Dagblaðið Vísir - DV - 13.11.1992, Blaðsíða 14

14
FÖSTUDAGUR 13. NÓVEMBER 1992.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjómarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÚNSSON
Fréttastjóri: JÖNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, 105 RVlK, SlMI (91)63 27 00
SlMBRÉF: Auglýsingar: (91 )63 27 27 - aðrar deildir: (91)63 29 99
GRÆN NÚMER: Auglýsingar: 99-6272 Askrift: 99-6270
AKUREYRI: STRANDGÖTU 25. SlMI: (96)25013. Blaðamaður: (96)26613.
SlMBRÉF: (96)11605
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1200 kr.
Verð í lausasölu virka daga 115 kr. - Helgarblað 150 kr.
Snorrabúð stekkur
Nú er hún Snorrabúð stekkur. Sambandi íslenskra
samvinnufélaga hefur að mestu verið skipt upp og er
ekki lengur svipur hjá sjón. Segja má að með kaupum
Landsbankans á stærstum hluta SÍS hafi endalok þessa
stórveldis verið innsigluð. Merkum kafla er lokið.
í nær heila öld hefur Samband íslenskra samvinnu-
• félga verið risinn í íslensku athafna- og viðskiptalífi. í
krafti hugsjóna, dugnaðar og pólitískrar aðstöðu náðu
samvinnumenn að láta þann draum sinn rætast að sam-
vinnustefnan teygði anga sína til flestra atvinnugreina
og viðskipta landsmanna. Frá því lítið kaupfélag var
stofnað í Þingeyjarsýslu fyrir rúmum hundrað árum
óx Sambandið og dótturfyrirtæki þess í allar áttir. Ekki
aðeins í verslun og landbúnaði, heldur iðnaði, þjónustu,
sjávarútvegi og bankastarfsemi. Ekkert var Samband-
inu óviðkomandi og þegar veldi þess var hvað mest
snerust umræðumar um óeðlilega stærð þessarar fyrir-
tækjasamsteypu og ólögmæta hringamyndun. Annars
vegar stóðu þeir sem hrifust af velgengni og ágæti SÍS.
Hins vegar stóðu þeir sem htu Sambandið óvildar- og
öfundaraugum. Engum stóð á sama og þannig varð SÍS
bæði skálkaskjól og skrautflöður.
Sambandið naut að sjáffsögðu frábærra forystu-
manna en einnig þeirrar helmingaskiptareglu, sem lengi
ríkti í pólitíkinni hér, sem fólst í því að Framsóknar-
flokkur og Sjálfstæðisflokkur sátu til skiptis í ríkisstjórn
og gættu hagsmuna sinna skjólstæðinga með bróður-
legri skiptingu þegar brauðmolunum var úthlutað.
Á tímum innflutningshafta, útflutningsleyfa, her-
mangs og olíuviðskipta undir eftirliti ríkisins, var það
á valdi stjórnmálamanna að úthluta gæðum og gjöfum
og Sambandið naut liðsstyrks Framsóknarflokksins á
sama tíma og Sjálfstæðisflokkurinn hyglaði einka-
rekstrinum. Átökin stóðu ekki aðeins um arð og auð,
heldur var baráttan háð undir þeim formerkjum að eitt
rekstrarform væri betra en annað. Menn verða í því
sambandi að muna að lengi fram eftir þessari öld var
einkarekstur engan veginn tahnn sjálfsagður og auk
samvinnureksturs átti ríkisrekstur sína málsvara og
um þessi þrjú rekstrarform snerist stjórnmálaumræðan
og stjómmálabaráttan.
Þrátt fyrir mikil umsvif SÍS og langvinn tækifæri
tókst samvinnumönnum aldrei að sanna ágæti sitt í
lægra vöruverði né í betri þjónustu. En Sambandið var
vissulega harður samkeppnisaðih og hélt sínum hlut
og vel það. Þegar best lét var SÍS slíkt stórveldi að það
hvarflaði ekki að nokkrum íslendingi annað en eilíf til-
vera Sambandsins í íslensku viðskipta- og athafnalífi.
Það eru kaldhæðnisleg örlög að það var fyrir tilstyrk
ríkisstjómar Ólafs heitins Jóhannessonar og Framsókn-
arflokksins að risinn riðaði 111 falls. Með verðtryggingu
krónunnar og skuldanna fór að flæða undan honum.
Meðan verðbólgan eyddi skuldunum og borgaði lánin
var hlutur SÍS tryggður. Með verðtryggingunni réð
Sambandið ekki við sínar eigin skuldir og sína eigin
útþenslu. Og þá var of seint að grípa í taumana.
Sambandið er enn til á pappírnum. Svo og ýmis fyrir-
tæki sem th var stofnað undir merkjum SÍS. Mörg kaup-
félög halda áfram starfsemi og KEA er enn á sínum stað.
Þannig mun samvinnustefnan og samvinnurekstur trú-
lega og vonandi áfram verða 111 staðar, einkarekstri og
ríkisrekstri th aðhalds og samkeppni. En SÍS er hðið
undir lok og kemur ekki aftur í sínu fyrra veldi. Þeim
kafla er lokið. Ellert B. Schram
George Bush, forseti Bandaríkjanna, á fundi meö stuðningsmönnum sínum á þriöjudagskvöld. - Greinarhöf-
undur segir stefnu hans gagnvart írak fyrir innrásina í Kúveit hafa sætt harðri gagnrýni. Simamynd Reuter
Maður gærdagsins
George Bush hefur veriö hrósaö
mjög fyrir skilning og kunnáttu á
sviði utanríkis- og alþjóðamála. En
þegar allt kom til alis varö þessi
skilningur honum fjötur um fót í
kosningunum, því að Bush er mað-
ur gærdagsins, af þeirri kynslóð
sem þroskaðist á árum seinni
heimsstyijaldarinnar og hefur allt-
af htið á kalda stríðið sem varan-
legan þátt í öllu póhtísku um-
hverfi. Þegar til kom virtist Bush
ekki skilja að kalda stríðinu er lok-
ið, og þau vandamál sem við blasa
snúast ekki um kjamorkuafvopn-
un né vígbúnað Bandaríkjanna.
Kjamorkustríð er nú ekki lengur
yfirvofandi. Alþjóðapóhtík sem
jafnvægishst risaveldanna, þar
sem Kína og þriðji heimurinn er
notaður meira og minna vísvitandi
sem lóð á vogarskálar öðm hvom
risaveldanna í hag, er liðin undir
lok. Leppastríð eins og stríðin í
Angóla eða Kambódíu verða ekki
háð framar. Nú er þaö þjóðemisof-
stæki nýfrjálsra ríkja sem hætt-
unni veldur, og Bandaríkin em
eina risaveldið.
Heimsmyndin er gjörbreytt, og
enda þótt Bush hafi gjörþekkt hina
gömlu heimsmynd er þaö svo að
eina utanríkismáhð, sem Banda-
ríkjamenn hafa almennan áhuga
á, er kapphlaupið við Sovétríkin.
Nú em Sovétríkin ekki lengur til
og því þótti kjósendum óhætt að
treysta nýjum og óreyndum manni
fyrir stjóminni í utanríkismálum.
Sumt gott, annað ekki
Enginn dregur íefa að Bush gerði
margt vel í utanríkismálum í
stjómartíð sinni. Til dæmis tókst
honum að styðja Mikhaíl Gorbatsj-
ov við sundurhmun Sovétríkjanna
og í víðtækum afvopnunarsamn-
ingum og hann lék stórt hlutverk
bak við tjöldin þegar þýsku ríkin
vom sameinuð. Honum hefur tek-
ist að draga ísraelsmenn og araba
að samningaborði um frið í Mið-
Austurlöndum og hann hefur
ótrauður barist fyrir fijálsari við-
skiptum á alþjóðavettvangi.
Umfram aht er herferðin gegn
Saddam Hussein mikiö afrek í
þeirri hst að búa til bandalag ólíkra
ríkja með ólíka hagsmuni til að
beijast fyrir sameiginlegu mark-
miði. En þá er líka flest upptahð
sem Bush gerði vel. Margt annað
misskhdi hann og tók röngum tök-
um.
Það er nú vitað að Bush vissi um
og samþykkti áætlanir Ronalds
Reagan um að selja írönum vopn í
stríðinu við írak th þess að fá írani
th að beita áhrifum sínum th að
leysa bandaríska gísla í Líbanon
úr haldi. Þessu hefur Bush ávallt
neitað en nýjustu gögn benda th
að hann sé ósannindamaður í
þessu máh. Umfram aht hefur
stefna Bush gagnvart írak fyrir
innrásina í Kúveit sætt haröri
gagnrýni. Bandaríkin studdu írak
KjaHarinn
Gunnar Eyþórsson
fréttamaður
við Bandaríkin, þrátt fyrir mikla
óánægju almennings og þing-
manna.
Fyrir rúmu ári sagði Bush leið-
togum Júgóslavíu að Bandaríkin
væru því fylgjandi að ríkið yrði
áfram óskipt. Þetta tóku Serbar
sem samþykki við hemaði sínum
gegn Króatíu, og síðan Bosníu.
Bandaríkjaforseti á enn eftir að
gera nokkuð raunhæft í málum
Júgóslavíu, enda þótt það sé vel á
færi Bandaríkjanna að veita for-
ystu takmarkaöri hernaðaríhlut-
un. Og síðast en ekki síst, Bush
hefur leitt hjá sér nær algjörlega
hina stórhættulegu þróun sem orð-
ið hefur í Sovétríkjunum fyrrver-
andi.
Hann hefur haldið að sér höndum
um aðstoð á sama tíma og efna-
„George Bush hefur verið hrósað mjög
fyrir skilning og kunnáttu á sviði utan-
ríkis- og alþjóðamála. En þegar allt kom
til alls varð þessi skilningur honum
fjötur um fót í kosningunum.“
af heilum hug aht þar th daginn
fyrir innrásina. Þann dag, 1. ágúst
1990, kom Hvíta húsið í veg fyrir
löggjöf um að stöðva lánveitingar
th Iraks.
Það er ljóst aö Bush reyndi af
alefh aö vingast við Saddam Huss-
ein og taka hann inn í samfélag
þjóðanna, ems og hann orðaði það,
og veitti mihjarða dollara th íraks
í formi lána og lánsábyrgða.
Bandaríkin voru orðin stærsti við-
skiptavinur íraka þegar innrásin í
Kúveit var gerð. Þessi stefna hefur
sætt harðri gagnrýni og dómgreind
Bush hefur verið dregin mjög í efa,
ekki síst þegar hann svo lýsir yfir
eftir innrásma, að Saddam Hussem
sé „verri en Hitler“.
Hvernig gat Bandaríkjastjórn
stutt slíkan mann árum saman?
spyija menn. Sérstaklega þar sem
Bandaríkjamönnum var fullkunn-
ugt um harðstjóm Saddams og til-
raunir hans til að verða ríkjandi
hemaðarveldi á þessum slóðum,
með því meðal annars að koma sér
upp kjamavopnum. Þetta mál hef-
ur leitt til þess að sigurinn mikh
yfir írak hefur falliö í skuggann,
gagnrýnin er háværari en sigur-
gleðin.
Kína og önnur mál
Bush hefur einnig leikið af sér
gagnvart Kína. Eftir blóðbaðið á
Torgi hins himneska friðar í Pek-
ing 1989 reis uþp mótmælaalda í
Bandaríkjunum og þess var krafist
að Kínverjar væm beittir refsiað-
gerðum. En Bush fuhvissaði ráða-
menn í Pekmg um það á laun að
ekkert yrði að gert, og Kínveijar
pjóta enn fullra fríðinda í verslun
hagskerfi Rússlands og hinna ríkj-
anna hmndi og óðaverðbólga blas-
ir við. Verðbólgan í Rússlandi er
nú 25 prósent á mánuði, eða 300%
á ári og fer vaxandi, samtímis því
sem hægri öfhn eflast í andstöð-
unni við Borís Jeltsín og óvissa
eykst um hvemig staðið verður að
því að eyða þúsundum kjarna-
vopna.
Ofmetin snilld
Þessi upptalning sýnir að Bush
var síður en svo neinn snillingur í
utanríkispóhtík, sú utanríkispóh-
tík, sem hann þekkti, var sú sem
iðkuð var í kalda stríðinu. En þegar
th kom skipti þetta sárahtiu máh í
kosningunum, utanríkismál vom
þar tæpast th umræðu. Bush van-
rækti efnahagsmáhn innanlands
og ætlaðist th að þau læknuðust
af sjálfu sér.
Af þeim sökum fyrst og fremst
greiddu samtals 63 prósent kjós-
enda atkvæði gegn honum, sem er
mesta höfnun á sitjandi forseta síð-
an Herbert Hoover var felldur 1932.
Það er engin ástæða th að efast um
að Bih Clinton haldi verr á utanrík-
ismálum en Bush.Hann hefur lagt
áherslu á að hehdarstefnan verði
óbreytt, en hann mun hafa aðrar
áherslur sem munu taka í byrjun
að minnsta kosti fyrst og fremst
mið af efnahagshagsmunum
Bandaríkjanna. Bandaríkm em nú
upptekin af eigi. vandamálum og
ekki við því að búast að nein kú-
vending verði í utanríkismálum
þótt nýr maöur taki við.
Gunnar Eyþórsson