Dagblaðið Vísir - DV - 17.07.1991, Blaðsíða 14

14
MIÐVIKUDAGUR 17. JÚLÍ 1991.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÖNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK, SlMI (91 )27022 - FAX: (91)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJOLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ARVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1100 kr.
Verð I lausasölu virka daga 105 kr. - Helgarblað 130 kr.
Breytt skráning krónunnar
Ríkisstjórnin ætti aö vinna bráðan bug að því að
tengja íslenzku krónuna gjaldmiðli myntbandalags Evr-
ópu, ECU. Brátt líður að nýjum kjarasamningum. Oftar
en ekki hafa kjarasamningar hér á landi orðið samning-
ar um gengisfellingar. Samningamenn hafa þá samið
um meiri kauphækkanir en efnahagurinn hefur leyft
og síðan verið „þegjandi samkomulag“ um að minnka
kaupmáttinn „hæfilega“ með því að fella gengið í fram-
haldi samninganna. Þjóðarsáttin í fyrra var á annan
veg, en í haust verður mikil hætta á afturkipp, þannig
að samið verði enn á ný um verðbólgu og gengisfell-
ingu. Það yrði hörmulegt.
Eftir birtingu svörtu skýrslunnar frá Hafrannsókna-
stofnun ætti að vera ljóst, að enginn grundvöllur er fyr-
ir teljandi aukningu kaupmáttar. Önnur áföll bætast
við, gjaldþrot stórfyrirtækja og mikill vandi í mikilvæg-
um atvinnugreinum. Nægir að minna á stöðuna í ullar-
iðnaði og fiskeldi. Hrap útflutnings í þepi greinum til
viðbótar skerðingu fiskaflans veldur því, að efnahagur-
inn leyfir ekki meira en, að haldið sé í horfmu. Fáir
munu meðmæltir því, að kaupmættinum verði haldið
uppi með „slætti“ erlendis. En á sama tíma miðast allt
tal verkalýðsforingja, eigi að taka það hátíðlega, við þá
stefnu þeirra að keyra fram kauphækkanir, hvað sem
tautar og raular. Þeir eru sem sé á þeim buxunum að
semja um kaupmátt, sem verði jafnóðum skorinn niður
aftur, með því að gengið verði fellt.
Rétt er því að minna stjórnvöld á þá leið að vernda
gengið með því að lýsa nú þegar yfir, að íslenzka krón-
an verði tengd Evrópumyntinni ECU við fyrsta tæki-
færi. Með því yrði gengislækkun úr sögunni sem hag-
stjórnartæki hér á landi. Ekki þýddi fyrir samninga-
menn að semja upp á gengisfellingu. Hún yrði einfald-
lega ómöguleg, þar sem gengið færi eftir ECU. íslenzk
stjórnvöld ættu þennan kost ekki lengur, sem yrði til
mikilla bóta.
Gengisvog ECU yrði tekin upp í stað viðskiptavogar
Seðlabankans við skráningu gengis krónunnar, nema
(að hugsanlega yrðu leyfðar lítilsháttar breytingar innan
ákveðinna marka, til dæmis miðað við 2,25 prósent á
annan hvorn veginn. Þetta þýddi, að kjarasamninga-
menn yrðu að semja „í alvöru“.
Mjög óhagstætt yrði fyrir efnahag okkar, yrði leið
gengisfellingar og verðbólgu valin að nýju. Einmitt um
þessar mundir skiptir meginmáli, að verðbólga hér á
landi verði ekki meiri en í grannríkjum okkar. Þjóðar-
sáttin hefur skilað töluverðum árangri í stöðugleika í
efnahagslífinu og grundvallaratriði, að hann haldist.
Önnur Norðurlönd hafa tengzt ECU myntinni, flest
síðustu mánuði. Tenging íslenzkrar krónu við ECU er
einkum studd þeim rökum, að viðskiptin við Evrópu
skipta okkur mestu. Þaðan koma 80 prósent af innflutn-
ingnum, og tveir þriðju af útflutningi okkar fara þangað.
Samkvæmt gildandi kerfi skráir Seðlabankinn gengi
krónunnar einu sinni á dag. Þess konar skráning á
hverjum morgni er úrelt kerfi, eða „nátttröll“ eins og
Guðmundur Magnússon prófessor segir í nýbirtri grein.
Tenging við ECU hefur því marga kosti en fyrst og
fremst þann, að hún mundi aga stjórnvöld og aðra, sem
eru kallaðir til ábyrgðar, svo sem „þjóðarsáttargengið“,
til þess að halda nokkrum stöðugleika á efnahagnum.
Yrði slík leið farin á mörgum sviðum efnahagsmála,
yrði von til þess, að við gætum komizt úr vandanum.
Haukur Helgason
Margir ákvarða sér auðvitað eigin leiðir á jöklana
Heillandi ferðaslóðir
Jöklar eru hættulegir
Eftir því sem fólk fer í fleiri há-
lendisferöir á íslandi fjölgar þeim
er ferðast um eða ganga á jöklana
í landinu. Jöklaferðir eru oftast
skemmtilegar og heillandi og sú
veröld sem þar er að finna er um
margt óvenjuleg. Hægt er að fara
um jöklana á öllum árstímum og
engin ástæða til þess að takmarka
ferðafrelsi manna um jökla ef út-
búnaður, kunnátta og fyrirhyggja
er með réttu móti.
íslenskir jöklar eru ólíkir að út-
hti og stærð. Nokkrir eru afar stór-
ir; eins konar smálönd í landinu.
Þetta eru stórar hjarn- og ísbreiður
með eigin veðraskil. Upp úr þeim
standa Qöll og skriðjöklar, bæði
brattir og hraðfara eða flatvaxnir
og fremur hægfara falla til allra
átta. Dæmi eru Vatnajökull og
Mýrdalsjökull. Aðrir eru hvelfdar
íshettur á stórum fjöllum. Dæmi
eru Tungnafellsjökull og Eiríksjök-
ull.
Enn aðrir eru mun brattari
ískápur með skriðjökultungum ut-
an á og ofan á stökum fjöllum.
Dæmi eru Öræfajökull, Eyjafjalla-
jökull og Snæfellsjökull. í fáeinum
tilvikum eru jöklarnir eins og
brattir alpajöklar utan í háum tind-
um. Dæmi eru jökull sunnan í
Hrútfjallstindum í Öræfum og í
Þverártindsegg í Suðursveit. Loks
eru til margir smájöklar í hvilftum
og dalstöfnum, einkum á Mið-
Norðurlandi. Um þá marga eru
mannaferðir og í allmörgum tilvik-
úm það miklar. Tugir og hundruð
manna ganga á Snæfellsjökul, Ör-
æfajökul og Eyjafjallajökul á
hverju ári. Töluvert er um langar
skíða-, vélsleða- eða ökuferðir á
jöklunum, einkum þeim stærri.
Jökulsprungur eru til
Jökulís er um það bil 50 til 900
metra þykkur hér á landi. Eðliseig-
inleikar íssins eru slíkir að efsti
hluti íslags á hreyfmgu er fremur
stökkur og brotnar upp. Brotin
sjást sem sprungur. Þær eru ýmist
bogalaga eða beinar, séðar að ofan,
eftir skriði íssins og aðstæðum
undir og allt um kring. í þversniði
eru sumar sprungur lóðréttar en
öðrum hallar miðað við lóðstefnu.
Þær þrengjast er neðar dregur og
verða sjaldan dýpri en 20-30 metr-
ar. Þar neöan við er ísinn deigari
og brot myndast ekki eöa lokast
a.m.k. jafnharðan. Breidd sprungn-
anna er frá nokkrum sentímetrum
upp í marga metra.
A vetuma er ákoma á jöklum
víöa mikil. Snjórinn lokar flestum
spnmgum, sér í lagi þeim sem eru
hátt á jöklinum en síst þeim sem
eru neðarlega á úfnum skriðjökl-
um. Snjóhulan getur oröið nok-
kurra metra þykk og snjóbrýr, er
þannig myndast, verið sterkar og
þolað t.d. bíl. Svo þegar hlýnar
snemmsumars þynnast snjóbrýrn-
ar og ýmist tekur að móta fyrir
sprungunum eða þá að þær opnast
alveg. Á haustin erijöldi sprungna
orðinn alveg opinn, snjóbrýr fáar
KjaUarinn
Ari Trausti Guðmundsson
jarðfræðingur
og svæði, er voru sæmilega fær að
vori, eru illa fær eða ekki á haust-
in. Á öllum umræddum tíma eru
jökulsprungur hættulegar af því að
nóg er af tæpum hengjum, ótrygg-
um snjóbrúm og hálfhuldum
sprungum. Þær eru reyndar líka
hættulegar á veturna í hlutfalli við
snjóhuluna.
Ekki þarf að fjölyrða um í hverju
hættan felst en það er algengur
misskilningur að halda að hættan
sé lítil þegar töluvert er orðið um
opnar sprungur. Allt slíkt fer eftír
því hve margar sprungur eru á til-
teknu svæði og hve þunn snjóhulan
er aö verða. Opin sprunga getur
verið hættuleg af því aö það sem
sýnist barmur hennar er í raun
brún á slútandi hengju.
Það sem ekki má
Allir ferðamenn á jökh eru í
hættu vegna jökulsprungna á til-
teknu svæði. Auðvitað eru jöklarn-
ir svo aftur á móti mismikiö
sprungnir, bæði innbyrðis og eftir
svæðum á þeim hverjum og einum.
Líklega er þó skíðamaður almennt
í einna minnstri hættu og ef til vill
maður á hraðfara vélsleða. En slík-
ar bollaleggingar eru ekki mikils
virði því hættan er afstæð og bíll
getur falhð á framendan langt ofan
í sprungu sem maður hefur gengiö
yfir eða öfugt.
Á íslandi tíðkaðist í áratugi að
ganga á jökla án hjálpartækja. Þó
kunni hópur fólks til verka og hag-
aði sér eftir aástæðum. Þessi hópur
stækkar. Samtímis fjölgar ferðum
á vélknúnum ökutækjum um jökl-
ana, mjög oft í blindu og þá með
aöstoð siglingatækja. Ég veit um
mörg dæmi þess að menn hafa fall-
ið í sprungur, óvarðir og án línu.
Ég veit um nokkur dæmi um
glannalegan akstur, ýmist vegna
lítillar staðþekkingar, oftrausts á
Loran C eða skyldum kerfum, of-
trúar á eigin getu eða stærð bíls
og hraða vélsleðans. Allmörg slys
sýna að þeim fjölgar í einhverju
hlutfalli við vöxt jöklaferða. Þaö er
ekki óeðlilegt en hlutfalhð er vafa-
lítið allt of hátt.
Menn mega ekki fara gangandi á
jöklana eða senda gönguhópa á
flesta jökla án þess að notaðar séu
línur í ferðinni. Þær á að festa í
belti en ekki binda um fólk. Vanur
jöklamaður verður að vera með í
fór. Vissulega eru til nokkrar leiðir
sem eru sprungulausar (t.d. venju-
lega leiðin á Eiríksjökul og rölt-
svæði í nánd við skála Jöklaferða
við Skálafellsjökul) en þær eru
undantekningar frá reglunni. Það
eru hka stuttir labbitúrar upp á
flatan, snjólausan og lítt sprunginn
jökulsporð.
Menn mega heldur ekki fara línu-
lausir á ökutækjum á jökla eða aka
án of lítils tillits til skyggnis og
sprungusvæða.
Nokkrar úrbætur
Ferðafélögin og íslenski alpa-
klúbburinn hafa kennt fólki með-
ferð línu og ísaxar til jöklagöngu.
Fólk, sem hyggst ganga á jökla, á
að taka þátt í námskeiði. Það á að
setja saman fleiri og auðfengnari
leiðarlýsingar, líkt ogísalp o.fl.hafa
gert, og menn eiga að kynna sér
þær. Margir ákvarða sér auðvitað
eigin leiðir á jöklana og þurfa að
geta mætt því sem aö höndum ber.
Ferðaskrifstofur og -félög eiga að
sjá til þess aö jöklaöryggi sé ávallt
hluti af undirbúningi ferða og að
fararstjórar kunríi til þeirra verka.
Þar sem seld er þjónusta er tengist
jöklaferðum (skíðaleiga, vélsleða-
ferðir, snjóbílaferðir, gönguferðir,
hestaferðirfber aö leggja leiðir með
merkingum og hta eftir þeim reglu-
lega.
Það þýðir ekkert fyrir einhvern í
byggð að ráðleggja öðrum að fara
ómerkta leið (jafnvel gamla slóö)
eftir lýsingu eða minni - eða þá að
það gangi að skýra aðstæður út
fyrir óvönu fólki eins og lagt var
til í fjölmiðlum eftir slysið á Snæ-
fellsjökh í júní sl.
Loks þarf að hyggja að útgáfu
sprungukorta af nokkrum jöklum
og korta með ferðahnum með Lór-
an- og GPS-tölum og áttavitastefn-
um, einkum handa ökumönnum.
Ari Trausti Guðmundsson
„Það þýðir ekkert fyrir einhvern 1
byggð að ráðleggja öðrum að fara
ómerkta leið (jafnvel gamla slóð) eftir
lýsingu eða minni..