Dagblaðið Vísir - DV - 20.03.1991, Blaðsíða 12

12
MIÐVÍKUDÁGÚR 20. MARS1991.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaöur og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÖLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK, SÍMI (91 )27022- FAX: (91)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1100 kr.
Verð í lausasölu virka daga 105 kr. - Helgarblað 130 kr.
„ Villta vestrið"
„Þetta er eins og í villta vestrinu," sagöi Júlíus Sól-
nes umhverfisráðherra um síöustu daga þingsins. Ólaf-
ur G. Einarsson, formaður þingflokks sjálfstæðismanna,
hafði aldrei kynnzt öðru eins á langri þingsetu. Alþingi
var í upplausn. Ráðherrar réðust hver gegn öðrum í
hinum ýmsu málum. Af þessu ætti fólki að skiljast, að
núverandi ríkisstjórnarmynstur er óalandi og óferj-
andi. Það gengur einfaldlega ekki.
Kosningar nálgast. Ríkisstjórnarbræðsla getur ekki
aftur orðið eins og hún hefur verið. Til dæmis þurrkast
Borgaraflokkurinn út. Vænta má sigurs sjálfstæðis-
manna, sem þá kunna að mynda ríkisstjórn með ein-
hverjum öðrum. En sú staða kemur einnig upp að líkind-
um, að rædd verður samsteypustjórn til vinstri.
Kvennalistinn kæmi þá í ríkisstjórn í stað Borgara-
flokksins. Sú ríkisstjórn yrði svipuð núverandi stjórnar-
mynstri í flestum aðalatriðum.
Upplausnin á Alþingi sýndi, hversu mjög stjórnin
hafði farið úr böndunum. Síðustu daga þings bar álmál-
ið einna hæst. Jón Sigurðsson iðnaðarráðherra lagði
ofurkapp á, að samþykkt yrði þingsályktunartillaga um
áframhaldandi álviðræður. Þá snerist Alþýðubandalag-
ið í heild sinni í rauninni gegn honum, þótt mest bæri
á Hjörleifi Guttormssyni, sem fór létt með að setja ís-
landsmet í lengd þingræðu, sex klukkustundir. Kvenna-
listinn aðstoðaði við að eyða álmáhnu. Þingsályktunar-
tillagan dagaði uppi. Þetta sýnir að sjálfsögðu bezt
sundrungu núverandi stjórnarflokka í einu hinu mikils-
verðasta máli, en það sýnir okkur einnig, að ekki yrði
að vænta aukinnar samheldni, ef Kvennalistinn kæmi
í stjórn.
Stjórnarliðið var nokkru tilkippilegra til að fallast á
aukin ríkisútgjöld og stofna til nýrra framkvæmda í
trássi við stöðu efnahagsmála. Þar verður gefinn út
kosningavíxill. Fjárhagslega er enginn grundvöllur fyr-
ir þeim stórauknu framkvæmdum, sem munu líklega
valda mikilli þenslu og skapa hættu á verðsprengingu
Og eyðileggingu þjóðarsáttar. Þetta fór af stað sem kosn-
ingabrella Ólafs Ragnars Grímssonar fjármálaráðherra.
Jafnvel ýmsir stjórnarþingmenn skildu, hvað var á ferð-
inni. í óstjórn síðustu daga var „sláturtíð“, og hvað
munar þá um einn kepp? Þessi órökstudda eyðsla er
kannski grófasta dæmið um þá algeru upplausn, sem
orðin var.
Landsmönnum varð ljóst af fréttum síðustu daga
þingsins, að allt var farið úr böndunum. Ástandið í þing-
inu hafði aldrei orðið eins. Og ljóst má vera, að ekki
verður seinna vænna að fá einhvers konar annað stjórn-
armynstur, eigi þetta að geta gengið. Núverandi stjórn-
arflokkar eiga ekki skap saman.
Meðan villta vestrið réði ríkjum á Alþingi, skrapp
saman óskalisti ríkisstjórnarinnar yfir mál, sem ráð-
herrar vildu afgreiða fyrir þingrof. í því efni var ekkert
skipulag. Stöðugir næturfundir og frestun þingrofs
skipti þar engu. Og þjóðin þarf að gjalda fyrir vitlausar
samþykktir þessa daga villta vestursins, svo sem vegna
lánsfjárlaga, sem sýna hættulega ranga efnahagsstjórn,
því að augljóst er, að upplausnin á Alþingi og í lands-
stjórninni yfirleitt verður okkur dýr. Menn geta haft
Alþingi í fhmtingum, en öllu gamni fylgir nokkur al-
vara. Sagt hefur verið, að þinginu hafi verið slitið of
snemma.
í raun var þingi shtið of seint.
Haukur Helgason
Kosið í Eystra-
saltslöndum
Alþingi íslendinga ákvað að senda
fuUtrúa til þess að vera viðstaddir
og fylgjast með þjóðaratkvæða-
greiðslu Letta og Eista sem fram fór
3. mars sl.
Þessi ferð var að ýmsu leyti mjög
mikilvæg. Sendinefndir frá 23 þjóð-
um, að ég hygg, fylgdustmeð kosn-
ingunum.
Eg varö þeirrar ánægju aðnjót-
andi að fara þessa ferð ásamt Frið-
riki Ólafssyni, skrifstofustjóra Al-
þingis, og konu hans, Auði Júlíus-
dóttur. Mikilvægi nálægðar þess-
ara fulltrúa þjóðanna viö kosning-
arnar má rekja á marga vegu. Með
því að senda fulltrúa sína sýndu
margar þjóðir að þær teldu að um
mjög merkan atburð væri aö ræða;
mikilvægi þessarar þjóðarat-
kvæðagreiðslu var þannig undir-
strikað.
Jafnframt fylgdust þessir fulltrú-
ar með framkvæmd kosninganna
og geta vottað að allt fór eðlilega
fram.
Erfiöara er því eftir á að véfengja
úrslit á þeirri forsendu að ólöglega
eða illa hafi verið staðið að verki.
í þriðja lagi var mjög mikilvægt
að fá aðstöðu til að kynnast við-
horfum og hugsunarhætti fólksins.
Augljóst var hversu frelsisþráin
brann í brjóstum þessa fólks. Það
taldi sig undirokað; hörmungar
hafa gengið yfir þessar þjóöir og í
áratugi hafa aðrar þjóðir látið sér
fremur fátt um finnast.
Það var gott að vera íslendingur
í Lettlandi og Eistlandi.
Þarna þekktu allir ísland og viö-
horf íslendinga til sjálfstæðisbar-
áttu þessara þjóða.
Þarna vissu allir sem ég ræddi
við að Sovétríkin höfðu kallað
sendiherra sinn heim frá Reykja-
vík til skrafs og ráðagerðar og það
einnig að staðgengill sendiherrans
hafði lýst áhyggjum sínum við for-
seta Alþingis yfir því sem Sovét-
menn kalla afskipti af innanríkis-
málum Sovétríkjanna.
Margir spuröu hvort íslendingar
væru tilbúnir að ganga jafnlangt
gagnvart Lettlandi og Eistlandi og
þeir hefðu gengið gagnvart Lithá-
en.
Mismunur
Mér hefur alltaf komið þaö dálítið
spánskt fyrir sjónir að Eystrasalts-
ríkin þrjú skyldu ekki móta sam-
eiginlega stefnu gagnvart Sovét-
ríkjunum og koma meira fram sem
eitt ríki. Raunar er lokamarkmið
þeirra allra það sama: fullt og
óskorðað sjálfstæði.
En framganga þessara ríkja hefur
verið talsvert mismunandi. Lithá-
en lýsti yfir fullu sjálfstæði fyrir
rúmu ári. Hin ríkin hafa ekki geng-
ið svo langt og vilja ná markinu í
ákveðnum þrepum.
Þegar sovéski herinn, svarthúf-
urnar, greip til aðgerða í Litháen
og Lettlandi slapp Eistland e.t.v.
vegna framgöngu annarra. Eistar,
sem ég ræddi við, sögðu mér að
þeir heföu sloppið vegna þess að
Sovétmönnum hefði oröið ljóst að
aðgerðirnar í Litháen og Lettlandi
náðu ekki tilætluðum árangri.
Mótaðgerðir Litháa og Letta voru
svo harðar og einnig brást um-
heimurinn miklu harðar við en
Sovétmenn höfðu reiknað með.
Finnar, sem ég ræddi við, töldu
hins vegar að Eistar heföu veriö
lagnari í samningum við Sovét-
menn.
í Lettlandi og Eistlandi voru
kosningarnar 3. mars sl. en höföu
þá fyrir nokkuð löngu farið fram í
Litháen.
í Lettlandi voru kosningarnar
kallaðar „ráðgefandi kosning" en í
Eistlandi þjóðaratkvæöagreiðsla.
í raun má segja að það sé fyrst
KjaUariiin
Guðmundur G.
Þórarinsson
alþingismaður
eftir fyrri heimsstyrjöldina sem
þessi þrjú ríki tengjast sem Eystra-
saltsríkin.
Saga þessara ríkja er mismun-
andi; þó eiga Eistland og Lettland
skylda sögu en Litháen alveg sjálf-
stæða.
Tungumál þjóðanna er óskylt
þannig að tunga Eista, sem er mjög
skyld finnsku, er alls óskyld tungu
Letta og Litháa sem aftur eru mjög
skyldar.
Trúarlega er mismunur. Eistar
og Lettar eru mótmælendur en Lit-
háar katólskir.
Menning Eista og Letta er skyld
en Litháen á óskylda menningu og
vitnar gjarnan til miðalda er ríki
Litháa náði allt til Svartahafsins.
Eftir innlimun Eystrasaltsríkj-
anna í Sovétríkin hefur þróunin og
orðið meö nokkuð mismunandi
hætti.
Sovétmenn hafa sest aö í svo rík-
um mæli i Lettlandi að þeir eru nær
helmingur íbúa. Svo hátt er hlut-
fallið ekki í Eistlandi. Þar eru Eist-
ar taldir 62% íbúa en 38% eru So-
vétmenn og aðrir. í Litháen er hlut-
fall Sovétmanna miklu lægra.
Þetta segir þó ekki alla söguna. í
Lettlandi eru „Rússar“, sem hafa
búið þar marga áratugi, en í Eist-
landi er meira af „Rússum" sem
tiltölulega nýlega hafa sest þar að.
Þessi samsetning íbúanna, sem
er mjög mismunandi, hefur auðvit-
að áhrif í þjóðaratkvæðagreiðslu
um tengsl við Sovétríkin.
Sovétmenn virðast hafa tekið
mikinn þátt í atkvæðagreiðslunum
og margir þeirra styðja óskorað
sjálfstæði Eystrasaltslandanná.
Úrslitin og framtíðin
Úrsht kosninganna voru ótvíræð.
íbúamir óska eftir sjálfstæði landa
sinna og kemur engum á óvart.
Fyrir heimsstyrjöldina voru
Eystrasaltsríkin sjálfstæð ríki og
fullgildir meðlimir þjóðabanda-
lagsins. Alhr era sammála um að
samningur þeirra Molotovs og Rib-
bendorfs um að Sovétríkin fengju
Eystrasaltsríkin í sinn hlut sé ólög-
legur og ógildur; jafnvel þing Rúss-
lands hefur ályktað um það.
Málefni Eystrasaltsríkjanna eru
þannig að verða einu stórmálin
sem óleyst eru frá heimsstyrjöld-
inni.
Eystrasaltsríkin horfa mjög til
Vesturlanda um hjálp og stuðning.
Frumkvæði íslands hefur vakið
mikla athygli.
Þarna ræddu margir við mig um
ráðstefnuröð, þ.e. alþjóðlegar ráð-
stefnur um stööu Eystrasaltsríkj-
anna.
Sumir töldu að lokaráðstefnan,
þar sem ákvarðanirnar væru tekn-
ar, ætti að vera á íslandi. Ráð-
herrarnir ættu að funda í Höfða og
ísland, sem væri í fylkingarbrjósti,
ætti að vera ráðstefnulandið,
landið þar sem ákvörðun um fram-
tíð og frelsi Eystrasaltsríkjanna
væri endanlega tekið.
Að því tel ég að íslendingar eigi
að vinna.
Jafnframt er afar mikilvægt að
tengja efnahagslega aðstoð Evr-
ópubandalagsins og Bandaríkj-
anna við Sovétríkin lausn á mál-
efnum Eystrasaltsríkjanna.
Þar er engin lausn viðunandi
önnur en fullt og óskorað vald þess-
ara ríkja.
Guðmundur G. Þórarinsson
„Sumir töldu að lokaráðstefnan, þar
sem ákvarðanirnar væru teknar, ætti
að vera á íslandi. Ráðherrarnir ættu
að funda 1 Höfða og ísland, sem væri í
fylkingarbrjósti, ætti að vera ráð-
stefnulandið.“
„Finnar, sem ég ræddi við, töldu að Eistar hefðu verið lagnari í samn-
ingum við Sovétmenn," segir greinarhöfundur meðal annars. - Frá þing-
inu í Eistlandi. Símamynd Reuler