Dagblaðið Vísir - DV - 23.08.1991, Síða 14

14
FÖSTUDAGUR 23. ÁGÚST 1991.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJOLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaöur og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÖLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÖNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JONSSON
Fréttastjóri: JONAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFANSSON og INGÖLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn. skrifstofur. auglýsingar. smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11. 105 RVlK. SlMI (91)27022 FAX: (91)27079
Setning, umbrot, mynda- og plotugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÚLMIOLUNAR HF.. ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. Askriftarverð á mánuði 1100 kr.
Verð i lausasolu virka daga 105 kr Helgarblað 130 kr.
Viðurkenning fullveldis
Viö höfum síðustu daga séð flörbrot kommúnismans
í Sovétríkjunum. Margt hefur breytzt við misheppnað
valdarán harðlínumanna. Lýðræðisöflin hafa sigrað, og
ólíklegt er. að kommúnisminn fái frekari tækifæri. Jafn-
framt erum við vitni að hruni heimsveldis. Sovétríkin
virðast nú munu gliðna og leysast upp. Einstök lýðveldi
fá meira sjálfstæði. Við þurfum að leggja okkar af mörk-
um í þessari þróun. íslenzka ríkisstjórnin á að viður-
kenna formlega sjálfstæði þeirra ríkja, sem segja sig úr
lögum við Sovétríkin, og taka þegar í stað upp stjórn-
málasamband við þau. Þetta hefur nú að nokkru leyti
verið gert um Eystrasaltsríkin.
Öll Eystrasaltsríkin hafa nú lýst yfir sjálfstæði. Við-
urkenning íslendinga á sjálfstæði þjóðanna er í gildi
síðan 1922 en þessa viðurkenningu þurfti að herða. Eft-
ir atburðina nú ríkir meiri einhugur meðal íslenzkra
stjórnmálamanna en áður um að taka upp hreint stjórn-
málasamband við Eystrasaltsríkin og skiptast á sendi-
herrum við þau. íslendingar hafa gengið þjóða lengst í
raunverulegri viðurkenningu á sjálfstæði þessara ríkja.
Slík viðurkenning nýtur mikils stuðnings víða um heim
eftir hina misheppnuðu hallarbyltingu harðlínumanna.
En vestrænar þjóðir hafa þó hingað til dregið lappirn-
ar. Það sjónarmið hefur ríkt, að ekki mætti ganga langt
í stuðningi við sjálfstæðisbaráttú Eystrasaltsþjóða og
annarra þjóða Sovétríkjanna, sem æskja sjálfstæðis, af
tillitssemi við stefnu Gorbatsjovs forseta. Gorbatsjov
gekk gegn þróuninni og hugðist hafa harðlínumenn
góða með áherzlu á samheldni Sovétríkjanna, þótt það
kostaði hörku. Þessi misskilda tillitssemi stoðaði þó
ekki. Klika áttmenninganna var fljót að herða tökin á
Eystrasaltsríkjunum. Nú þarf einmitt að treysta lýðræð-
ið til frambúðar með því að efla þessar þjóðir til sjálf-
stæðis og skera niður við trog mátt miðstjórnarinnar í
Moskvu. Rökin um, að friðþægja ætti harðlínumönnum
með því að draga lappirnar gagnvart Eystrasaltsríkjun-
um, hafa aldrei verið veigamikil, og þau hljóta nú að
teljast gjörsamlega fallin.
Þessi ríki þarf að styrkja með skjótum hætti, svo að
ekki verði framar neitt svigrún fyrir afturhaldsmenn
til að stöðva þróunina til sjálfstæðis. Ófrelsi Eystrasalts-
ríkjanna eru stríðsleifar, sem verður þegar í stað að
afmá.
Jeltsín, forseti Rússlands, er nú sterki maðurinn í
Sovétríkjunum. Forystumenn vestrænna ríkja hljóta að
sjá, að sú tíð er liðin, að nauðsynlegt sé að fylgja „fram-
sóknarpólitík“ og tvístíga þannig í stjórnmálum og efna-
hagsmálum. Tími Gorbatsjovs gæti þannig brátt talizt
hðinn, og æskilegt væri, að við tæki forystumaður, sem
fylgdi meira afgerandi stefnu í átt til lýðræðis og mark-
aðsbúskapar.
Þetta er boðskapur fólksins, sem stöðvaði undir for-
ystu Jeltsíns skriðdrekana á götum Moskvu. Þetta fólk
var ekki að segja okkur, að stefna Gorbatsjovs væri hin
æskilegasta. Það var að segja, að miklu má fórna fyrir
lýðræðið, og flýta þarf þróuninni til vestrænna stjórnar-
hátta.
Þetta gildir um Eystrasaltsríkin. íslendingar eru nú
í fararbroddi þjóða, sem lýsa yfir fullum skilningi á
þessum staðreyndum. Við hefðum átt að ganga lengra
en við gerðum síðastliðinn vetur.
Ekki var eftir neinu að bíða. Stjórnmálaflokkarnir
hér virðast sammála, og hver dagur skiptir máli.
Haukur Helgason
Allt frá októberbyltingunni 1917.
sem reyndar var gerð í nóvember.
hefur minningin um byltinguna og
byltingarhetjurnar rnótað hugsun-
arhátt manna í Sovétríkjunum.
Október er allt að því heilagt orð í
liuga almennings, ekki aðeins rétt-
trúaðra kommúnista því að goð-
sögnin um byltinguna er orðin
hluti af þjóðarvitundinni. Atburð-
irnir við Vetrarhöllina i núverandi
lA'níngrad. ræður Leníns. samtök
alþvðu og goðsögulegar hetjudáðir;
allt cr þetta hluti af sovéskum og
þá fyrst og fremst rússneskum
þjóðararfi.
Hjá því verður ekki koniist að
bera atburðina nú saman við það
seni þá gerðist og ekki heldur það
sem gerðist í framhaldi af bylting-
unni. blóðugt borgarastríð sem
lauk ekki fyrr en 1921. Umsátrið
um Hvíta húsið. byggingu Rúss-
neska sambandsríkisins í Moskvu,
er þegar farið að taka á sig goðsögu-
lega mynd. Þar stendur Jeltsín eins
og Lenin forðum og eggjar almenn-
ing lögeggjan.
Allt er þetta efni í mikla eftir-
mála. livernig sem allt veltist. og
Jeltsín hefur þegar unniö sér var-
anlegan sess í sögunni. Það er hann
seni er nú byltingarhetjan mikla
sem berst gegn gagnbyltingunni og
hvítllðum sem eru nú eins og þá
fulltrúar hins gamla. gróna vaids
sem ekki vill sleppa valdataumun-
um. forréttindum sínum og þjóðfé-
lagsaðstöðu.
Kerenskíj
í sögu byltingarinnar 1917 er
venjulega fariö fljótt yfir þátt Ker-
enskijs sem var maðurinn seni
„Þar stendur Jeltsín eins og Lenin forðum og eggjar almenning lögeggj
an.“
Október í ágúst
gerði byltingu bolsévíka mögu-
lega. Það var Kerenskíj sem fékk
keisarann til að segja af sér í febrú-
ar 1917 og það var hann sem reyndi
að mynda lýöræðisstjórn í Rúss-
landi síns tíma. Það var af Ker-
enskíj sem bolsévíkar stálu bylt-
ingunni og hann hefur fengið
óblíða meðferð í sannkommúniskri
sagnfræði.
Nú, þegar hinir stórbrotnu at-
burðir í Sovétríkjunum, og þá fyrst
og fremst Rússlandi, eru að gerast
verður sú hugsun áleitin að sagan
endurtaki sig, að sjálfsögðu að
breyttu breytanda. Það má vel líta
svo á að í sögulegu samhengi hafi
Gorbatsjov verið Kerenskíj síns
tíma sem gerði hina raunverulegu
byltingu mögulega, lýðræðisbylt-
inguna, eftir að afturhaldsöflin
hafa gert sína lokatilraun til að
endurheimta völd sín.
Arfleifð Gorbatsjovs
Þessi lokatilraun, sem nú var að
ljúka, var dæmd til að mistakast,
einfaldlega vegna þess að valda-
ránstilraunin byggðist á fölskum
forsendum. Tilgangurinn var að
snúa aftur til þess sem var, en það
sem var er ekki lengur til. A valda-
tíma sínum hefur Gorbatsjov limað
sundur það kommúniska hagkerfi
sem var í landinu og meira að segja
afnumið einkarétt kommúnista á
stjórn landsins. - Allt hið kommún-
iska hagkerfi er hrunið. Það virk-
aði, að vísu mjög illa, en virkaði
samt. Vandinn er sá að ekkert hef-
ur komið í staöinn fyrir það sem
Gorbatsjov leysti upp. Nú er hvorki
kommúniskt hagkerfi í Sovétríkj-
unum né markaöskerfi né yfirleitt
nokkurt starfhæft kerfi.
Arfleifð Gorbatsjovs og þrenging-
ar almennings í kjölfar þessa upp-
lausnarástands voru átylla fyrir
valdaránstilrauninni. En raun-
verulegar ástæöur eru aðrar, þær
grundvallarbreytingar á skipulagi
ríkisheildarinnar ásamt bví aö
kommúnistaflokkurinn sjáifur er
um það bil að missa hlutverk sitt
er hin undirliggjandi ástæða.
Þeir sem eiga mestra hagsmuna
að gæta eru skriffinnarnir, hin
nafnlausu möppudýr í sovéska
kerfinu sem eiga sinn fulltrúa og
samnefnara í Janajev varaforseta.
Það gefur auga leið að kommún-
istaflokkurinn hefur engan tilgang
í ríki sem hafnar marxisma. - Þessi
KjaHarinn
Gunnar Eyþórsson
fréttamaður
mennings gjörbreyst og upp er
kominn nýr meirihluti. Lýðræði,
frelsi og mannréttindi eru nú ekki
aöeins hugtak heldur raunveru-
leiki fyrir milljónir Sovétmanna.
Ógnaröld Stalíns og eftirmanna
hans er liðin, afturhvarf er óhugs-
andi, bylting Gorbatsjovs er varan-
leg, jafnvel þótt það geti komið í
hlut einhvers annars að fylgja
henni eftir. Hin nýja byltingarhetja
Sovétríkjanna - hinn nýi Lenín -
er Jeltsin, hann hlýtur óhjákvæmi-
lega að skyggja á Gorbatsjov fram-
vegis.
Nú, þegar gagnbyltingin er farin
út um þúfur, er það Jeltsín sem
stendur uppi sem sigurvegari.
Gorbatsjov á stöðu sína og völd
Jeltsín að þakka. Menn á borð við
þá sem nú hafa reynt að hrifsa
„Allt hiö kommúniska hagkerfi er
hrunið. Þaö virkaði, að vísu mjög illa,
en virkaði samt. Vandinn er sá að ekk-
ert hefur komið 1 staðinn fyrir það sem
Gorbatsjov leysti upp.“
mannskapur á líf sitt aö verja og
það eru þeir sem hafa alla tíð verið
Gorbatsjov óþægastur ljár í þúfu.
Möppudýrin og Jeltsín
Það eru möppudýrin sem standa
á bak við gagnbyltingartilraunina,
allt bendir til aö herinn sé dreginn
inn í valdaránstilraunina nauðug-
ur viljugur og þar fylgi mjög tak-
markaður hugur máli. Það er svo
gersamlega andstætt öllum hefðum
hersins að ráðast gegn almenningi
að þegar á reyndi var honum ekki
treystandi til þess. Öðru máli gegn-
ir um hersveitir innanríkisráðu-
neytisins, svarthúfurnar. Innan-
ríkisráðuneytiö er höfuðvígi skrif-
finnanna og þaðan virðist upp-
reisninni hafa verið stjórnað.
Jafnvel KGB er klofið, það er alls
óljóst hvorum aðilanum KGB fylgir
raunverulegaað málum. Valdarán-
iö var illa skipulagt, illa fram-
kvæmt og augljóslega byggt á þeim
misskilningi eða óskhyggju að allt
gæti orðið aftur eins og það var.
Valdaræningjarnir töldu sig eflaust
fulltrúa meirihlutans en á sex
árum hefur hugsunarháttur al-
völdin fyrir hönd afturhaldsafl-
anna eiga enga möguleika á aö
stjórna landinu, þeir hafa ekkert
fram að færa til lausnar vandamál-
unum og þau vandamál verða
hvort sem er ekki leyst án utanaö-
komandi aðstoðar. Aðstoð stendur
ekki til boöa þeim mönnum sem
hrifsa völdin af Gorbatsjov með
hervaldi. Sú afstaöa Vesturlanda
átti sinn þátt í að valdarániö mis-
tókst.
Það eina sem er alveg víst í þess-
ari stöðu er það að valdaræningj-
arnir hafa flýtt fyrir því að Sovét-
ríkin leysist upp, þvert gegn til-
gangi sínum. Lýðveldin, allt frá
Litháen til Kasakstans, munu hér
eftir í engu treysta miðstjórninni í
Moskvu, sjálfstæðishreyfingar
hafa þegar fengið byr undir báða
vængi.
Gagnbyltingin nú er dauðateygj-
ur gamla kerfisins, hún mun þegar
frá líður aðeins verða til að ílýta
fyrir þeirri þróun sem Gorbatsjov
hefur gert óstöðvandi.
Gunnar Eyþórsson