Dagblaðið Vísir - DV - 16.05.1992, Blaðsíða 12

12
LAUGARDAGUR 16. MAÍ 1992.
Erlendbóksjá
Hverjir stjóma Bretlandi í raun og vem?
Könguló arvefur
breskra valda
Tveir nemendur í Eton áriö 1937. Þrátt fyrir margvislegar breytingar
bresku þjóðlifi siðustu áratugina kemur valdastéttin enn úr slíkum skólum.
Af 200 ríkustu mönnum Bretlands hlutu 35 menntun sína í Eton.
Hverjir stjórna
landinu?
Það var fyrsta spumingin sem
breski blaðamaðurinn Jeremy Pax-
man velti fyrir sér er hann kom sem
fréttamaður til lands sem hann hafði
ekki heimsótt áður.
Og svarið var oft harla einfalt, seg-
ir hann. í .Afríku var það gjaman
einn maður. í Mið-Austurlöndum ein
fjölskylda eða herinn. í Guatemala
var það lengi United Fruit Company.
Svo fór að lokum að Paxman spurði
sjálfan sig þessarar spumingar um
eigið fóðurland, Bretland.
En lá svarið ekki líka þar í augum
uppi? Var það ekki fólkið sem stjóm-
aði lýðræðisríkinu breska? Eða
hvað?
Paxman komst að því að svarið var
ekki svo einfalt. Fólkið velur að vísu
þingmenn í kosningum á nokkurra
ára fresti en hver stjómar landinu í
reynd? Hvar Uggja þræöir valda og
álirifa?
Til að svara því þurfti hann að
skrifa heila bók.
ítarleg
sundurgreining
Paxman, sem er löngu kunnur sem
stjómandi breska sjónvarpsþáttar-
ins Newsnight, skiptir bók sinni í
þrettán kafla sem hver um sig skil-
greinir hver fer með valdið á til-
teknum sviðum í bresku þjóðfélagi.
Þannig tekur hann til dæmis fyrir
það sem eftir er af breska aðUnum
og landeigendum, konungsfjölskyld-
una og fjölmennt embættismanna-
kerfi krúnunnar, skólakerfið þar
sem hann leggur áherslu á gífurleg
áhrif helstu einkaskólanna, ráðherra
í ríkisstjóminni, þingmenn í neðri
deild breska þingsins, valdamestu
stjómmálasamtökin, íhaldsflokkinn,
sem hefur stjómað landinu í vel á
annan áratug, breska herinn, ensku
kirkjuna, viðskiptajöfra, gamla og
nýja, embættismannakerfið og þá
alveg sérstaklega ráðuneytisstjór-
ana, dómskerfiö, meira og minna
lokaða klúbba valdastéttarinnar og
loks þann fríða flokk manna sem
Jeremy Paxman
—-Friends—
IN HlGH
Places
t 'A provmative and limcly book’
- Anthony Howard in thc Sunday Times
WHO RUNS BRITAIN?
stjómkerfið notar tíl að sitja í nefnd-
um og ráðum alls konar opinberra
eða hálfopinberra stofnana.
Hann rekur hvemig mál hafa þró-
ast á þessum ólíku sviðum bresks
þjóðfélags síðustu áratugina og hvar
völdin em í raun og veru. Einnig þá
sterku þræði sem Uggja milU valds-
manna á öUum þessum sviðum.
Köngulóarvefur
Það hafa vissulega orðið miklar
breytingar á bresku þjóðfélagi á
þessari öld. PóUtísk áhrif aðalsins
hafa til dæmis minnkað. Miðstéttar-
fóUc hefur komist til meiri áhrifa á
stjómmálasviðinu. Það á tU dæmis
við um íhaldsflokkinn, svo sem best
sést á því að nokkrir síðustu leiðtog-
ar hans hafa alUr átt rætur í milU-
stétt.
En að mati Paxman er Bretland
afar íhaldssamt þjóðfélag sem er enn
sem fyrr, þrátt fyrir allar breyting-
amar, stjómað af takmörkuðum
hópi manna sem á margt sameigin-
legt, hinni raunverulegu valdastétt.
Hann fufiyrðir að tíl staðar sé net
valdamikilU einstakUnga, stofnana
og starfsgreina sem tengist saman í
eins konar köngulóarvef. „Þetta eru
köngulærnar sem í raun og veru
stjóma Bretlandi," segir hann.
I bókinni leitast Paxman við að af-
hjúpa leyndarmál þessa valdavefs.
Hann bregður oft skemmtilegu ljósi
á raunveruleikann með lýsandi sög-
um af einstakUngum og atburðum.
Foringjaskólarnir
Paxman færir sterk rök fyrir máU
sínu. Hér skal einungis minnst á eitt
dæma hans:
Sérhver þjóð hefur forystusveit.
Það sem einkennir þá bresku er að
henni er ungað út úr fáeinum einka-
skólum sem velja nemendur sína við
þrettán ára aldur. í einkaskólana
komast sjö af hverium eitt hundrað
börnum á skólaaldri. Þar em ríkir
foreldrar frumskUyrði skólavistar.
Foreldrar nemenda í Eton eða Winc-
hester, svo að dæmi sé tekið, þurfa
að kosta tU jafnvirði einnar mUljónar
króna á ári eða meira.
Og árangurinn? Jú, úr þessum
skólum valdastéttarinnar komu til
dæmis sjö af níu æöstu yfirmönnum
herins, tveir þriðju yfirmanna Eng-
landsbanka, 33 af 39 æðstu dómumm
landsins, aUir ambassadorar í fimmt-
án mikUvægustu sendiráðum Bret-
lands, 78 af 84 sérlegum fuiltrúum
krúnunnar í sýslum Bretlands,
meirihluti allra biskupa ensku kirkj-
unnar. Og svo áuðvitað þeir sem erfa
auðinn; af 200 ríkustu mönnum Bret-
lands hlutu 35 menntun sína í einum
og sama skólanum, Eton.
Paxman rekur ítarlega hvernig yf-
irstéttin breska spinnur vef sinn um
aUar valdastofnanir þjóðfélagsins.
Það er einna helst að hún sé á undan-
haldi í viðskiptalífinu þar sem ai-
þjóðleg stórfyrirtæki í Evrópubanda-
laginu, Bandaríkjunum og Japan
hafa sífeUt meiri áhrif.
Þetta er hin forvitnilegasta bók og
prýðilega læsUeg. Hún minnir okkur
enn einu sinni rækUega á þau sann-
indi að jafnvel í lýðræðisþjóðfélagi
samtímans em sumir heldur betur
jafnari en aðrir.
FRIENDS IN HIGH PLACES. WHO RUNS
BRITAIN?
Hölundur: Jeremy Paxman.
Penguln Books, 1992.
MetsölukQjur
Bretland S. Wendy Copo: OANCE. THE ROAD LESS TRAVELLEÐ.
Skáldsögur SERIOUS CONCERNS. 9. Oale Brown; 10. Bernie S. Siegel:
1. JIMy Cooper: 6. Hannah Hauxwelt: SKY MASTERS. LOVE, MEOICINE, AND
POLO. SEASONS OF MY LIFE. 10. David Eddings: MIRACLES.
2. Tom Clancy: 7. M. Ðalgent & R. Letgh: THE SEERESS OF KELL. (Byggt á New York Tlmes Book Revlew)
THE SUM OF ALL FEARS. THE DEAD SEA SCROLLS 11. John Grlaham:
3. Angela Cartar: DECEPTtON. A TiME TO KILL. Danmork
WISE CHILDREN. 8. Nancy Frlday: 12. Sandra Brown: Skáldsögur;
4. 8en Elton: WOMEN ON TOP. SHADOWS OF YESTERDAY. 1. Bret Easton Eltis:
GRIDLOCK. ð. Hannah Hauxwelt: 13. Danlelle Steel: N AMERICAN PSYCHO.
S. Danletle Steei: DAUGHTER OF THE DALES. HEARTBEAT. 2. Isabel Allende:
HEARTBEAT. 10. Deborah Tannen: 14. David Morreil: EVA LUNA FORTÆLLER.
6. Roddy Doyle: YOU JUST DON’T UNDERSTAND. THE CONVENANT OF FLAME. 3. Margarel Atwood:
THE VAN. (Byggt á The Sunday Tlmes) 15. Dlck Fruncis: FRÍI ORAKEL.
7. Thomaa Harrla: LONGSHOT. 4. Dorrit Willumsen:
THE SILENCE OF THE LAMBS. Bandaríkin KLÆDT I PURPUR.
8. Suaan Httl: Skáldsögur: Rit almenns eðlis: 5. Fay Weldon:
AIR AND ANQELS. 1. John Griahem: 1. Joe McGinniss: JOANNAS KLONING.
THE FIRM. CRUEL DOUBT. 6. Betty Mahmoody:
THE FAMISHED ROAD. 2. Sue Grafton: 2. D. L. Barlett & J.B. Sleele: IKKE UDEN MIN DATTER.
10. Amy Tan: „H“ IS FOR HOMICIDE. AMERICA: WHAT WENT WRONG? 7. Herbjorg Wassmo:
THE KITCHEN GOD'S WIFE. 3. Fannle Flagg: 3. Crenshow, Hansen & Shaw: DINAS BOG.
FRIED GREEN TOMATOES AT JFK: CONSPiRACY OF SILENCE. 8. Johannes Mollehave:
THE WHISTLE STOP CAFE. 4. Deborah Tannen: KUN DEN SOM KAN LÆGGE TO
Rit almenns eölis: 4. Jolfray Archer: YOU JUST DON'T UNDER8TAND. OG TO SAMMEN.
AS THE CROW FLIES. 5. Ann Rule: 9. A. de Salnt Exupéry:
S. Julle Garwood: IF YOU REALLY LOVED ME. DEN LILLE PRINS.
1. Patar Maylo: THE SECRET. 6. Julla Phlllpa: 10. Göran Tunstrom:
TOUJOURS PROVENCE. 6. Janet Oalley: YOU’LL NEVER EAT LUNCH IN 0RKENBREVET.
2. Peter Mayle: ASPEN GOLD. THIS TOWN AGAIN.
A YEAR IN PROVENCE. 7. Pat Conroy: 7. Peter Mayte: (Byggt A Politiken Sondog)
3. Marfc Shand: THE PRtNCE OF TtDES. A YEAR IN PROVENCE.
TRAVELS ON MY ELEPHANT. 8. Mary Higglna Clark: 8. Robert Bly:
4. Klngaley Amla: LOVES MUSIC, LOVES TO IRON JOHN.
MEMOIRS. 9. M. Scott Peck:
Umsjón: Elías Snæland Jónsson
Stóri bróðir,
morðinginn
Ira Levin kann svo sannarlega
að spinna æsUegan söguþráð. Það
sýndi hann með Rosemary’s
Baby, sem er ein besta hroUvekja
síðustu áratuga.
SUver er hörkuspennandi
glæpasaga sem gerist í New York.
Á Manhattan hefur risið nýr
skýjakljúfur, SUver. í þessu há-
hýsi eru dýrar íbúðir með öllum
þægindum nútímans. Þar er
einnig tæknibúnaður sem íbú-
arnir hafa ekki hugmynd um.
Eigandinn hefur sum sé komið
fyrir videotökuvélum í Ijósabún-
aði íbúðanna - í stofum, svefn-
herbergjum, baðherbergjum.
Kay Norris, sem er rétt undir
fertugu og fráskilin, flytur inn í
eina íbúðanna. Eigandinn gimist
Kay og kemur sér í kynni við
hana. Brátt verða þau elskendur
og hún ánetjast einnig nautninni
að horfa á nágrannana gegnum
leynUegu myndavélamar. En
gamanið kárnar er hana fer að
gruna að elskhuginn geri annað
og meira en að horfa.
Þetta er stutt saga en afar læsi-
leg og hörkuspennandi enda er
Ira Levin hér í toppformi.
SILVER.
Hölundur: Ira Levin.
Bantam Books, 1992.
Nýtt ársrit um
kvikmyndir
Leikstjórinn umdeUdi John
Boorman er sennilega kunnastur
fyrir kvikmyndina Excalibur
sem fjafiar um goðsögnina miklu
um Merlin og hið máttuga sverð
Artúrs konungs.
Boorman er annar tveggja rit-
stjóra þessa nýja ársrits um kvik-
myndir. Hann er sömuleiðis höf-
undur forvitnUegustu greinar-
innar í ritinu. Það er dagbók sem
hann hélt um starf sitt sem kvik-
myndaleikstjóri árið 1991. Við
þann lestur verður ljóst hversu
erfitt hlutskipti manna á borð við
Boorman getur verið. TU að gera
kvikmynd þarf mikla fjármuni
og þeir liggja ekki á Jausu nema
peningamennirnir sannfærist
um að leikstjórinn hafi snUUgáfu
Mídasar.
Af öðru forvitnilegu efni í þessu
ágæta ársriti má nefna viðtal við
Jonathan Demme, sem nú er
kunnastur fyrir SUence of the
Lambs, og svör nokkurra kunnra
leikstjóra við spumingunni
hvaða kvikmynd þeir myndu
gera. ef þeir fengju ótakmörkuð
fiárráð án kvaða um dreifingu.
PROJECTIONS. A FORUM FOR FILM
MAKERS.
Rltstjórar: John Boorman og Walter
Donohue.
Faber & Faber, 1992.