Dagur - 15.12.1948, Blaðsíða 7

Miðvikudaginn 15. desember 1948
D A GU R
7
FRÁ BÓKÁMARKÁÐINUM
Kristján Eldjárn: Gengið á reka.
Tólí fornleifaþættir. Bókaútgáfan
Norðri. Akureyri 1948.
Það er bezt að segja það strax:
Þessi fyrsta bók þjóðminjavarð-
arins nýja er einhver skemmti-
legasta og ánægjulegasta bók,
sem eg hefi lesið nú um alllangt
skeið. ísland verður vist naumast
talið sérlega auðugt af fornminj-
um. Þjóð okkar hefir að vísu ver-
ið kölluð „söguþjóð“, en víst eru
það fornbókmenntirnar, sem lagt
hafa drýgstan skerf til söguvits
þess, er enn kann að vera í okk-
ur, en ekki þær tiltölulega fáu,
skrúðugu fornleifar, sem fundizt
hafa hér í jörðu og á. Það er því
ljóst, að Kristján Eldjárn hefir
lög að mæla, er hann kemst svo
að orði í formálsorðum bókar
sinnar, að „íslenzk fornleifafræði
er ekki annað en hjálenda hins
þaulræktaða höfuðbóls íslenzkra
fræða, sem um langt skeið hefir
verið setið stórhöfðingjum með
fjölda hjúa. Af hjálendunni má
ekki vænta þeirra kjarngrasa,
sem jafnazt geti á við ilmjurtir
höfuðbólsins. En þrátt fyrir það
getur íslenzk fornleifafræði ef til
vill lagt orð í belg, sem betur er
sagt en ósagt, og þann kost hefir
hún, að hún nálgast viðfangsefnið
á nokkuð annan hátt en aðrar
greinar íslenzkra fræða.“
En góður er sá ilmur, sem legg-
ur ýr grasi fornleifafræðinnar ís-
lenzku, þótt það kunni að vera
sprottið úr harðbalatúni lijáleig-
unnar, en ekki á töðuvelli höfuð-
bólsins sjálfs, enda alkunna, að
fjallajurtirnar og blómin, sem á
berangrinum vaxa, angar ekki
síðul’ sætlega né bera daufyri eða
ófegurri liti en gróðurinn, sem
Sprottinn er úr frjómold heima-
garðanna og „kviðfylli gerist í
nautum og beljum“. Og Kristján
þjóðminjavörður kann áreiðan-
lega að haga sVo blómunum í
ilmvendi þeim, sem hann leggur
með þessarri bók sinni á veizlu-
borð íslenzkra fræða, að þau angi
sem sætlegast og litir þeirra og
öræfablær njóti sín sem bezt. Rit-
höfundahæfileiki hans er ótví-
ræður, málfar hans sérlega snjallt
ig eðlilegt. Og hugkvæmni hans
virðist geta sæmt vel hverju góð-
skáldi, þótt hann hafi hins vegar
svo gott taumhald á þeim gæð-
ingi, að hann leyfir honum engin
gönuhlaup, og hljóta þó raunar
i.reistingar til slíkra fjörspretta
að vera á hverju strái á þessum
slóðum, því að „vegr es undir, ok
vegr yfir, ok vegr á alla vegu“,
þar sem þjóðarsagan og fornleifa-
fræðin eiga í hlut. Um hinn
fræðilega þátt bókarinnar skal eg
hins vegar vera fáorður, því að eg
hefi, „frómt frá sagt“, harla lítið
vit á þeim hlutum, en óhætt er þó
að segja það, að höfundur virðist
alls staðar gæta fyllstu hófsemi
og varfærni í dómum sínum og
ályktunum ,enda láti hann þess
getið, ef hann leyfir ímyndunar-
aflinu að fást öðru hverju við þá
hluti, sem ekki geta talizt full-
sannaðir, og fræðimennskan ein
yrði því að láta liggja í láginni.
Því miður gefst mér ekki tóm
til að rekja efni þessarrar
skemmtilegu og fróðlegu bókar
nánar að sinni, en fyrirsagnir
kaflanna gefa nokkra hugmynd
um viðfangsefnin, en þeir heita
svo: Rómverjar á íslandi, Vopn-
göfgir Grímsnesingar, Sílastaða-
bændur hinir fornu, Vopn Bárðar
Hallasonar, Grásíðumaður, Bai-
dagi við Rangá, Silfursjóðir frá
Gaulverjabæ, Kistur Aðalsteins
konungs, Eyðibýli á Hruna-
mannaafrétti, Austmannadalur,
grænlenzk miðaldabyggð,
Snældusnúður Þóru í Hruna,
Ufsakrossinn og fleiri íslenzkir
róðukrossar. — Bókin er prýdd
mörgum góðurn myndum, og
prentuð á valinn pappír og sér-
lega smekklega í-Prentverki Odds
Björnssonar h.f. Þökk sé höfundi
og útgefanda fyrir kjörviði þá,
sem þeir hafa hér dregið undan
flóði af „tímans Stórasjó".
Svipir og sagnir. Þættir úr Húna-
vatnsþingi. Sögufélagið Húnvetn-
ingur gaf út. Akureyri 1948.
Af öllum þeim mörgu bókum,
sem mér hafa borizt til umsagnar
þessa síðustu daga — og flestar
verða að bíða betri tíma, bæði
vegna annríkis og þrengsla í
blaðinu — vil eg einna sízt láta
undan draga að geta strax þess-
arra sagnaþátta úr Húnavatns-
þingi. Satt að segja hefi eg verið
talsvert óánægður með hlut sveit-
unga minna í héraðsrita-útgáf-
unni fram að þessu. Bæklingarnir
tveir, sem sögufélagið Húnvetn-
ingur hefir áður gefið út, Brand-
staðaannáll og Búnaðarfélags-
sagan, hafa að vísu verið sæmileg
rit á sína vísu, en þó engan veg-
inn nokkrar öndvegisbókmenntir
og — í einlægni sagt — fremur
leiðinlegir aflestrar, enda líkleg-
ast, að aðeins sárfáir menn í land-
inu hafi enzt til að lesa þá spjald-
anna' — eða saurblaðanna —
milli. En nú 'þykja mér sveitung-
ar minir hafa rétt sinn hlut með
mikilli prýði, því að bókin nýja er
bráðskemmtileg, fróðleg og
ánægjuleg í hvívetna. Eg geri
mér vonir um, að síðar kunni mér
að gefast færi á að geta hennar
rækilegar en eg fæ við komið að
sinni. En strax skal það sagt, sem
satt og vafalaust er, að bókin er
höfundum sínum, útgefendum og
þar með Húnavatnssýslu til sóma.
Þrír bændur og erfiðismenn —
allir á vatnasvæði Blöndu að
kalla — Magnús á Ilóli, Jónas frá
Brattahlíð og Bjarni í Hólum —
enginn þeirra langskólagenginn
og einn þeirra „ólærður“ á skóla-
vísu ,að eg hygg — bregða sér inn
í bæinn frá erfiðinu og búsorgun-
um og rita sagnaþætti, sem bera
stórum af mörgu því, sem hinir
„lærðu“ fræðimenn skrifa af því
tagi, bæði að málfari, niðurskipan
efnis og skemmtilegi'i, tilþrifa-
mikilli frásögn. Hið sama gildir
og um þann þátt, sem séra Gunn-
ar á Æsustöðum á í ritinu, nema
það eitt, að hann er skólalærður
vel, en bóndi er hann og rithöf-
undur eins og hinir höfundar
bókarinnar — þ. e. a. s. í fremstu
röð. Þáttur Magnúsar á Hóli um
húsfrú Þórdísi á Vindhæli er
lengstur allra þáttanna og að
ýmsu leyti fremstur þeirra og
veigamestur, að eg tej, enda er
efni hans einna sérkennilegast og
ævintýralegast, ef svo má að orði
kveða. En allir eru þættirnir
ljómandi vel og fróðlega gerðir og
hinn ágætasti skemmtilestur.
Eg trúi ekki öðru en að kver
þetta verði sérlega vinsælt og eft-
irsótt af öllum þeim, sem íslenzk-
um sagnafróðleik unna.
Victor Hugo: Maríukirkjan í
París. Björgúlfur Ólafsson ís-
lenzkaði. H.f. Leiftur. Rvík 1948.
Sízt mun það ofmælt, þótt sagt
sé, að þessi bók sé ein þeirra
skáldsagna, sem frægastar eru í
heimsbóktmenntunurn, enda má
það næsta furðulegt heita, að hún
skuli ekki fyrr hafa verið þýdd
á íslenzku. Raunar birtist út-
dráttur úr sögu þessarri neðan-
máls í einu sunnanblaðanna fyrir
nokkrum árum undir nafninu
Esmeralda, en þótt sú þýðing
væri allgóð á sína vísu, var þar
þó aðeins um útdrátt að ræða,
svo vel mátti segja, að hin eigin-
lega skáldsaga Hugos væri eftir
sem áður óþýdd á íslenzku. —
Frúarkirkjan kom fyrst út árið
1830, og er hún þannig komin all-
mjög til ára sinna, en þar við
bætist, að sagan gerist í París á
15. öld, svo að ætla mætti, að nú-
tímalesanda þætti hún harla
fjarlæg sér, bæði í tíma og rúmi.
En sannleikurinn sá hins vegar
sá, að þetta fagra blóm af rósa-
runni rómantísku stefnunnar
hefir varðveitt ilm sinn og lita-
dýrð svo vel í stormum og
straumi tímans, að þær verða
harla fáar nútímasögurnar, sem
taka lesandann sterkari tökum
eða verða honum minnisstæðari
en þessi gamla, sígilda saga. Við-
burðirnir eru þrungnir æsingu og
dramatískum krafti, og ljómi sí-
breytilegra, ægisterkra and-
stæðna leikur um sviðið, þar sem
Esmeralda, tatarastúlkan fagra
með geitina, og Quasimodo, um-
skiptingurinn ljóti og dýrslegi,
hringjarinn í Frúarkirkjunni,
stíga örlagadansinn, ásamt
Claude Frollo, prestinum og
heilabrotamanninum, sem brenn-
ur samtímis í eldi líkamlegra
ástríðna og andlegra efasemda,
farandskáldinu Gringoire og ótal
margra annarra ógleymanlegra
persóna, sem stórskáldið franska
hefir skapað og gætt lífi og
ódauðleika í heimi sígildra bók-
mennta.
íslenzka þýðingin virðist ágæt-
lega af hendi leyst, og hinn ytri
búningur bókarinnar er traust-
legur og veglegur, svo sem vel
sæmir þessu fræga og stórbrotna
skáldverki.
J. Fr.
Laíldnemarnir í Kanada eftir
Fredrick Marryat. Jónas Rafnar
læknir þýddi. Útgefendur Jónas
og Halldór Rafnar. Rvík 1948.
Á átjándu og nítjándu öld áttu
sér stað geysimiklir fólksflutn-
ingar vestur yfir Atlantzhaf til
Ameríku. — Flestar þjóðir Ev-
rópu tóku þátt í þessum flutn-
ingum. — Ævintýraþrá og erfið
kjör heima fyrir knúði fólkið af
stað til þess að leita að nýjum
heimi, sem í frásögunni var um-
vafinn miklum ævintýraljóma.
Oftast lenti þetta fólk í miklum
erfiðleikum, bæði á leiðinni vest-
ur og sömuleiðis er þangað kom.
— Það er t. d. undarlegt, hvernig

iMMMit:%(MMMiMmii'»imimmt i
IÐUNNAR-skór
þykja
SMEKKLEGIR,
STERKIR,
ÓDÝRIR.
Fást í öllura kaupfélögum landsins.
Skmnaverksmiðjan IÐUNN
AKUREYRI
IIMMIMMMMMMMMM
MMMMMMMMMMMMMM
MMMMMMMMMMMMM
iMiimmmimim
r
Utgerðariiienn!
Útveguin frá Englandi með stuttum fyrirvara hinar \
i velþekktu Crossley báta-dieselvélar, 20 til 120 ha. — 1
i Einnig Crossley landvélar, 80 til 800 ha., frá firmanu [
\ Crossleye Brothers Ltd., Manchester. i
I ★ 1
Frá liinu þekkta firma A.S. Herman Svendsen í Kaup- i
i inannahöfn útveguin vér, einnig með stuttum fyrirvara, i
I Jiinar ágætu H. S. A. bdla- og land-dieselvélár, frá 7 til í
| 145 ,Iia. Allar.þessar vélar ha-fa þegar hlotið mjög góða i
[ reynslu hérfendis.
Allar nánarí upplýsingar greiðlega gefnar. i
i Myndlistar fyrirliggjandi. i
BRYNJOLFUR SVEINSSON H.F.
Pósthólf 125 - Sfcni 580
Akureyri.
AUGLÝSIÐ í DEGI
HKHKHKHJlKHKHKHKHKHKHKHKHKHKtiKHKHKHKHKHKHKHKHKHKH;
hinir fyrstu landnemar frá ís-
landi fóru að lifa það af, er þeir
voru settir allslausir á bakka
Manitobavatns, er hinn grimmi
vetur Kanada fór í hönd árið
1875. — Þjóðarbrotin áttu öll í
vök að verjast fyrst í stað, en
hagurinn batnaði auðvitað er á
leið ævina þar.
Miklar frásögur hafa verið
færðar í letur af viðburðum þess-
um meðal hinna ýmsu þjóðflokka.
Einnig hafa þeir orðið skáldum
yrkisefni. — Bókin „Landnem-
arnir í Kanada“ er þannig til
orðin. — Fjallar hún einmitt um
landnemafjölskyldu frá Englandi,
sem tekur sér bólstað í hinu
„ónumda landi ævintýraljóm-
ans“ og festir þar byggð um
stundarsakir utan einn meðlimur
fjölskyldunnar, sem er heillaður
af landinu og ævintýrum þess og
verður kyrr. Frásagan er við-
burðarík og skemmtileg. Segir
bún frá daglegu lífi fjölskyldunn-
ar, baráttu hennar við skógardýr,
skógarelda og Indíána. Frásagan
af viðureignum er lifandi, — og
fræðandi, þar sem hún segir frá
háttum dýranna og Indíánanna.
— Það eru meðmæli með bókinni,
að Jónas Rafnar læknir skuli
hafa þýtt hana, og ennfremur
trygging fyrir því, að hún sé vel
þýdd, eins og hver og einn getur
kornizt að raun um við lestur
hennar.
Pétur Sigurgeirsson.
Orð Jesú Krists.
Nýlega barst méi' í hendur lítil
bók, sem heitir Orð Jesú Krists.
Eins og nafnið bendir til, er hér
um að ræða bók, sem inniheldur
orð Jesú Krists, eins og þau er að
finna í guðspjöllunum. — Séra
Þorvaldur Jakobsson bjó þessa
bók undir prentun, en H.f. Leift-
ur í Reykjavík gefur bókina út.
Þcssi bók þarf reyndar ekki
meðmæla við, því að hún mælir
bezt sjálf, hver hún er. — En þeir,
sem finna þar hið eilífa orð lífs-
ins, hljóta að vitna um það. —
Að vísu er öll orð bókarinnar að
fmna í hinum heilögu ritum Bibl-
íunnar, en það hlýtur eigi að síð-
ur að vera öllum Krists vinum
kærkomið að eiga Orðin Hans
ein, saman komin á einum stað.
— Slík útgáfa, sem þessi, þekkist
á flestum tungumálum. — Séra
Þorvaldur segir í formálanum m.
a.: „Með þessu vilja þeir (þ. e. a.
s fræðimennirnir) gera lesendum
hægra fyrir, að kynna sér alla
kenningu Jesú, og gera þeim orð
hans minnisstæðari og tiltækari
til eftirbreytni við hvert atvik á
lífsleiðinni.“
Ennfremur segir í formálanum:
„Utgefandi bókar þessarar er
sannfæi'ður um, að hún mæti.
vinsældum meðal íslenzkra les-
enda, og að orð hins smurða veiti
þeirn andlegan styrk og unað.“ —
Þessi bók mun fáanleg hér í.
bókaverzlunum bæjarins.
Pétur Sigurgeirsson.