Alþýðublaðið - 21.09.1967, Blaðsíða 8

RYK getur verið banvænt. Um
allan heim deyja þúsundir
verkamann^ árlega af áhrifum
ryks á lungum, en það orsakar
sjúkdóm er á vísindamáli nefn-
ist pneumoconiosis. X kolanám-
um Evrópu, Asíu og Ameríku,
gullnámum Afríku og Indlands,
asbestnámum Kanad'a og Suður-
Afríku, sandsteinsnámum í Hong
Kong, í verksmiðjum í Bret-
landi og Japan, vefnaðarverk-
smiðjum, járnverksmiðjum, við
byggingar — jafnvcl framleiðslu
breinlætisefna — hafa þessir
menn unnið og rykið hefur or-
sakað dauða þeirra.
í Bretlandi er tiltölulega vel
fylgzt með því, að rykmagn
verði ekki of mikið, en á hverju
ári deyja þar um þrjú þús.
verkamenn af lungnasjúkdómum.
Árið 1965 voru þeir 3.019. — í
mörgum tilfellum hefur lungna-
sjúkdómurinn verið aðaldánaror-
sökin, en allir voru þessir menn
með skemmdir í lungum og þær
alla vega flýtt fyrir dauða
þeirra.
Þrátt fyrir góða læknishjálp
hefur fjöldi þeirra, sem deyja af
afieiðingum lungnasjúkdóma
ekki mikið breytzt síðustu tíu ár
í Bretlandi. En það skal haft í
huga, að það tekur langan tíma
íyrir sjúkdómana að vinna á lík-
amanum og þeir sem í dag deyja
vegna þeirra, hafa unnið við
slæm skilyrði kannski fyrir 20
árum eða meira.
Sjúkdómurinn er lengi að þró-
ast og áður en komið er á hátt
stig fylgja honum ýmis óþægindi
svo sem þreyta, menn eiga erf-
itt um andardrátt og getur það
orðið svo alvarlegt, að þeir geti
alls ekki stundað vinnu.
RYK HEFUR ALLTAF VER-
IÐ TIL.
Síðan menn byrjuðu að gera
smíðatæki hafa þeir alltaf skap-
að ryk. Fyrstu tækin á steinöld
voru gerð úr tinnu. í Norfolk í
Englandi er staður, sem heitir
Grimes Graves. Það eru gamlar
tinnunámur og aðalgöngin þar
eru álitin 20 þús. ára gömul.
í borginni Brandon vinna enn
menn við tinnuámur. Við vinnsl-
una myndast silica ryk, sem á'
nókkrum tíma getur myndað
lungnasjúkdóm, sem kallast sili-
cosis, ef ekki eru gerðar sér-
stakar varúðarráðstafanir.
Seinna gerðu menn svo trúar-
leg minnismerki úr sandsteini og
granít eins og í Egyptalandi.
Siliearyk kemur einnig við þessa
vinnslu og nú veikjast vafalaust
margir af lungnasjúkdómum, sem
vinna að byggingu Aswan stífl-
unnar.
Þegar leitað var lengra eftir
efnum í vopn og til eldsneytis
urðu námurnar sífellt dýpri og
þá fór að koma fram sjúkdómur,
sem kallaður hefur verið námu-
mannasjúkdómur.
Og með tækni núfímans í námu
störfum og verksmiðjustörfum
hefur rykið ekki minnkað; held-
ur aukizt, það hefur orðið smá-
gerðara, en engu að síður hættu-
legt.
Þó hafa orðið svo miklar fram-
farir í læknavísindum og hrein-
læti, að nú er hægt að greina
sjúkdóminn á byrjunarstigi. En
það er ekki hægt að iækna sjúk-
dóminn. Það er aðeins hægt að
hindra hann.
HVERNIG ERU LUNGNA-
SKEMMDIRNAR ?
Það fer eftir því, hvaða ryk
er um að ræða. Sjúkdómúrinn er
í lungnavefjunum og veldur því
að þol þeirra minnkar og jafn-
framt það svæði, sem vinnur súr
efni úr blóðinu. Alls konar
íungnasmitanir, t. d. berklar,
auka sjúkdóminn til muna.
Korn frá dýrum og jurtum
geta orsakað asthma í þeim, sem
eru næmir íyrir því. Þeir sem
hafa hænsni fá oft asthma vegna
ofnæmis fyrir fiðri og verka-
menn, sem vinna við timbur fá
asthma vegna ofnæmis á timbr-
inu, t. d. tekki og rauðum sed-
rusviði. í baðmullarverksmiðju
nokkurri kom upp alvarlegur
asthma faraldur og ástæðan var
sú að fólkið hafði andað að sér
ryki frá vissri frætegund, sem
notuð var við iðnaðinn.
Það er þó rykið frá málmun-
um, sem veldur alvarlegustu
lungnaskemmdunum.
Og silica rykið er langverst.
Asbest er silicate og það er allt-
af notað í vaxandi mæli, í sem-
ent, einangrunarefni o. fl. Og
undanfarin ár hafa sífellt verið
fleiri tilfelli asbesteitrunar í
Bretlandi og í 16% tilfellanna
fylgir iungnakrabbi. Það er
tvenns konar lungnakrabbi, sem
fylgir asbesteitrun. Önnur teg-
undin er svipuð lungnakrabba-
meini af völdum sígarettureyk-
inga. Hin er sjúkdómur á yfjr-
borði lungnanna og hefur verið
sett í sambandi við sérstaka as-
best-tegund, blátt asbest.
Kolaryk skaðar lungun á sér-
stakan h'átt. Og í löndum, þar
sem mikið er um námagröft eru
árlega skráð mörg tilfelli um
lungnasjúkdóma af völdum kola-
ryks. Áhrif ryksins á lungun
fara eftir efnasambandi ryksins,
stærð kornanna, og hversu lengi
menn eru við vinnu.
Stór rykkorn setjast á rakt
yfirborð iungnanna. Aðeins
smærri korn geta komizt
í gegn um slímhúð lungnanna.
í öllu ryki eru kornin mismun-
andi stór og þess vegna er nauð-1
synlegt að mæla hversu mikið er
af smáum kornum í rykinu. —
Tæki hafa verið gerð, sem líkja
eftir störí'um líkamans með því
að sleppa stóru kornunum og
draga að sér aðeins þau smáu.
Við öndum öll að okkur ein-
hverju ryki; líkaminn þolir þetta
venjulega ryk, en ef að rykið fer
yfir visst magn verður hættan
á sjúkdómum mikil.
Ef sjúkdómur af völdum ryks
kemur fram í verkamanni er bezt
að hann hætti að vinna þá vinnu
er hann hefur haft. Og í mörg-
um tilfellum hefur reynzt mögu-
legt að stöðva sjúkdóminn, ef svo
er. í öðrum tilfellum, sérstak-
Iega þar sem sjúkdómurinn hef-
ur orsakazt af silica eða asbezt,
heldur sjúkdómurinn áfram, en
magnast ekki eins og ef mað-
urinn hefði haldið áfram vinn-
unni. Frá læknisfræðilegu sjón-
armiði ætti því að reyna að
g 21. september 1967 - ALÞÝÐUBLAÐIÐ