Dagblaðið Vísir - DV - 30.11.1989, Blaðsíða 14

Frjálst, óháö dagblað
Útgáfufélag: FRJALS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvaemdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELÍAS SNÆLAND JONSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK.SlMI (1)27022 - FAX: (1 )27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ARVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1000 kr.
Verð í lausasölu virka daga 95 kr. - Helgarblað 115 kr.
Stundargrið
Landsmenn kunna nú að fá frið frá gengislækkunum
- en það verða aðeins stundargrið. Brátt mun að nýju
sækja í sama farið. Vandinn er í raun óleystur þótt fryst-
ingin sé í bili rekin með hagnaði. Bæði Þjóðhagsstofnun
og fiskvinnslumenn sjálfir hafa komizt að þeirri niður-
stöðu, þótt deilt sé um stærðargráðu. En margt kemur
til, að þessi staða frystingarinnar mun ekki endast.
Þjóðhagsstofnun segir, að frystingin sé nú rekin með
fimm prósent hagnaði. Formaður Samtaka fiskvinnslu-
stöðva telur, að frystingin sé rekin með 1-2 prósént
hagnaði. Þá telur Þjóðh§igsstofnun, að söltunin sé rekin
með þijú prósent tapi. Fiskvinnslumenn álíta tapið á
söltuninni meira en þetta. Það sem breytt hefur stöð-
unni er gengissig í sumar og haust. Gengi dollars hefur
hækkað, og nýtur frystingin þess. Hins vegar hefur sölt-
unin tapað á gengisbreytingunum, þar sem saltfiskurinn
er greiddur með öðrum gjaldmiðh, samreiknuðum gjald-
miðlum sjö þjóða. Það gengi hefur lækkað. Frystingin
getur í bih fagnað velgengni, enda var tími th kominn.
En margt ber að þeim brunni, að þetta breytist fljótt
frystingunni til ihs.
Ríkisstjórnin hafði heitið frystingunni, að staða henn-
ar yrði þokkaleg í ár. Þetta ætti að hafa þýtt, að einhver
hagnaður væri á frystingu, þegar á árið er htið. Frysting-
in tapaði miklu síðasthðinn vetur. Það tap hefði ríkis-
stjómin átt að sjá um að bæta upp, enda hlýtur að verða
að ætlast th þess, að slíkur grundvaharatvinnuvegur
sé rekinn að jafnaði með viðunandi hagnaði. En ríkis-
stjómin hefúr ekki staðið við loforð sitt. Þvert á móti
er umtalsvert tap á frystingu, þegar htið er á árið í
hehd. Sem sagt hefur ekki tekizt að vinna upp það, sem
fyrr hafði tapazt. Frystingin dregur á eftir sér skulda-
hala.
Þá er að skoða þær breytingar, sem brátt munu verða.
Frystingin hefur fengið þrjú prósent verðbótagreiðslur.
Þær eiga að faha niður um áramót, það er eftir mánuð.
Þá gera sumir hagfræðingar ráð fyrir, að staða frysting-
arinnar verði eftir það við núlhð. Það yrði ekki viðun-
andi staða og ekki í samræmi við loforð stjórnarinnar.
Og hvað gerist þá? Væntanlega verður gengislækkun
th stuðnings frystingunni, auk þess sem söltunin er
rekin með stöðugu tapi.
Og fleira kemur th. Minnka á þorskkvótann á næsta
ári. Hagfræðingar reyna að geta sér th um áhrif þess á
stöðu frystingarinnar.
Sumir þeirra telja, að niðurskurðurinn muni leiða th
þess, að frystingin verði rekin með 4 prósent tapi.
Það þýðir væntanlega enn meiri gengislækkun.
Alhr þekkja afleiðingar gengislækkunar, th dæmis á
verðbólgu. Vissulega er ekki á bætandi, meðan núver-
andi stjórn ýtir í raun undir verðbólgu og viðskipta-
haha við útlönd með fjármálastjóm sinni. Landsfeður
hafa hins vegar oft reynt að komast hjá gengislækkun,
þótt gengi krónunnar hafi í reynd verið falhð. Lands-
feðurnir hafa þá falsað gengið og reynt að falsa verð-
bólguna. Meira frelsi í þessum efnum er nauðsynlegt,
þar sem markaðurinn réð ferðinni, framboð og eftir-
spurn. En með öhum svoköhuðum millifærsluleiðum
th að falsa gengið höfum við glöggt séð, að gengislækk-
un er bezti kosturinn th að rétta hag útflutningsgreina.
Stjómvöld hafa getað frestað gengislækkunum eitt-
hvað, en slíkt hefur komið niður á arðsemi.
Haukur Helgason
FIMMTUDAGUR 30. NÓVEMBER 1989.
Er rikisstjórnin fær um að taka allar þessar þýðingarmiklu ákvarðanir og leiða málin farsællega til lykta?
Þingrof, kosningar og ný viðreisn:
Gæti
þetta gerst?
Sviptingamar innan ríkisstjóm-
arinnar aö undanfórnu hafa að
vonum vakiö spumingar um fram-
tíð stjómarsamstarfsins. Þeim
íjölgar nú sem telja aö ósamkomu-
lag stjómarflokkanna í veigamikl-
um málum sé slíkt aö ekki verði
komist hjá stjómarshtum sem
hljóta aö leita til þingrofs og kosn-
inga. Þó er því miður alls ekki
hægt aö fullyrða að sú verði niður-
staðan.
Við eðlilegar aðstæður ættu
næstu þingkosningar að verða eftir
hálft annaö ár, þ.e. vorið 1991. Fyr-
ir þann tíma, á næstu vikum og
mánuðum, þurfa íslensk stjómvöld
að taka, mikilvægar ákvarðanir
sgm geteskipt sköpum um framtíð
atvinnu- og efnahagslífs okkar;
kannski em þetta einhverjar af-
drifaríkustu ákvarðanir sem ís-
lenskir stjómmálamenn hafa stað-
ið frammi fyrir.
Mál sem skipta sköpum
Ríkisstjórnin þarf að gera upp við
sig, hvort íslendingar eigi að taka
þátt í formlegum viðræðum EFTA
og EB um evrópskt efnahagssvæði.
Sú afstaða þarf að liggja fyrir ekki
seinna en 19. desember þegar utan-
ríkisráðherrar aðildarríkja EFTA
og EB koma saman til fundar.
Vegna samþykktar landsfundar
Alþýðubandalagsins á dögunum,
þar sem lagst er gegn því að tekin
verði ákvörðun um formlegar við-
ræður á þessum fundi, er mikil-
vægt að afstaða meirihluta Alþing-
is til málsins komi fram fyrir fund-
inn.
Fullvíst má telja að utanríkisráð-
herra pjóti stuðnings á Alþingi til
að samþykkja þátttöku íslendinga
í formlegum viðræðum EFTA og
EB. Þegar viðræðunum lýkur,
væntanlega á síðari hluta næsta
árs, þarf ríkisstjómin að taka af-
stöðu til niðurstöðu þeirra. Þá gæt-
um við staðið frammi fyrir því að
hrökkva eða stökkva, gerast aðilar
að evrópsku efnahagssvæði eða
einangrast.
Þátttaka í evrópsku efnahags-
svæði þýðir að laga þarf atvinnu-
og viöskiptalíf okkar og fjármagns-
markað aö frjálsræðisþróuninni á
alþjóðavettvangi. Þá verður að
hverfa frá þeirra hafta- og skömmt-
unar- og handaflsstefnu félags-
hyggjunnar sem nú er fylgt.
Ríkisstjórnin þarf ennfremur að
móta hið fyrsta sjálfstæða stefnu í
væntanlegum tvíhliða viðræðum
okkar við Evrópubandalagið. Og
hún þarf að eiga frumkvæðið að
þeim viðræðum.
Þá þarf ríkisstjómin bráðlega að
taka ákvörðun um það hvort hafist
verður handa um uppbyggingu
stóriðju og virkjun fallvatna í
tengslum við það.
Vanmegna ríkisstjórn
Spumingin er: Er ríkisstjómin
Kjallarinn
Guðmundur Magnússon
t sagnfræófngur
fær um að taka allar þessar þýðing-
armiklu ákvarðanir og leiða þessi
mál farsællega til lykta? Hver og
einn svari fyrir sig. Svar mitt er
afdráttarlaust: Nei. Og ég hygg að
innan ríkisstjórnarinnar sjálfrar
séu uppi efasemdir um aö hún ráði
við þessi verkefni. Þar er hver
höndin upp á mótí annarri svo sem
opinberar deilur stjórnarhða síð-
ustu daga um virðisaukaskatt,
tekjuskatt, framtíð loðdýraræktar,
varaflugvöll og stóriðju em til vitn-
is um.
Er það þá ekki fullkomið ábyrgö-
arleysi að sitja áfram við slíkar
aðstæður? Verða ekki leiðtogar rík-
isstjómarinnar að horfast að í augu
við það, að framtíðarhagsmunir
þjóðarinnar em mikilvægari en
ráðherrastólamir? Þetta eru sam-
viskuspumingar sem ráðherrarnir
verða að svara.
Þingrof og kosningar
Hver er æskilegasta framvinda
mála á næstunni? Ég get ekki svar-
að fyrir aðra en sjálfan mig. Best
væri að stj órnarflokkarnir yrðu
ásáttír um áð rjúfa þing og efna til
kosninga. Þá getur nýr og sam-
hentur meirihluti á Alþingi fljót-
lega tekið á þessum mikilvægu úr-
lausnarefnum af festu og ákveðni
og tryggt er að framtíðarhagsmun-
um þjóðarinnar verður ekki teflt í
tvísýnu.
Mér virðist eðlilegt að stjómin
sæti áfram þar til kosningar hefðu
farið fram. Þær gætu t.d. orðið í
byrjun febrúar á næsta ári.
í mínum huga leikur ekki vafi á
því að úr slíkum kosningum kæmi
Sjálfstæðisflokkurinn sterkastur
út. Hann myndi vafalaust ekki ná
meirihluta á Alþingi, en sennilega
hafa nægan styrk til að mynda rík-
isstjóm með einum öörum flokki.
Það gætí orðið upphaf nýs hag-
sældartímabils á íslandi.
Ný viðreisn?
Reynslan 'sýnir að ríkisstjórnir
reyna að jafnaði að þrauka eins
lengi og unnt er. Flokkshagsmunir
eru einatt teknir fram yfir þjóðar-
hagsmuni. Eitt af því sem dregur
mjög úr líkum á því aö núverandi
vinstri stjóm eigi frumkvæði að því
að rjúfa þing og efna til kosninga
er hið htla fýlgi stjórnarflokkanna
í skoðanakönnunum.
En fylgi flokka er sveiflukennt
og á þessu gætí orðið breyting. Ef
t.d. Alþýðuflokkurinn ættí frum-
kvæði að stjórnarslitum með því
að gera mikilvæg framfaramál (t.d.
þátttöku í evrópsku efnahags-
svæði, uppbyggingu stóriðju og
varaflugvöh) að úrslitaatriði um
frekari samvinnu gæti hann áreið-
anlega snúið óhagstæðri fylgis-
þróun sinni við. Margt bendir tíl
þess, að Alþýðuflokkurinn sé að
átta sig á því að það vom mikil
mistök að taka þátt í myndun nú-
verandi vinstri stjórnar. En æth
hann að verða á ný trúverðugur
kostur fyrir frjálslynda kjósendur
þarf hann að leggja mikla vinnu í
að gera upp við mistök sín.
Þær raddir hafa heyrst að unnt
væri að gera Alþýðuflokknum auð-
veldara að hverfa úr núverandi
stjórn með sérstöku samkomulagi
við Sjálfstæðisflokkinn. Það sam-
komulag gætí t.d. falist í því að
flokkarnir gæfu út yfirlýsingu um
það fyrir kosningar að þeir væru
sammála um tiltekin höfuðverk-
efni sem vinna þyrfti að á næstu
mánuðum. í viðræðum um stjóm-
armyndun yrðu möguleikar á sam-
stjóm flokkanna um úrlausn þess-
ara verkefna hið fyrsta sem kannað
yrði.
Þessi leið er sannarlega ekki ein-
föld og auöfarin. En hún er að
mörgu leyti spennandi og það á
áreiðanlega hljómgrunn innan
beggja flokkanna að láta á þetta
reyna. Hvort til þess kemur sker
reynslan ein úr um.
Guðmundur Magnússon
„Margt bendir til þess að Alþýðuflokk-
urinn sé að átta sig á því að það voru
mikil mistök að taka þátt í myndun
núverandi vinstri stjórnar.“