Dagblaðið Vísir - DV - 02.06.1993, Blaðsíða 14

14
MIÐVIKUDAGUR 2. JÚNÍ 1993
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar: ÞVERHOLTI 11,
blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLTI 14, 105 RVlK. SlMI (91)63 27 00
FAX: Auglýsingar: (91 )63 27 27 - aðrar deildir: (91 )63 29 99
GRÆN NÚMER: Auglýsingar: 99-6272 Askrift: 99-6270
AKUREYRI: STRANDG. 25. SlMI: (96)25013. BLAÐAM.: (96)26613.
FAX: (96)11605
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF., ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Askriftarverð á mánuði 1200 kr.
Verð f lausasölu virka daga 115 kr. - Helgarblað 150 kr.
Leitum nýrra leiða
Tillögur Hafrannsóknastofnunar um niöurskurö á
þorskkvóta eru reiðarslag fyrir þjóðina. Um þaö þarf
ekki að fara mörgum orðum. Menn geta deilt um tonna-
fiöldann. Menn geta gagnrýnt vinnubrögð stofnunarinn-
ar fram að þessu og haft það á homum sér að ekki
skyldi hafa verið tekið fastar á veiðitakmörkunum hing-
að til. Menn geta kvartað undan að aðvaranir hafi ekki
verið nógu sterkar og afdráttarlausar í fyrra eða hittið-
fyrra eða á árunum þar á undan. Menn geta kennt hver
öðrum um 1 það endalausa.
Staðreyndin blasir samt við í öllum sínum kalda vem-
leika. Það er óðs manns æði að virða ekki 150 þúsund
tonna markið og það mun aldrei verða fyrirgefið eða
aftur tekið ef stjómvöld hyggjast víkjast undan þeirri
skyldu sinni að taka mark á vísindunum og axla þá
ákvörðun sem nú er óhjákvæmileg.
Afleiðingamar em ekki einasta þær að aflinn minnkar
um fimmtíu til sjötíu þúsund tonn og þjóðartekjur drag-
ast saman sem því nemur ef ekkert annað kemur til.
Afleiðingamar koma og fram í samdrætti á öðrum svið-
um þjóðlífsins; í þjónustugreinum sjávarútvegsins, í
verslun, iðnaði, húsbyggingum, opinberri þjónustu og
reyndar hverju sem er. Alira verst er þó að svartsýni
nær völdum, hræðsla og múgsefiandi doði og drungi, sem
heltekur þjóðina ef ekkert annað er að gert.
Á slíkum tímum þarf þjóðin á forystu að halda. Hún
þarf á samstöðu að halda. Hér er ekki við ríkisstjóm að
sakast og ekki á hennar valdi að breyta sandi í gull. Hér
töfrar enginn fram neinar lausnir nema með samstilltu
átaki. Undir það skal tekið að Alþingi verði’kvatt saman
til að ræða alvarlegustu tíðindi sem þjóðinni hafa borist
um árabil. En Alþingi á ekki að koma saman til að sfióm-
málamenn geti rifist um það hverjum sé hér um að
kenna. Alþingi á ekki að koma saman til að auka á glund-
roðann og óvissuna.
Hlutverk Alþingis, ríkisstjómar og hagsmunaaðila er
að leita nýrra leiða og bretta upp ermamar í samein-
ingu. Sýna þjóðinni að stjómmálaflokkamir geta slíðrað
sverðin og unnið sameigiinlega að hagsmunamálum þjóð-
arinnar án hefðbundins karps um aukaatriði. Slík sam-
staða hefur tvíþættan tilgang. í fyrsta lagi að leggja í
púkkið um aðgerðir og viðnám og í öðm lagi að telja
kjark í þjóðina og sýna henni fram á að ekki er öll nótt úti.
Þegar eldgosið í Vestmannaeyjum leiddi til þess að
eyjaskeggjar þurftu allir sem einn að flýja sína heima-
byggð sýndi bæði þjóðin og Alþingi lofsverða samstöðu
með stofnun Viðlagasjóðs. Þegar mikið hefur legið við í
líknarmálum, söfnun til bágstaddra eða þegar aðrar þjóð-
ir hafa sýnt íslendingum óvild, svo sem í landhelgisstríð-
unum, þá stóðu íslendingar saman sem einn maður.
Slík stund er runnin upp. Stund samstöðu og þjóðholl-
ustu. Stund vamar og viðnáms og stund sóknar til nýrra
landvinninga.
Enda þótt samdráttur í þorskveiðum verði erfiður
næstu árin er langt þvi frá að íslendingar þurfi að deyja
ráðalausir. Þjóðin er menntuð og hún er dugmikil og hún
er ráðdeildarsöm að upplagi. Hún hefur verið nýrik í
örfá ár, í hálfa öld í mesta lagi og þar að auki lifað um
efni fram. Kannske er þorskurinn að minna okkur á að
lífsbaráttan er ekki fyrirhafnarlaus. íslendingar hafa séð
hann svartari og tímabundinn samdráttur má ekki verða
til þess að draga mátt úr okkur.
En til þess þarf samstöðu, forystu og dug. Þar erum
við öll í sama báti og róum á sömu miðin.
Ellert B. Schram
„Erlendir bankar og lánastofnanir lána oft 80-90% af veðmati fasteigna," segir i texta greinarhöfundar.
Veðmöt og töp-
uð útlán
Á pappímum hafa íslenskir
bankar og lánastofnanir lág veð-
mörk. Hámark lána miðist almennt
við 50-60% af veðmati. Sem veðmat
hafa menn hins vegar notað bmna-
bótamatið sem er hærra en mark-
aðsverð. Veðmörk hafa þess vegna
oft farið yfir 100% af markaðs-
veröi. Það hefur valdið hundruð
milljóna útlánatöpum.
Lág veðmörk á pappírnum
Erlendir bankar og lánastofnanir
lána oft 80-90% af veðmati fast-
eigna. Það er hærra en við eigum
að venjast. Reynslan sýnir að þegar
fasteignaverð breytist hægt em það
sæmilega traust mörk. Fasteigna-
verð getur hins vegar lækkað fyrir-
varahtið. Þá er hætt við að lána-
stofnanimar tapi. í grannlöndum
okkar hefur verð á vissum tegund-
um fasteigna lækkað um 20% til
40% á skömmum tíma. Mikið veð-
settar fasteignir standa þá ekki
lengur undir veðlánum. Erlendur
banki hefði árið 1990 til dæmis lán-
að 90 milljón krónur gegn veði í
fasteign sem metin var á 100 millj-
ónir. Tveimur ámm síöar hefði
verðmæti eignarinnar lækkað nið-
ur í 60 milljónir. 30 milljónir hefði
þá vantað og bankinn hefði tapað
þriðja hluta lánsins við vanskil.
Þaö sem áður er lýst hefur valdið
gjaldþroti banka í ýmsum grann-
löndum okkar. Bankar og lána-
stofnanir hér á landi hafa verið
varfæmari - á pappímum og mið-
að viö 50-60% veðmörk. Útlánaör-
yggið ætti þess vegna aö vera mun
meira en í grannlöndunum. Þó
markaðsverð atvinnuhúsnæðis
hafi lækkað meira undanfarin ár
en dæmi em um í áratugi hefðu
lánastofnanir engu aö síður átt að
hafa tryggingar sínar á hreinu. Á
höfuðborgarsvæðinu hefur fast-
eignaverð á hálfum áratug lækkað
að raungildi um 15-35% eftir teg-
undum eigna. íslenskur banki
hefði árið 1987 lánað 65 milljón
KjáOariim
Stefán Ingólfsson
verkfræðingur
krónur gegn veði í fasteign sem þá
var metin á 100 milljón krónur.
Fimm árum síöar hefði verðmæti
eignarinnar verið 65-85 milljónir
reiknað á sama verðlagi. Bankinn
hefði átt að hafa lán sín á hreinu
ef veðmatið væri raunhæft. Það
orkar hins vegar tvímæhs.
Yfirveðsetning
Veðmat erlendis tekur mið af
markaðsverði fasteigna. Vönduð
veðmöt taka tihit til tekjumögu-
leika eigna og líklegrar verðþróun-
ar en oft er markaðsverð á mats-
degi látið duga. Hér á landi hafa
lánastofnanir notað bmnabótamat
sem veðmat. Brunabótamat er frá-
bmgðiö markaösverði fasteigna.
Fasteignaverð er hæst á höfuð-
borgarsvæðinu. í kaupstöðum á
landsbyggðinni er verð almennt
30-50% lægra en í höfuðborginni. Á
síðasta ári, 1992, var ekki óalgengt
að markaðsverö skrifstofuhús-
næðis í Reykjavík væri nálægt 60%
af brunabótamati. Á öðmm stöðum
var það enn lægra, víða undir 50%
af brunabótamati. Brunabótamat á
að vera hhðstætt í öllum sveitarfé-
lögum svo banki á höfuðborgar-
svæðinu sem miðar veðmörk við
50-60% af því lánar 85-100% af
markaðsverði. Oft er lánað enn
hærra. Greinarhöfundur hefur viö
mat fasteigna séð mörg dæmi um
að lánastofnanir veiti lán sem eru
hærri en markaðsverð atvinnu-
húsnæðis. Th dæmis má nefna hús-
næði í Múlahverfi í Reykjavík sem
metið var fyrir fáum ámm. Bruna-
bótamat þess var 96 mihjónir en á
eigninni hvhdu lán að íjárhæð 64
mihjónir. Handhafaskuldabréfsem
voru skráð á síöasta veðrétt vom
í eigu bankastofnunar á höfuðborg-
arsvæðinu sem haföi keypt þau af
fyrrverandi eiganda. Greinarhöf-
undur mat markaðsverð hús-
næðisins ásamt hlutdeild í bygg-
ingarrétti á 49 mihjónir. í um-
ræddu dæmi voru lánin einungis
68% af veðmati bankastofnunar-
innar. Engu að síður var eignin
yfirveðsett um 15 milljónir eða
31%. Unnt er að finna mörg hhð-
stæð dæmi.
Stefán Ingólfsson
„A höfuðborgarsvæðinu hefur fast-
eignaverð á hálfum áratug lækkað að
raungildi um 15-35% eftir tegundum
eigna.“
Skoðanir armarra
Hávaðamengun
á handboltaleikjum
„Það er eins og ætlast sé th þes að menn ærist.
Þaö er ekki óhugsandi að af þessu geti hlotist varan-
legur skaði því hávaðinn kemur í toppum og getur
verið hættulegur. Sérstaklega á þetta við um sneril-
trommur því frá þeim kemur hátíðnihljóð. Við skul-
um hafa í huga að það er ekki hægt að fá sigg gegn
hávaða." Gylfi Baldursson í Mbl. 30. maí
Kjaftfor við útlendinga
„í fljótu bragði verður ekki annað sagt en aö
Bandaríkjamenn eiga hörð viðbrögð skihð fyrir bréf
sitt. Það má sjálfsagt lengi um það deha hvort hvort
Þorsteinn átti að beina skutlinum beint að forsetan-
um, en áreiðanlega hefur hann haft víðtækan stuön-
ing í því. Þjóðin hefur alltaf metið þá stjórnmála-
menn mikhs sem eru kjaftforir við útlendinga. Hitt
er svo annað mál að það er ekki skynsamlegt að
halda þessu máh á stigi þrætubóka og orösendinga."
Leiðari í Tímanum 26. maí
Lausung á f lokkaf ylgi
„Þð er ekki nýtt fyrirbæri að lausung sé á fylgi
flokkanna. Rannsóknir bæði austan hafs og vestan
hafa sýnt að flokkshollusta kjósenda fer minnkandi.
Þeir menn, sem flokkamir velja til forystu, og þau
stefnumál, sem þeir leggja áherslu á, virðast í aukn-
um mæh hafa áhrif á val kjósenda. Flokkakerfi, sem
virtust sæmilega stöðug, th dæmis í Svíþjóð, hafa
riðlast og valdahluíioll flokkanna breytzt á síðustu
árum. Kosningaúrslit og niðurstöður skoðanakann-
ana breyttust lengi vel htið í Svíþjóð, en þegar betur
var að gáð voru Kjósendahópar flokkanna sífeht aö
breytast." Ólafur Þ. Stephensen i Mbl. 30. maí