Alþýðublaðið - 20.02.1968, Side 5

Rætt við Soffíu
Ingvarsdóttur
sem lengst allra
hefur veriö for-
maöur félagsins
KVENFÉLAG Alþýðu-
flokksins í Reykjavík er
á þessum vetri 30 ára=
Það var stofnað 5. des ’37.
Þá stóð yfir mikill um
brotatími í Alþýðuflokkn
um, innbyrðisdeilur og
klofningur, og reyndist
hið nýstofnaða kvenfélag
eitt sterkasta vígi flokks-
ins í þeim sviptingum.
í tilefni af 30 ára starfi fé-
agsins hefur fréttamaöur Al-
þýöublaðsins átt tal við frú
Soffíu Ingvarsdóttur sem lengst
allra hefur verið formaður fé-
lagsins.
— Þegar ég lít til baka er ó-
neitanlega margs að minnast,
segir Soffía. Saga félagsins er
aövitað bundin sögu flokksins,
auk þess sem mér finnst hún að
talsverðu leyti saga þeirra
kvenna sem hafa starfað í fé-
laginu.
— Hver var aðdragandinn að
stofnun félagsins?
— Mér er ekki kunnugt um
fyrsta aðdragandann að stofnun
þess. Fyrir daga félagsins var ég
alveg ókunnug starfi flokksins.
En 27. nóv. 1937 var haldinn að
Hótel ísland undirbúningsfund-
ur að stofnun kvenfélags inn-
an Alþýðuflokksins í Reykjavík.
Fundarboðendur voru Jónína
Jónatansdóttir, Þuríður Friðriks
dóttir og Björg Guðnadóttir, og
það var einmitt Bjöi-g sem heim
sótti mig og bað mig að mæta
þarna.
Á fundinum mætíu tólf kon-
ur, Þuríður var fmidarstjóri, en
ég var gerð að ritara. Fundarkon
ur voru tólf.
Ég vissi lítil deili á fundar-
konum, en þarna sá ég fyrst
ýmsar þær Alþýðuflokkskonur
sem ég síðan hef haft langa og
góða samvinnu við. Áhugi birt
ist ótvíræður á stofnum félags.
Var samþykkt að halda stofn-
fund 5. des. og leggja fram frum
varp að lögum.
— Og varð það sögulegur
fundur?
— Nei, allt í sátt og samlyndi
deilurnar komu seinna. Þessi
fundur var haldinn í Alþýðu-
húsinu og 57 konur mættu. Það
var samþykkt að stofna Kven-
félag Alþýðuflokksins í Reykja-
vík, og í lögum var tekið fram
að aðaltilgangur félagsins væri
að berjast fyrir lausn vanda-
mála á grundvelli jafnaðarstefn
unnar. Kosin var bráðabirgða-
stjórn er starfa skyldi til aðal-
fundar, og hana skipuðu: Jónína
Jónatansdóttir formaður, Guð-
rún Pálsdóttir (kona Héðins
Valdimarssonar) varaformaður,
Soffía Ingvarsdóttir, ritari, Val-
gcrður Þórmundsdóttir gjald-
keri, Kristín Ólafsdóttir lækn-
ir meðstjórnandi, en í varastjórn
Björg Guðnadóttir og Guðný
Hagalín. Ekki var stjórnin kosin
í einu hljóði, skrifleg atkvæða-
greiðsla var um varaformann og
gjaldkera.
— Var það kannski óljós
fyrirboði um þá ólgu sem þá
grípa um sig í flokknum?
— Vel getur það verið. Það
var ólga innan Alþýðuflokksins
um þessar mundir. Alþýðuflokk
urinn tapaði í Reykjavík við kosn
ingarnir vorið óður. Héðinn
Valdimarsson var einn kjör-
dæmakjörinn, og sumum þótti
dólítið ónotaleg tilviljun, svo
ekki sé meira sagt, að lagið
„Buldi við brestur” var spilað
í útvarpinu eítir að þau úrsiit
voru kunn, en þar koma eins og
allir vita fyrir orðin „Héðinn
stóð enn, teptur við gallhlað
osfrv.”. En ósigurinn virtist hafa
þau óhrif á Héðin Valdimars-
son, hinn mikilhæfa og kapp-
gjarna varaformann flokksins,
að honum þótti það eitt duga að
stofna til sameiningar við
kommunista. Eins og allir vita
var þetta reynt, en strandaði
ekki á Alþýðuflokknum, heldur
á því að kommúnistar vildu halda
sinni hlýðni við yfirstjórn rúss-
neskra kommúnista.
Brátt dró þó til stærri tíðinda.
Alþýðuflokkurinn og kommún-
'istar gengu sameinaðir til bæj
arstjórnarkosninga eftir óra-
mót en guldu mikið afhrot. Þar
á eftir klofnaði Alþýðuflokkur
inn og Héðinn fór með nokkurn
hluta yfir til kommúnista.
— Orkuðu ekki utanríkismál
eitthvað á pólitíska afstöðu
manna á þessum árum.
-— Jú, ég held að ótti við naz
ismann hafi þjappað jafnaðar-
mönnum saman. Þetta var á
þeim árum er óveðurský heims-
styrjaldarinnar voru að hrann-
ast upp. Og um þetta leyti var
öllum orðið ljóst sem vildu sjá
og heyra að stjórn Stalins í
Russlandi var hrein ógnarstjórn.
Hann var á þessum árum að
ryðja helztu forustumönnum
byltingarinnar úr vegi, og vonir
jafnaðarmanna um að í Rúss-
landi hallaðist þróunin smátt og
smátt til frelsis og lýðræðis voru
brostnar. Sagan hefur sannað að
jafnaðarmenn höfðu rétt fyrir
sér þá.
— Hvernig reiddi svo Kven
félagi Alþýðuflokksins af á þessu
umbrotatímabili sem líka var
upphafsstími þess?
— Þetta slampaðist allt af.
Aðalflokksfélag Alþýðuflokks-
Jónína Jónatansdóttir.
ins í Reykjavík var Jafnaðar-
mannaféiag Reykjavíkur. Það
klofnaði og Alþýðrílokksfélag
Reykjavíkur var stofnað í
febrúar 1938 rétt fyrir aðalfund
Kveníélagsins, sem haldinn var
8. marz uppi í Bánmni. Þar var
vitað, að til átaka mundi koma
enda smalað á fundinn af báð-
um málspörtum.
Þegar kvenfélagið var stofnað
voru engin ákvæði í lögum
flokksins um kvenfélög. Engar
breytingar var hægt að gera í
því sambandi fyrr en á næsta
flokksþingi, og var félagið því
upprunalega deild úr Jafnaðar-
mannafélagi Reykjavíkur. En
nú var jafnaðarmannafélagið
klofið. í upphafi fundarins bar
því formaðurinn, Jónina Jóna-
tansdóttir, fram tillögu um að fé
agið skyldi verða deild úr Al-
þýðuflokksfélagi Reykjavíkur.
Þar á móti risu til harðra mót-
mæla ýmissar félagskonur. Eru
mér minnisstæðastar þær Þur-
íður Friðriksdóttir og Laufey
Valdimarsdóttir. Þær voru báð-
ar vel máli farnar og höfðu
margt að segja um málefni
flokksins, sem forvitnilegt var
á að lilýða fyrir nýliða eins og
mig. Síðan lýstu þær breyting
artillögu þess efnis, að þar eð
deilur stæðu í flokknum skyldi
félagið standa utan Alþýðu-
flokksins fyrst um sinn.
En formaður neitaði að bera
slíka tillögu upp. Hún bryti i
bága við lög félagsins. Kven-
félag Alþýðuflokksins gæti ekki
staðið utan Alþýðuflokksins.
Og nú skall yfir önnur hörð
hrina og í það skiptið gegn breyt
ingartillögunni. Man ég bezt eft
ir þeim Guðnýju Hagalín og
Elísabetu Jónsdóttur. Guðný
beitt sinni kjarnmiklu vest-
firzku mælsku eftirminnilega.
En Elísabet sem var skínandi
ræðukona tók dæmi úr Gísla
sögu Súrssonar, er Eyjólfur grái
vildi fá Auði til að svíkja Gísla
mann sinn og hugðist freista
hennar með sjóði miklum, en
Auður svaraði með því að reka
silfrið á nasir honum svo að
blóð stökk um liann allan. Þeg-
ar Elísabet var þar í sögunni,
steig hún skref fram og ég man
enn hvernig þá brakaði í gamla
timburgólfinu í Bárunni.
Eftir nokkurt þóf var tillagan
svo samþykkt. En þar með gengu
42 konur úr félaginu.
Síðan var stjórnarkjör, Jón-
ína var kjörin formaður, Krist
ín Ólafsdóttir læknir, varafor-
maður, ég var áfram ritari, Elín
borg Lárusdóttir gjaldkeri, Guð
ný Hagalín meðstjórnandi. En
í varastjórn: Odrífa Jóhann-
dóttir og Bergþóra Guðmunds
dóttir.
— Hvernig vegnaði félaginu
fyrstu árin?
— Fyrstu árin voru erfið. Við
vorum fáar, um helmingur féll
frá í upphafi. Jónína var hríf-
andi og glæsilegur formaður, en
heilsan var farin að bila. Það
var óeirð í flokknum þessi fyrstu
ár eftir klofninginn, sumir töldu
að kvenfélagið ættj jafnvel ekki
rétt á sér, tilvera þess dreifði
starfskröftum óþarflega. En það
vann sér smátt og smátt örygg-
an sess í flokknum.
— Hvernig hagaði félagið
starísemi sinni? Ég hygg að
það sé fróðlegt að fá eitthvað
að heyra um það.
___ Ég lield að okkur hafi tek
izt að feta nýjar brautir í því
efni. Við byrjuðum fljótlega á
mikilli fræðslustarfsemi sem þá
var að kalla óþekkt í kvennfé
lögum nema þá helzt saumanám
skeið. Mig minnir, að það hafi
verið veturinn 1939, að við feng
um Friðrik Brekkan rithöfund
til að flytja erindi um fræðslu-
starfsemi og leshringa. Um vor
ið var svo lialdið námskeið í
hjúkrun. Kristín Ólafsdóttir
læknir var leiðbeinandi, en hún
hafði haldið erindi á fundum
um heilbrigðismál.
Samtímis þessu var komið
upp málfundaflokki innan fél-
agsins.
Ég tel mig geta sagt að
fræðslustarfsemi hafi verið aðal
hyrningarsteinn félagsins hjá
okkur alveg fram á þennan dag.
í fræðsluílokkunum höfum
við tekið fyrir ólík efni. Fyfstu
voru um tryggingamál og upp
eldi barna. Leiðbeinendur
voru þeir dr. Símon Jón. Ágúsfs
son og Jóhann Sæmundsson pró
fessor. í byrjun des. 1940 kom-
um við upp sýningu á ritverk-
um íslenzkra kvenna bæði vest
an hafs og austan og fengum léð
ar sjaldgæfar bækur hjá Lands
bókasafninu. Sýningin vákti
mikla athygli. Á hverju kvíildi
voru flutt erindi um bókmenntir
og voru fyrirlesarar þeir Guð-
mundur Hagalín, Sigurður
Einarsson og Sveinbjörn Sigur
jónsson. Fáum árum síðar gekkst
félagið fyrir liúsmæðraviku og
voru fyrirlestrar þá á hverju
kvöldi líka. Þá höfðum við á
þessum árum haldið alls konar
námskeið, t.d. í bókbandi, í hjálp
í viðlögum og auðvitað mörg
handavinnunámskeið. Einnig
höfðum við haft sýninkennslu í
mörgum greinum.
En þótt fræðslustarfsemin
væri veigamikill þáttur í fé-
lagsstarfinu og notadrjúgur til
þess að halda uppi lifandi starfi
þá var stjórnmálafræðsla og um
ræður um þjóðmál í rauninni að
alatriði starfsins.
— Já, segðu mér nú frá þeirri
hlið málsins. Til þess hefur fé-
lagið verið stofnað.
— Já, til þess var það sannar
lega stofnað. Jafnaðarstefnan
var grundvöllurinn og ég vona
að segja megi að félagið hafi
tekið þátt í að móta stefnu Al-
þýðuflokksins á þessum 30 árum
til hagsbótar og menningarauka
fyrir alþýðu manna.
Við reyndum alltaf að halda
reglulega fundi um þjóðmál,
ræða það sem var að gerast,
Framhald á 15. síðu.
Soffía Ingvarsdóttir.
20. febrúar 1968 - ALÞÝÐUBLAÐIÐ $