Dagblaðið Vísir - DV - 28.11.1990, Qupperneq 14

14
MIÐVIKUDAGUR 28. NÓVEMBER 1990.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÖLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JONSSON
Fréttastjóri: JONAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVÍK, SlMI (91 >27022 - FAX: (91)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF, - Áskriftarverð á mánuði 1100 kr.
Verð í lausasölu virka daga 105 kr. - Helgarblað 130 kr.
Þjóðarsáttin framlengd
Aðilar vinnumarkaðarins hafa framlengt þjóðarsátt-
ina. Hún mun gilda fram á næsta haust, með rétti til
endurskoðunar og uppsagnar að vori. Samið hefur ver-
ið um kauphækkanir í áföngum á þessu tímabili sem
nema samtals 7,5 til 8,0%. Reiknað er með svipuðum
kaupmætti og launþegum er lofað að njóta viðskipta-
kjarbata, ef til kemur. Verðlagi verður haldið í skeíjum,
meðal annars verður opinberum gjaldskrárhækkunum
dreift yfir lengri tíma, landbúnaðarvörur hækka minna
en nemur almennum verðlagshækkunum og kaup-
hækkunum á tímabilinu. Fjármálaráðherra hefur gefið
loforð um að skattar á atvinnureksturinn hækki ekki
og þannig ætla launþegar, bændur og atvinnurekendur
að taka höndum saman með ríkisvaldinu til að halda
vísitölum og verðbólgu í skefjum.
Eftir að þjóðarsáttin var gerð snemma á þessu ári
hefur verðbólgan farið hraðminnkandi og þjóðin hefur
upplifað tímabil sem elstu menn höfðu ekki áður þekkt.
Víst hafa erfiðleikar steðjað að atvinnurekstri og langur
vegur er frá því að böndum hafi verið komið á ríkisrekst-
urinn. Fjárlagahalhnn einn er verðbólguhvati, sem og
þensla í umsvifum ríkisins og óheilbrigt ástand í sjóða-
kerfmu. En upp úr stendur að verðbólgan hefur hjaðn-
að, kaupmáttur hefur nokkurn veginn staðið í stað og
vextir hafa lækkað mjög umtalsvert þegar til lengri tíma
er litið.
Þessi árangur skal ekki vanmetinn. Heimilin í
landinu finna til þess þegar vaxtabyrðin léttist, þegar
verðlag stendur í stað og efnahagsaðstæður er stöðug-
ar. Verkalýðshreyfmgin er hætt að ganga á veggi, at-
vinnurekendur eru hættir að segja nei og framkvæmda-
valdið og ríkisstjórnin á lof skilið fyrir að leggja sinn
skerf fram til þjóðarsáttar. Þessir aðilar hafa áttað sig
á þeirri staðreynd að þeir eiga sameiginlegra hagsmuna
að gæta. Stríðið stendur ekki um að hafa betur í óraun-
hæfum kjarasamningum. Stríðið er háð gegn verðbólgu-
draugnum og óstöðugleikanum i efnahagsmálunum. Þar
er hinn sameiginlegi óvinur.
Þjóðarsáttin í febrúar síðastliðnum hefði ekki orðið
að veruleika nema vegna þess að fólkið í landinu var
henni meðmælt og fylgdi henni eftir. Almenningur hef-
ur tekið þátt í verðlagseftirliti, almenningur hefur sætt
sig við óbreytta krónutölu og almenningur hefur kunn-
að að meta þann frið sem ríkt hefur á vinnumarkaðn-
um. Ef ekki væri þjóðarsátt á bak við þjóðarsáttina, þá
væri til lítils unnið.
Það eru auðvitað blikur á lofti. Taprekstur ríkisins
kallar á aðgerðir sem annaðhvort fela í sér mikinn nið-
urskurð og uppstokkun á opinberri þjónustu ellegar
skattahækkun á einstaklinga. Ólíklegt verður að telja
að ríkisstjórnin og alþingi treysti sér í niðurskurðinn á
kosningaþingi. Þingmenn eru enn þeirrar skoðunar að
seðlaprentun sé líklegust til vinsælda. Á hinn bóginn
er skattahækkunin á svokallaðar hátekjur vísbending
um að flármálaráðuneytið hafi enn ekki skilið að fjárlög
og opinber eyðsla auka hættuna á verðbólguhækkun.
Það er fagnaðarefni að þjóðarsáttin hefur verið fram-
lengd. Það verður bið á betri launakjörum og það verð-
ur bið á tímabærri uppstokkun í atvinnu- og efnahags-
málum en fátt er samt mikilvægara fyrir þjóð í vanda,
en að hún standi að minnsta kosti saman. Þjóðarsáttin
vekur vonir um að nýir tímar séu runnir upp í samskipt-
um aðila vinnumarkaðarins. Það er ekki lítils virði.
Ellert B. Schram
Leitin að
reglu í lífinu
Um nokkurra ára skeið hefl ég
fengist við að tala um manninn við
nemendur mina í háskólanum. Það
er margt á huldu um þessa tegund
sem við erum af. Ráðgátumar um
uppruna tegundarinnar, tengsl
hennar við aðrar tegundir og eðli
hennar allt era margar og verða
kannski aldrei leystar á fullnægj-
andi hátt.
Einhvem tímann fyrir nokkrum
milljónum ára fór einhver hópur
all-þróaðra spendýra, sem skyld
voru mannöpum, að staulast upp á‘
afturhmina og höfuðið fór að þenj-
ast út vegna þess að heihnn stækk-
aði og áður en varöi var þetta dýr
farið aö búa sér til verkfæri sem
að gagni máttu koma í lífsbarátt-
unni. Það varðveitti eldinn og lærði
jafnvel að kveikja hann er fram
hðu stundir og svo kom að því að
það hóf máls á því sem nauðsynlegt
var að gefa upplýsingar um og hef-
ir ekki þagnað síðan, og væri margt
betur ósagt.
„Nútímamaðurinn“
Undanfarin eitt hundrað þúsund
ár eöa svo hefir sú tegund veriö
fyrirferðarmest sem við köllum
nútímamanninn, Homo sapiens. Ef
til vhl er hann örlítið eldri eða örht-
ið yngri. Það skiptir ekki öhu máh.
Þessi náungi er afi okkar, eða er
réttara að kalla hann fóður okkar?
Við erum vafalaust lík honum að
flestu leyti, að minnsta kosti í úthti.
En það var ekki ætlunin að ræða
hér um hin flóknu tengsl manna
og apa, og manna innbyrðis, heldur
er ég að undirstrika hve mér kemur
alltaf spánskt fyrir sjónir þegar tal-
að er um nútímamanninn og ég
þarf svolitla stund til að átta mig á
að ekki er verið að tala um forfeður
okkar hundrað þúsund ár eða svo
aftur í tímann heldur fyrirbæri
manna sem einmitt nú eru uppi og
hafa einhver þau sérkenni er
greina þá frá öðrum mönnum.
Sjálfsagt hefir hugtakið nútíma-
maðurinn margs konar merkingu.
Það er maðurinn, eða konan, sem
notuö eru í auglýsingum th að
koma inn hjá fólki hvernig það eigi
aö vera, hverju þaö eigi aö klæðast
og hvaða langanir það eigi að hafa
til að vera í takt við þann tíma sem
auglýsendur telja sér best henta til
að koma vöru sinni á framfæri.
En „nútímamaðurinn" og „nú-
tímakonan" eru hka fulltrúar
þeirrar hugmyndar, er svo fyrir-
ferðarmikh var á síðari hluta 19du
aldar, að þekking og framfor væri
nú á því stigi að vísindi væru tekin
við af trúarbrögðum og ekki ein-
asta væri unnt að leysa öh við-
fangsefni og ráða hinar flóknustu
gátur, heldur væri unnt að byggja
Kjallaririn
Haraldur Ólafsson
dósent
upp hið fullkomna þjóðfélag.
„Sannindi“
trúarinnar
Þrátt fyrir þau áföh, sem fram-
fara- og vísindatrúin hefir orðið
fyrir á yfirstandandi öld, eru marg-
ir enn þeirrar skoðunar að vísindin
geti tekið við hlutverki trúarbragð-
anna, eða þá að þau muni staðfesta
það sem stundum er kahað „sann-
indi“ trúarinnar.
Því vek ég máls á þessu að nú
virðist hér á landi áhugi á margvís-
legum trúarhugmyndum og trúar-
athöfnum. Sumt af því hefir verið
gagnrýnt harkalega, annað látið
afskiptalaust, en aht ber það vitni
þörf fyrir að koma reglu á heiminn,
finna tilgang í thverunni og öðlast
skilning á fyrirbærum.
Allt er þetta fjarri þeirri undar-
legu mynd sem oftast er gefin af
„nútímamanninum“. Trúarþörfin
er rík með mönnum og ég held að
samtímis sé þörf á því að fólk geri
sér grein fyrir því að það er engin
óyfirstíganleg gjá á milli vísinda
og trúar, eða réttara sagt: Leit trú-
mannsins og leit vísindamannsins
er sama eðhs - báðir eru aö leita
reglu í heiminum. Og báðir eru að
leita „veruleika".
í bók sinni, Hin trúarlega heims-
mynd, fiallar Gunnar Dal um deh-
ur trúmanna og vísindamanna.
Hann skrifar: „Nú er það aö flestra
dómi staðreynd að menn eru alltaf
að bæta við reynslu sína og þekk-
ingu. En það hefur aftur í fór með
sér að bæði trúarhugmyndir og vís-
indalegar kenningar eru í stöðug-
um vexti og þess vegna ahtaf að
breytast.“ Hann bendir á að þrátt
fyrir að kenningar og hugmyndir
breytist þá minnki ekki ghdi trúar
eða vísinda þess vegna. Ný sann-
indi veki nýjar spurningar, ný
svör, án þess að grundvöhurinn
raskist.
Það er með óhkindum hve miklu
efni höfundurinn hefir komið fyrir
í þessari htlu bók um þá heims-
mynd sem trúin hefir mótað um
aldaraðir.
Röð af spurningum
Ég sagði áðan að trúmaðurinn og
vísindamaðurinn leiti báðir að
reglu. Ekkert virðist manninum
jafnóþæghegt og regluleysi. Við
þolum ekki regluleysi. Og þar sem
hin trúarlega reynsla er trúmann-
inum jafnmikhl veruleiki og niður-
stöður rannsókna eru vísinda-
manninum þá er augljóst að hann
reynir að finna reglu í þessum
veruleika.
Vísindi og trú eru ekki andstæð-
ur heldur fást þau að hluta th við
sömu viðfangsefni. Ekki svo að th
séu vísindaleg sannindi og trúarleg
sannindi er séu óskyld. Miklu
fremur er um að ræða viðleitni
mannsins til að gera sér grein fyrir
veruleikanum á tvenns konar hátt.
Gunnar Dal segir rétthega að „trú-
arskoöanir margra góðra og
greindra manna eru aðeins stórt
safn af spurningarmerkjum". Við
þetta má bæta að rannsóknir
margra góðra og gegnra vísinda-
manna eru röð af spumingum um
veruleikann og reglubundin fyrir-
bæri efnisins.
En nú er ég kominn út á djúpt
vatn og rétt aö fara í land áður en
fer að renna ofan í stígvéhn. En
kannski á þaö fyrir „nútima-
rnanni" næstu alda að liggja að
öðlast þekkingu á því sem vísinda-
manninn grunar að th muni vera
og trúmaðurinn hefir hugboö um.
Haraldur Ólafsson
„Margir eru enn þeirrar skoðunar að
vísindin geti tekið við hlutverki trúar-
bragðanna, eða þá að þau muni stað-
festa það sem stundum er kallað „sann-
indi“ trúarinnar.“