Dagblaðið Vísir - DV - 16.05.1992, Blaðsíða 15

LAUGARDAGUR 16. MAI 1992.
15
Við lifum á miklum umbrotatím-
um í veröldinni. Hlekkir einræðis
og kúgunar brotna allt í kringum
okkur. Boðberar forsjárhyggju
og ritskoðunar eru á hröðum
flótta.
í sífellt fleiri löndum veitir frjáls
og gagnrýnin fjölmiölun stjórn-
völdum aukið aðhald og lýsir al-
menningi æ oftar leið inn í skúma-
skot valdsins þar sem stjómmála-
menn og embættismenn hins opin-
bera reyna að ráðskast með af-
komu og lífshamingju borgaranna
á bak við byrgða glugga. Enda er
það eitt meginhlutverk frjálsra
fjölmiðla að upplýsa almenning um
verk og vinnubrögð embættis- og
stjómmálamanna.
Oft tekst slíkt ekki átakalaust
vegna þess að sumir þeir sem starfa
bæði í nafni fólksins í landinu og á
kostnað þess, og eiga því að vera
þjónar þjóðarinnar en ekki herrar,
reyna alltof oft aö umlykja störf sín
óeðlilegum þagnarmúr. Ekki síst
ef þá grunar að vinnubrögðin brjóti
í bága við réttlætiskennd almenn-
ings og getí því vakið hörð viðbrögð
fólks.
Fjölmiðlum ber að svipta þeirri
leyndarhulu í burtu. Ekkert það
sem gert er í nafni almennings, á
kostnað almennings, á að vera
leyndarmál fáeinna útvaldra né
hafið yfir umræðu og gagnrýni
landsmanna.
Tröll lokaös kerfis
Það stendur engum nær en
starfsmönnum fjölmiöla að standa
vörð um upplýsingafrelsið og veija
í daglegu starfi sínu rétt almenn-
ings, í fyrsta lagi tíl að vita hvaö
opinber stjómvöld em aö gera í
nafni fólksins í landinu og í öðm
lagi til að láta í ljósi opinberlega
skoðanir sínar á þeim athöfnum.
Það telst að mínu matí höfuðsynd
ef blaðamenn eða samtök þeirra
gerast liðsmenn lokaðs kerfis. Ef
þeir ganga erinda þeirra embættis-
manna og póhtíkusa sem vilja ráða
málefnum almennings á bak við
luktar dyr og telja þeim því aðeins
borgið að tryggt sé að aldrei sé frá
þeim sagt opinberlega - hversu
umdeiianleg sem verkin kunna að
vera.
Frá þessu sjónarmiði er blóðugt
nefndarinnar að hinn kærði blaða-
maður DV er sýknaður af kær-
unni. Er þó löng hefö fyrir því að
taka skýrt fram í úrskurðum hvort
kærði sé sakfelldur eða sýknaður,
enda meginhlutverk nefndarinnar.
Enn brot
Að því er DV varðar kærði
Barnaverndarráð forsíðufrétt og
mynd frá 6. febrúar síðastliönum
af lögregluaðgerðunum í Sand-
gerði.
Þótt kæran einskorðist viö þessa
frétt og mynd bar siðanefnd að
skoða málið í víðara samhengi. Um
það eru afdráttarlaus fyrirmæli í
siöareglum. í sjöttu grein þeirra
segir að ef nefndin taki kærumál
til efnislegrar athugunar „skal hún
kanna heildarumfjöllun um málið
í hinum kærða fjölmiðli".
Umfjöllun DV um Sandgerðis-
málið var umfangsmikil. Áður en
tíl lögregluaðgerðanna kom - 28.
desember 1991 og 2. janúar 1992 -
birti blaðið tvær fréttir þar sem
greint var frá því að eliefu ára
drengur hefði verið tekinn úr
vörslu fósturforeldra, þar sem
barnaverndaryfirvöld á Akureyri
heföu komið honum fyrir vegna
áfengisvandamála móðurinnar, og
færi nú huldu höfði með móður-
inni. Jafnframt að Sakadómur
Reykjavíkur hefði gefið út hand-
tökuskipun á móðurina að beiðni
Rannsóknarlögreglunnar. Fram
kom að blaðamaður leitaði við-
bragða barnarverndaryfirvalda á
Akureyri en þau völdu þögnina.
Eftír lögregluaðgerðimar hélt DV
áfram ítarlegri umfjöliun. Birt
voru á tveimur síðum 8. febrúar
viðtöl við móður drengsins, hús-
ráðanda í Sandgerði, sem var vitni
að aðgerðum lögreglunnar, félags-
málastjóra Akureyrar, sem enn var
fámáll, lögreglufulltrúa hjá Rann-
sóknarlögreglunni og loks barna-
geðlækni sem lýstí áhrifum slíkra
aðgeröa á barnið. Síðar birtí DV
bæði bréf og greinar þar sem ýms-
ir, þeirra á meðal framkvæmda-
stjóri Barnaverndarráðs, komu
sjónarmiðum sínum á framfæri.
Umfjöllun DV var því viðamikil
og ítarleg og eins upplýsandi um
allar hiiðar málsins og nokkur tök
Hl liðs vió tröllin
að sjá nefnd á vegum Blaðamanna-
félags íslands ganga til liðs við tröll
hins lokaða kerfis íslenskra bama-
vemdaryfirvalda sem telja að
þögnin ein hæfi þegar beitt er lög-
legu ofbeldi gegn stálpuðum börn-
um.
Siðareglur
og siðanefnd
Blaðamenn em þess ávaUt minn-
ugir að þeir bera lagalega og sið-
ferðilega ábyrgð á verkum sínum.
Svo sem flestum mun kunnugt
er bæði hægt að fara í opinbert mái
og einkamál gegn ábyrgðarmönn-
um blaða og/eða höfundum ein-
stakra greina sem birtast í fjölmiðl-
um.
Þessu til viðbótar hafa blaða-
menn sjáifir sett sér siðareglur sem
fela 1 sér almennar leiðbeiningar
um vinnubrögð við fréttaöflun.
Þeir sem telja að siðareglur þess-
ar séu brotnar í tílteknu máli, og
eiga hagsmuna að gæta, geta að
uppfyUtum vissum skUyrðum kært
meint brot til sérstakrar siðanefnd-
ar sem starfar á vegum Blaða-
maimafélagsins.
Á sama hátt og blaðamenn eiga
að hafa siðareglurnar í heiðri í dag-
legu starfi sínu er siðanefnd ætlað
aö fara eftir siðareglum og sérstök-
um vinnureglum sem Blaða-
mannafélagiö hefur samþykkt.
Siðanefnd voru settar þessar
reglur fyrir nokkrum árum vegna
mikiUar óánægju með tilvUjana-
kennd vinnubrögð nefndarinnar í
ýmsum málum. Gagnrýni á störf
nefndarinnar var komið á framfæri
innan félagsins, en ekki á opinber-
um vettvangi, í von um að bæta
mætti vinnubrögðin innanfrá.
Þær vonir, sem bundnar voru við
setningu vinnureglna fyrir siða-
nefnd, hafa hins vegar brugðist
hrapallega í svoköUuðu Sandgerð-
ismáli. Vinnubrögð nefndarinnar
við meðhöndlun þeirrar kæru
Barnavemdarráðs eru ekki aðeins
ámæhsverð heldur fela beinlínis í
sér svo alvarlegt brot á þeim regl-
um, sem nefndinni ber skylda tíl
að fara eftir, að ekki er verjandi
annað en mótmæla slíkri vanvirðu.
Brot á siðareglum
Lítum á örfá atriði.
Siðanefnd fuUyrðir í makalaus-
um úrskurði sínum að ritstjórar
og ábyrgðarmenn DV séu „kærð-
ir“.
Það er rangt.
í kærubréfi Barnaverndarráðs er
nafngreindur blaðamaöur DV
kærður. Enginn annar á þeim
fjölmiðU.
Siðanefnd fullyrðir á sama stað
að Haukur Hólm, fréttamaður á
Bylgjunni, sé kærður.
Laugardags-
pistill
Elías Snæland Jónsson
aðstoðarritstjóri
Það er líka rangt.
í kærubréfi Bamavemdarráðs er
fréttastjóri Bylgjunnar einn kærð-
ur fyrir fréttaflutning á þeim bæ.
Það er siöanefnd sjálf sem ákveð-
ur að annars vegar ritstjórar DV
og hins vegar Haukur Hólm beri
ábyrgð á þeim fréttaflutningi sem
nefndin telur vera brot á siðaregl-
um.
Til þessa hefur nefndin aö sjálf-
sögðu fulla heimild. En henni ber
þá jafnframt að fara að skýmm
fyrirmælum siðareglna og vinnu-
reglna og gefa þeim sem hún beinir
spjótum sínum að kost á að gera
grein fyrir sjónarmiðum sínum.
Þótt siðanefnd teldi ritstjóra DV
seka um brot á siðareglum fyrir að
birta tiltekna mynd - reyndar á
þeirri alröngu forsendu að piltur
sem snýr baki í myndavélina þekk-
ist á myndinni - var aldrei leitað
eftir viðhorfum þeirra til málsins.
Það er brot á siðareglum.
Haukur Hólm hefur upplýst að
siðanefnd hafi aldrei tilkynnt sér
að hún beindi kæra Bamavemdar-
ráðs að honum. Hún hafi heldur
ekki óskað eftir viðbrögðum hans.
Það er líka brot á siðareglum.
Þá vekur það óneitanlega athygli
að siðanefnd taldi eðhlegt að for-
maður nefndarinnar tæki þátt í
meðferð þessa kæramáls þótt hann
hefði sjálfur tekið afstööu gegn
fréttaflutningi DV og Bylgjunnar á
opinberam vettvangi áður en
nefndin fékk máhð til umfjöhunar.
Hann vék þá fyrst þegar einn hinna
kærðu krafðist þess. Jafnvel í Simi
Vahey hefði engum dottið í hug að
setja í kviðdóminn mann sem tekið
hefði fyrirfram opinberlega afstöðu
til sektar eða sakleysis.
Einnig er með óhkindum að
hvergi er tekið fram í úrskurði
vorú á. Það era skilyrðislaus fyrir-
mæh siðareglna tíl siðanefndar að
hún metí þessa heildarumíjöllun
DV um Sandgerðismálið en ekki
bara eina frétt eða eina mynd.
Úrskurður nefndarinnar ber þess
hins vegar ljós merki að það var
ekki gert.
Það er líka brot á siðareglum.
Til vansæmdar
Hér hefur einungis verið fjallað
um vinnubrögð siðanefndar en
ekki um fjöldamargt sem er at-
hugavert við stóryrtan fuhyrðinga-
flauminn í úrskurðinum, sem er
nefndinni til vansæmdar, eða til-
burði nefndarinnar til að stjórna
fréttamati DV. Það væri efni í
margar blaðagreinar.
Þess er að vænta að Blaðamanna-
félagið fari að átta sig á því að siða-
nefnd, sem sjálf þverbrýtur í störf-
um sínum ákvæði siðareglna, getur
aldrei haft jákvæð áhrif á íslenska
blaðamennsku.
Ef félaginu tekst ekki að hemja
nefndina innan ramma þeirra
reglna sem settar hafa verið, til
hvers þá að halda henni úti?
Varla tfl að misbjóöa starfandi
blaðamönnum og hengja um leið
eins konar orður á brjóst tröha lok-
aðs kerfis?
Það er nóg komið af slíku.
Elías Snæland Jónsson