á.
Skyldi þá gilda annað lögmál um
vextina og fjármagnsmarkaðinn?
Jafnvel þeir sem hvað harðast
styðja frjálsa verðmyndun þora
ekki að gefa einokunarfyrirtækjum
fullt frelsi í verðlagningu. Ef sam-
keppni er engin viðurkenna flestir
að óeðlilegt er að einokunarfyrir-
tæki ráði algjörlega verðlagningu.
Á fjármagnsmarkaði á íslandi hafa
ríkt sérstakar aðstæður. Sumir
KjaUariim
Guðmundur G.
Þórarinsson
alþingismaður
fyrir Framsóknarflokkinn
hafa kallað þetta fákeppni. Eftir-
spurn hefur verið gífurleg en fram-
boð takmarkað. Þetta hefur auðvit-
að leitt til hárra vaxta í vaxtafrels-
inu.
Menn hafa tahð að kerfið mundi
leita jafnvægis. Háir vextir mundu
draga úr eftirspurn en auka fram-
boð.
Þetta hefur ekki gerst. Vaxtakerf-
ið hefur ekki ráðiö við að ná jafn-
vægi við þessar aðstæður. Hvers
vegna ekki? Jú, ríkissjóður hefur
krafist gífurlegra lána á innlenda
lánsíjármarkaðinum. Á yfir-
spenntum markaði hefur ríkissjóð-
ur óskað eftir 5-6000 m. króna láni
og fjármálaráöherrar gjaman af-
sakað lántökur ríkissjóðs með því
að þær skipti ekki eins miklu máli
vegna þess að um sé að ræða inn-
lendar lántökur en ekki erlendar.
Jafnframt hefur fastgengisstefn-
an verkað sem verðstöðvun á út-
flutningsatvinnuvegi og sam-
keppnisgreinar. Þetta hefur aukið
mjög á lánsfjárþörf atvinnuveg-
anna og innlendi lánsfjármarkað-
urinn verið yfirspenntur.
Vaxtakerfið nær ekki aðlögun.
Við slíkar aðstæður, þegar gripið
hefur verið inn í launaþróun og
verðlagsþróun, er óeðlilegt að láta
þennan markað leika lausum hala.
Fjármagnseigendur hljóta að verða
að bera hluta byrðanna.
Auðvitað er eðhlegt að halda
raunvöxtum jákvæðum en við
þessar aðstæður er hámark nauð-
synlegt.
Lokaður markaður
í þessu sambandi er nauðsynlegt
að menn hafi í huga að innlendi
lánsfj ármarkaðurinn er lokaður
hérna uppi á þessu skeri okkar. Ef
hann væri opnaður og innlent fé
yrði að keppa við erlent lánsfé
væri um annað mál að ræða.
Það er einnig undarlegt að helstu
talsmenn fijálsrar samkeppni
leggjast margir hveijir eindregið
gegn því að innlent lánsfé keppi á
jafnréttisgrundvelli við erlent.
Frönsku kartöflurnar úr Þykkva-
bænum eiga að keppa við innflutt-
ar, segja menn. Annað væri óeðh-
legt. Allt annað lækkar lífskjör í
landinu. En eigendur fjármagns
hér eiga ekki að þurfa að keppa við
erlent lánsfé heldur njóta aðstæðna
á fákeppnismarkaði.
Er nokkurt samhengi í þessu?
Lánskjaravísitalan
íslenska verðtryggða krónan er
sterkasti gjaldmiðUl veraldarinn-
ar. Síðan 1980 hefur hún hækkað
25% meira en meðaltal helstu við-
skiptamyntar okkar. Halda menn
að þetta sé eðhlegt?
Styrkur myntar einnar þjóðar
hvílir auðvitað á þjóðarframleiðslu
og hagvexti. Styrkur íslensku verð-
tryggðu krónunnar hvílir á reglu-
gerð og lögum.
Halda menn að þeir geti ákveðið
styrk íslensku krónunnar með lög-
um, óháð efnahagslífi þjóðarinnar?
Ef svo er ættu menn að geta
ákveðið lífskjör í landinu með lög-
um og látið lönd og leið hvort nokk-
ur fiskur veiddist eða þá hvort
hann seldist.
Málið er einfaldlega ekki svona.
Við erum á viUigötum.
Talsmenn Alþjóðagjaldeyris-
sjóðsins hafa bent á nauðsyn þess
að íslendingar afnemi verðtrygg-
ingu á peningamarkaði. Ekki eru
þeir alUr framsóknarmenn. En þeir
telja stjóm peningamála mun erf-
iðari meö slíkri vísitölubindingu.
Auk þess er lánskjaravísitalan
stórgölluð. Hún er vensluð stærð-
unum sem hún á að mæla og lifir
þannig eigin lífi. Hún magnar
hringrásina og veldur sjálfgengi.
Þannig er t.d. fjármagnskostnað-
ur vísitölufjölskyldunnar vegna
íbúðar inni í framfærsluvísi-
tölunni. Hækkaður fjármagns-
kostnaður veldur þannig hækkun
framfærsluvísitölu. Hækkuð fram-
færsluvísitala veldur hækkun
lánskjaravísitölu og þannig koll af
kolli.
Hækkun fjármagnskostnaðar
veldur hækkun vömverðs. Hækk-
un vöruverðs veldur hækkun
framfærsluvísitölu. Hækkuð fram-
færsluvísitala veldur hækkun
lánskjaravísitölu sem aftur veldur
hækkun framfærsluvísitölu og
þannig koll af kolh. Hækkun á
áfengi veldur hækkun allra skulda
landsmanna sem tengjast láns-
kjaravísitölu.
Auðvitað verður að afnema láns-
kjaravísitöluna.
Hafi vísitölubinding launa tor-
veldað stjóm efnahagsmála gerir
lánskjaravisitalan þaö ekki síður.
Það gengur auðvitað ekki að
ákveða verðstöðvun á útflutnings-
atvinnuvegina með fastgengi en
gefa síðan fjármagnskostnaðinn
frjálsan við ríkjandi aðstæður.
Guðmundur G. Þórarinsson
„Auövitað verður að afnema lánskjara-
vísistöluna. Hafi vísitölubinding launa
torveldað stjórn efnahagsmála gerir
lánskjaravísitalan það ekki síður.“
Þegar Bylgjunni, Stjömunni og Stöð 2 hefur verið kálað:
Verður Ríkisútvarpið þá betra?
Aldrei áður hefur almenningur
þurft að kosta jafnmiklu til, svo að
Ríkisútvarpiö geti haldið úti öflugri
dagskrárgerð, kvikmyndagerð,
fréttaneti um allan heim og full-
komnu dreiflkerfi í lit og stereo.
Aldrei áður hefur almenningur
lagt til jafnglæsilegt hús utan um
starfsemi Ríkisútvarpsins og núna.
Um 71 prósent af tekjum Ríkisút-
varpsins em teknar beint úr vasa
almennings - með afnotagjöldum.
Hér áður fyrr nam þessi beina
skattheimta um 50 prósentum af
tekjunum. Auglýsingatekjur
greiða afganginn.
Þessi sterka staða Ríkisútvarps-
ins miðar aðeins að einu marki -
að nota styrkinn til að koma keppi-
nautum þess fyrir kattarnef.
Einfalt mál, betra
Ríkisútvarp
Ríkisútvarpið hefur nú fengið
enn eina stórhækkunina á afnota-
gjöldum og kemur þessi 28 prósent
hækkun til framkvæmda 1. mars.
Undanfarin þrjú ár hafa afnota-
gjöldin hækkað tvöfalt meira en
almennt verðlag í landinu. Hvers
vegna? Jú, þegar auglýsingatekjur
Ríkisútvarpsins minnkuðu, með
tilkomu nýrra keppinauta, þá varð
það sér úti um tekjuuppbót með því
að hækka afnotagjöldin grimmt.
Aldrei virðist hafa komið til
greina að minnka umsvif Ríkisút-
varpsins þrátt fyrir aukið framboð
annarra miðla á sama sviði. Nei,
Ríkisútvarpið hefur aukið umsvif-
in verulega, líkt og aðrar útvarps-
eða sjónvarpsstöðvar væru ekki til.
Ríkisútvarpið fór að sjónvarpa á
fimmtudögum, það keypti fullkom-
inn upptökubíl fyrir sjónvarpið, jók
innlenda dagskrárgerð margfalt,
og við Efstaleiti reis glæsilegur
kastali undir hina auknu starf-
semi. Rás 1 hélt sínu striki í allri
KjaUarinn
Ólafur Hauksson
fyrrv. útvarpsstjóri
Stjörnunnar
dagskrárgerð og við rás 2 tók til
starfa öflug talmálsdeild til við-
bótar við hátt í 30 manna frétta-
stofu útvarpsins.
Málið var einfalt. Ríkisútvarpið
var að reyna að yflrbjóða keppi-
nautana, hvað sem það kostaði. Það
var að reyna að gera betur.
Til hvprs?
En til hvers var Ríkisútvarpið að
reyna að gera betur en nokkru
sinni fyrr, loks þegar aðrir miðlar
fóru að bjóðast á sama vettvangi?
Á sama tíma hraðminnkuðu aug-
lýsingatekjur Ríkisútvarpsins,
þannig að það hafði engin efni á
þessu.
Jú, Ríkisútvarpið var að reyna
að auka og bæta dagskrána þannig
að það missti helst engan úr hlust-
unar- eða áhorfendahópi sinum.
Þannig átti að koma í veg fyrir
uppgang keppinautanna.
Núna skuldar Ríkisútvarpiö 450
milljónir króna, afleiðing af mikl-
um taprekstri árin 1986 og 1987.
Afnotagjöld hafa hækkað langt
umfram verðlag til að standa undir
flottheitunum í dagskrárgeröinni.
Hækkun afnotagjalda um 28 pró-
sent núna 1. mars mun hins vegar
ekki auka á flottheitin, heldur
verður fariö í að borga skuldirnar.
Dagskrárfylliríinu er lokið að
sinni.
En Ríkisútvarpið hefur hagað sér
eins og naut í flagi. Það hefur kost-
að hundruðum milljóna króna úr
vasa almennings, mínum og þín-
um, til að ganga af keppinautunum
dauðum, í stað þess að endurskoða
stöðu sína í breyttum heimi íjöl-
miðlunar og marka sér ákveðinn
bás.
Ríkisútvarpið hefur hagað sér
eins og um aðrar útvarps- eða sjón-
varpsstöðvar væri ekki að ræða.
Þess vegna er allur þessi taprekst-
ur.
Ríkisútvarpið hefur ekki viljað
viðurkenna að aðrir geti gegnt
hlutverki þess að hluta til - eða
jafnvel að öllu leyti.
Dýrkeypt fyrir almenning
Þessi þrjóska og þvermóðska rík-
isútvarpsmanna hefur verið al-
menningi dýrkeypt. Hún hefur
einnig verið keppinautunum dýr-
keypt. Ríkisútvarpið hefur vaðið í
vasa fólksins til að standa undir
flottheitunum. Það hefur niður-
greitt auglýsingaverð með afnota-
gjöldum.
Keppinautarnir í einkaeign hafa
þurft að miða auglýsingagjöld sín
við niðurgreidd auglýsingagjöld
Ríkisútvarpsins. Þannig hefur Rík-
segir greinarhöfundur.
isútvarpið einnig grafið úr vasa
keppinautanna.
Grátlegast er að þessi tryllings-
legi ótti forráðamanna Ríkisút-
varpsins kostar hvern eiganda
sjónvarpstækis núna 28 prósent
meira í afnotagjöld en vera þyrfti.
Og þá skiptir ekki máli hvort þessi
eigandi sjónvarpstækisins notar
ríkisíjölmiðlana mikið, lítið - eða
ekkert.
Hvar á Ríkisútvarpið að
vera?
Enginn segir að Ríkisútvarpið
eigi að hætta starfsemi sinni. En
það þarf að endurskoða stöðu þess
rækilega. Drottnunargirni og til-
raunir til að kála keppinautum á
kostnað almennings gengur ekki.
Það þarf að skoða heildarmynd
útvarps og sjónvarps á íslandi og
hvar Ríkisútvarpið eigi heima inni
í þeirri mynd. Það þarf að taka til-
lit til þess að nú eru starfandi í
einkaeign tvær góðar og útbreiddar
útvarpsstöðvar og ein sjónvarps-
stöð, ásamt fjölda smærri útvarps-
stöðva.
Ríkisútvarpið má ekki haga sér
eins og einokuninni hafi aldrei ver-
ið aflétt. Ólafur Hauksson
„En Ríkisútvarpiö hefur hagaö sér eins
og naut í flagi. Þaö hefur kostaö hundr-
uöum milljóna króna úr vasa almenn-
ings, mínum og þínum, til aö ganga aö
keppinautunum dauðum.“