Dagblaðið Vísir - DV - 27.12.1991, Blaðsíða 10

10
FÖSTUDAGUR 27. DESEMBER 1991.
Útlönd
Viðbrögö við afsögn Gorba-
tsjovs sem forseta SvoétríKjanna
vakti strax viðbrögö þjóðarleið-
toga og stjómmálaforingja um
allan heim. Þeir vottuðu honum
undantekningarlaust virðingu
sína og lofsungu hann sem mann-
inn er batt enda á kalda stríðið
og losaði hlekkina af Austur-
Evrópu. Jafnskyndilega viður-
kenndu ríki heims rússneska lýö-
veldið, þar á meðai Bandaríkin,
Evrópubandalagsríkin, Norður-
lönd, Indland, Ástraha, Kanada
og Japan.
Fidel Kastro, forseti Kúbu, ósk-
aði lýðveldunum alls hins besta
en í Kina sökuöu valdamenn
Gorbatsjov um hrun Sovétríkj-
anna. Indverskir kommúnistar
sögðu að sovéskur sósíalismi
mundi rísa á ný.
Stjóm Rússlands lagði í gær hn-
urnar fyrir stórfellda einkavæð-
ingu efnahagslíí'sms á næsta ári.
Einkavæðingin er hluti áætlunar
sem tryggja á breytingar í átt til
markaðsbúskapar í Rússneksu
efnahagslífi. Búist er viö að
einkavæðingin muni gefa um 54
milljaröa Bandaríkjadala af sér á
næsta ári og 177 milljarða á því
næsta. Ríkisstjórnin hefur gert
lista yfir þau svið atvinnulífsins •
sem hægt er að einkavæða 1992
sem ekki er hægt að einkavæða
og þau sem aðeins má einkavæöa
með sérstöku leyfi stjórnvalda.
1992 verður ekki hægt aö einka-
væða banka, námustarísemi,
jámbrautir, farþegaflug og
vopnaverksmiöjur. Með sérstöku
leyfi stjómvalda má einkavæða
lyfjaframleiðslu, alkóhól- og tób-
aksframleiðslu og framleiðslu
barnafæðu.
Auk einkavæðingar tekur
fijálst verðlag við í Samveldi
sjálfstæðra lývðelda 2. janúar
aúk þess sem opnað verður fyrir
erlenda fjárfesta og lokað á styrki
til óarðbærra verskmiðja.
tekinvið
tf m
i Astraliu
Ný ríkisstjórn, undir forsæti
Paul Keating, tók við stjórnar-
tauraunum í Ástrahu í gær. Keat-
ing tók við stól forsætisráðherra
af Bob Hawke fyrr í þessum mán-
uði. Stærsta verkefhi nýrrar rík-
ísstjómar er að endurreisa efna-
hag Ástralíu en þar hefur herjað
versta kreppa síöan 1930.10,5 pró-
sent vinnufærra manna em at-
vinnulaus.
71 manns
saknað eftir
þrjúferjuslys
á Ganges-
fljóti
71 er saknað eftír þrjú ferjuslys
á Ganges-fljótinu á Indlandi yfir
hátíöimar. Á aötangadag urðu
tvö slys þar sem 25 manns hurfu
í ána en 42 féllu utbyröis á jóla-
dag. Slæmt veður var þegar slys-
in urðu og ferfurnar ofhlaðnar í
öll skiptin. Aðeins hafa tvö iík
fúndist þrátt fyrir mikla leit.
■■ Heuter
Gorbatsjov Sovétforseti sagði af sér á jóladag:
Við lif um í
nýjum heimi
- Sovétríkin endanlega lögð niður
Gorbatsjov sagði af sér embætti forseta Sovétríkjanna á jóladag. Hann
segist þó hafa ýmislegt á prjónunum, ætli ekki að draga sig í hlé í pólitík.
Teikning Lurie
Mikhaíl Gorbatsjov sagði af sér
embætti forseta Sovétríkjanna á jóla-
dag. Um leið afhenti hann Borís
Jeltsín Rússlandsforseta „rauða
hnappinn", stjóm yfir kjamorku-
vopnabúri fyrrum Sovétríkja.
Á fundi í sovéska þinginu í gær
samþykktu um 20 þingmenn að
leggja Sovétríkin endanlega niður.
Þar með hefur punkturinn verið sett-
ur aftan við tæplega 70 ára sögu Sov-
étríkjanna, sem var annað stærsta
heimsveldið á eftir Bandaríkjunum
frá lokum seinni heimsstyrjaldar.
Gorbatsjov var þungur á brún þeg-
ar hann tilkynnti afsögn sína í beinni
útsendingu í sjónvarpi á jóladag. Af-
sögn Gorbatsjovs eftir tæplega sjö
ára leiötogaferil kom ekki á óvart.
Var ekki við öðru að búast eftír að
Samveldi ellefu sjálfstæðra lýðvelda,
sem taka við af Sovétríkjunum, var
stpfnað á laugardag.
í 12 mínútna sjónvarpsávarpi sínu
sagðist Gorbatsjov vera mjög ósáttur
við að hafa mistekist að halda Sovét-
ríkjunum saman. Hann sagðist þó
ætla að vinna að framgangi hins nýja
Samveldis.
Gorbatsjov horfði um öxl og varði
mjög perestrojku, umbætur í efna-
hags- og stjómmálum, sem hann
kom á 1985. Hann minntist á fjöl-
flokka kerfi sem taka átt við af ein-
ræði Kommúnistaflokksins, efna-
hagsumbætur sem leiða áttu til
markaöskerfis og þýðu í kaldastríð-
inu.
„Enn í dag er ég sannfærður um
að lýðræðisumbætumar sem hófust
vorið 1985 vom sögulega réttar. Við
lifum í nýjum heimi,“ sagði hann og
bætti við að undir engum kringum-
stæðum mættí kasta lýðræðislegum
ávinningum síðustu ára á glæ.
Fljótur á toppinn
Gorbatsjov var fljótur aö vinna sig
upp innan sovéska kommúnista-
flokksins. Eftir að hafa lagt stimd á
lögfræði við háskólann í Moskvu
varð hann yfirmaður flokksins í
bænum Stavropol í Suður-Rússlandi.
Þá var hann 35 ára gamall. Vegna
góðrar frammistöðu og góðra sam-
banda komst hann 12 ámm síðar í
innsta hring flokksins í Moskvu.
Hann sá um landbúnaðarmál í miö-
stjóm flokksins og 1980 varð hann
yngstí meðlimur æðstaráös Sovét-
ríkjanna. Við dauða Brésnevs 1982
tók Juri Andropov hann undir sinn
vemdarvæng en Andorpov lést eftir
aðeins 2 ár á valdastóh. Harðlínuöfl-
in í flokknum komu hinum 72 ára
Tjemenko til valda en sá dó ári síð-
ar. Þá lét Gorbatsjov hendur standa
fram úr ermum og varð æðsti maður
flokksins 11. mars 1985. Þá tóku við
nýjungar í tilveru Sovétborgaranna,
perestrojka endumppbygging eða
efnahagslegar og póhtískar umbæt-
ur, og glasnost, opin umræða. Gorb-
atsjov sagði stöðnun í efnahag Sovét-
ríkjanna stríð á hendur.
Ólík eftirmæli
Með Gorbatsjov tóku við nýir
tímar, innanlands sem utan. Hann
bauð af sér góöan þokka með látlaus-
um og alþýðlegum stíl og erlendir
þjóðarleiðtogar hrósuðu honum fyrir
samningsvilja. Þegar hann tók við
leiðtogastarfinu óraði engan fyrir að
í hans tíð yrðu Sovétríkin, áratuga
gamalt heimsveldi, að rústum, gjald-
þrota og ekki megnug að sjá sér sjálf
farborða. Umheimurinn hylltí Gorb-
atsjov fyrir að draga herafla Sovét-
manna út úr Afganistan, fyrir að
hafa losað hlekkina um Austur-
Evrópu, fyrir átak í afvopnun og fyr-
ir að hafa endað kalda stríðið, nokk-
uð sem hann fék friðarverðlaun Nó-
bels fyrir.
Heima fyrir var árangur Gorba-
tsjovs hins vegar umdeilanlegri. Þar
var honum kennt um hmn efnahags-
lífins og stöðugan vöruskort. Harð-
línumenn sökuðu hann auk þess um
að hafa látið Austur-Evrópu „á út-
sölu“.
Þó gæfi á bátinn heima fyrir átti
Gorbatsjov ekki von á að verða svik-
inn af sínum nánustu eins og gerðist
í valdaránstilrauninni í ágúst. Með
henni er sagt að hafi orðið upphafið
að endalokum Sovétríkjanna og setu
Gorbatsjovs á valdastóli.
í kjölfarið var hann auðmýktur í
þinginu af Jeltsín Rússlandsforseta
og þegar sjálfstæðisyfirlýsingar lýð-
veldanna uröu að veruleika og Sam-
veldi sjálfstæðra lýðvelda var stofn-
að var Gorbatsjov kominn á ein-
stefnugötu sem lá til afsagnar.
Reuter
Gorbatsjov lék á als oddi í kveðjuhófi:
Efaðist aldrei um ákvarðanir mínar
- segisthafamiklaráætlaniráprjónunum
„Eg er með miklar áætlanir a
pxjónunum. Hlutverk mitt breytist
en ég ætla ekki að yfirgefa stjómmál-
in,“ sagði vel upplagður og hress
Mikhaíl Gorbatsjov í keðjuhófi sem
starfsfólk hans hélt honum annan
dag jóla.
Það var ekki að sjá að hann hefði
sagt af sér embættí forseta Sovétríkj-
anna aðeins sólarhring áöur. Hann
kom nánast fyrir eins og bandarísk-
ur forsetaframbjóðandi í velgjörðar-
veislu frekar en maður sem hafði
horfst í augu við biturt tap á vígvelli
stjómmálanna. Gorbatsjov gerði að
gamni sínu við fyrrum starfshð sitt
og blaðamenn og skálaði í sítr-
ónuvodka.
„Ég ætla að láta mig hverfa næstu
tvær vikumar, ég þarf að safna kröft-
um. Ég held að það sé skynsamlegt
að marka tímamótin milli endaloka
eins tímabils og uppahafs nýs,“ sagði
hann. Að sögn talsmanns Gorba-
tsjovs mun hann meðal annars leiða
alþjóölegan sjóð til eflingar félagsleg-
um, efnahagslegum og pólitískum
rannsóknum, Gorbatsjov-sjóðinn.
Orðrómur er á kreiki um að fleiri
fyrrum þjóðarleiðtogar, þár á meðal
Margrét Thatcher, verði með í stjórn
þessa sjóðs.
Gorbatsjov sagðist styðja Jeltsín
Rússlandsforseta svo framarlega
sem verk hans leiddu til lýðræðis.
„Ef rússneksum leiðtogum mistekst
það á þessum umbyltingartímum
munum við öfl tapa. Það er alveg
klárt."
Gorbatsjov sagði einnig að fólk
hataði orðið stjómmálamenn og allt
það sem áunnist hefði í perestrojku
þar sem daglegt líf væri allt of flókið.
Aðspurður hvemig hann hefði
haldið heiisu í umróti síðustu vikna
sgðist hann vera maður jarðarinnar
eins og forfeður sínir. Fjölskylda
hans hefði staöið með honum allan
tímann. Þá sagðist hann aldrei hafa
verið í vafa þegar hann tók ákvarð-
anir.
„Ég efaðist aldrei um réttmæti
ákvarðana minna. Það er mjög mikil-
vægt því ef þú trúir ekki og efasemd-1
imar ná tökum á þér ertu eyðilagður
maður.“
Reuter
étríkjanna
Með stofnun Samveldis sjálf-
stæðra lýðvelda og afsögn Gorb-
atsjovs sem forseta Sovétríkj-
anna á jóladag hefur punkturmn
verið settur aftan við sjö áratuga
sögu Sovétríkjanna.
1922 Sovétríkin stofnuð. ;
1929 Jósef Stalin hefur unnið
valdabaráttu í kjölfar dauða Len-
íns 1924. Stalin sfjómar Sovétríkj-
unum með harðrí hendi í 24 ár.
1953 Stalín deyr. Eftirmaöur verð-
ur Níkíta Krustsjov. 1964 er
Krústsjov settur af og Brésnev
tekur við. 1982 deyr Brésnev og
Júrí Andropov tekur við. 1984
deyr Andorpov og Konstantin
Chemenko tekur viö. 1985 deyr
Chemenko og Gorbatsjov sest í
leiðtogasætið, 54 ára gamall.
Hann kynnir umbætur í efna-
hagsmálum og stjórnmálum, per-
estrojku.
1987 Miðstjórn Kommúnista-
flokksins styður breytingar er
losa um tök flokksins á efnahags-
málum. Prentfrelsi kemst á.
Kaldastríðið í dauðateygjunum.
1988 í mars er kosið til þingsins í
leynilegum kosningum í fyrsta
skipti. Boris Jeltsín fagnar stór-
sigri í Moskvu,
1989 Gorbatsjoy verður forseti
Sovétríkjanna. í Austur-Evrópu
fellur hver kommúnistastjómin á
fætur annarri.
1990 Kommúnistaflokkurínn
missir valdaeinokun sína. Lithá-
en lýsir yfir sjálfstæði. Sovétlýð-
veldin 15 hefja viðræfiur um sam-
bandssáttmála að tillögu Gorb-
atsjovs.
1991
17. mars 1 þjóöaratkvæða-
greiðslu, er samþykkt með yfir-
gnæfandi meírihluta að viðhalda
Sovétríkjunum sem sambandi
jafhhárra fullvalda lýövelda.
12. júni Boris Jeltsín kosinn for-
seti Rússlands.
12. júlí Rússneska þingið sam-
þykkir drög að sambandssátt-
máia.
19. ágúst Hópur harðlínumanna
fremja valdarán í Moskvu, degi
áður en Rússland, Kazhakstan og
Uzbekistan eiga að undinita
hann. Eistlendingar iýsa yfir
sjálfstæði.
21. águst Valdaránið í vaskinn.
Jeltsín leiðir sókn gegn valda-
ræningjunum og fagnar um leið
persónulegum sigri.
24. ágúst Þing Ökraínu lýsir yfir
sjálfstæði. Innan fárra vikna hafa
öli lýðveldin, utan Rússland og
Kazakhstan, gert hið sama.
6. september Sovéska þingið sam-
þvkkir drög að nýjum sambands-
sáttmála eftir hótanir Gorbatsj-
ovs. Þingið viðurkennir sjálf-
stæði Eystrasaitsríkjanna.
16. nóvember Rússar taka yfir
guil- og demantaforða Sovétríkj-
anna og taka yfirstjóm olíuút-
flutnings í sínar hendur. Seinna
yfirtaka Rússar efnaliagsstofnan-
ir og banka.
25. nóvember Gorbatsjov og sjö
lýðveldum mistekst að ná sam-
komulagi um texta nýs sam-
bandssáttmála.
1. desember Mikiil meirihlutí vel-
ur sjálfstæði í þjóðaratkvæöa-
greiðslu í Úrkraínu.
4. desember Örvilnaður Gorbatsj-
ov varar við upplausn Sovétríkj-
anna. * •■>■
8. desember Rússland, Hvíta-
Rússland og Úrkraína komast að
samkomulagi um stofnun sam-
veldis sjálfstæðra ríkja.
18. desember Jeltsín og Gorbatsj-
ov hittast. Komast að samkomu-
lagi um endalok Sovétríkjanna
og afsögn Gorbatsjovs.
19. desember Jeltsín; gefur út til-
skipun um yfirtöku Rússa á öll-
um ráðuneytum Sovéti-ikjaima.
21. desember Átta lýðveldi bætast
í Samveldi sjálfstæöra lýövelda.
25. desember Gorbatsjov segir af
sér sem forseti Sovéu-íkjanna.
26. desember Sovéska þhigið sam-
þykkir að leggja Sovétríkin niður.
Reuter/Bitzau