Dagur - 17.12.1949, Blaðsíða 6

6
D A G U R
Laugardaginri 17. desember 1949
Í3555S55Í55555555555555S5S55S55555555555555555S555S2
DAGUR
Ritstjóri: Haukur Snorrason.
Afgieiðsla, auglýsingar, innheimta:
Marínó H. Pctursson
Skrifstofa í Hafnarstræti 87 — Sími 166
Biaðið kemur út ú hverjum miðvikudegi
Árgangurinn kostar kr. 25.00
Gjalddagi er 1. júlí.
l’RENTVERK ODDS BJÖRNSSONAR H.F.
2S5SSSS5S3SS5S5SÍ55SSÍSS'55555555555555555555555555«
Hvers er að sakna úr verzlunar-
„skipulaginu"?
A UNDANFÖRNUM ÁRUM hafa Framsóknar-
menn fluttu nokkur frumvörp á Alþingi um
‘breytta tilhögun á skipan verzlunarmálanna og
liggur eitt slíkt frumvarp nú fyrir Alþingi.
Snemma á sl. ári efndu flestir kaupstaðir landsins,
aðrir en Reykjavík, til ráðstefnu um verzlunar-
málin, og varð þar samkomulag um tillögur um
mjög breytt fyrirkomulag innflutningsverzlun-
arinnar. Framsóknarmenn voru samþykkir þess-
um tillögum með því að þær stefndu í sömu átt og
frumvörp þeirra um lagfæringu á verzlunar-
málunum. Blöð flokksins tóku eindregið undir til-
lögur kaupstaðaráðstefnunnar og fulltrúar flokks-
ins í Fjárhagsráði og ríkisstjórn báru þær þar
fram. Frumvarp Framsóknarmanna og tillögur
kaupstaðaráðstefnunnar sættu einni og sömu
meðferðinni í höndum Sjálfstæðisflokksins: og
Alþýðuflokksins. Frumvörpin voru ýmist svæfð
á þingi, eða felld með sameinuðu átaki þessara
flokka. Tillögur kaupstaðaráðstefnunnar voru að
vísu samþykktar í þingsályktunarformi, en þegar
á hólminn kom, til þeirra aðila, sem ráðin hafa
um þetta efni, Fjárhagsráðs og ríkisstjórnar, kom
á daginn, að þingsályktunin var aðeins dúsa, sem
þessir flokkar ætluðu að s.tinga upp í landsfólkið
til þess að sefa það í bili. í reyndinni voru þeir
eins andvígir tillögum kaupstaðanna og frumvörp-
um Framsóknarmanna, enda fylktu þeir liði í
ríkisstjórn og Fjárhagsráði og felldu allar tillög-
urnar þar. Allt stjórnartímabil fyrrv. ríkisstjórn-
ar hefur verzluninni verið haldið í sömu viðjun-
um, enda þótt viðskiptamálaráðherra Alþýðu-
flokksins hafi í einstaka tilfellum veitt samvinnu-
félögunum nokkra rýmkun á innflutningi frá því
sem var í tíð „nýsköpunar“stjórnarinnar og á
gullaldartímabili heildsalanna. En þessar rýmk-
anir voru smávægilegar og nálgast það hvergi að
veita landsfólkinu þann rétt, sem það á, en póli-
tískir spekúlantar hafa rænt og afhent nokksum
forréttindafyrirtækjum í höfuðstaðnum. Heildar-
skipulag verzlunarinnar situr í sama farinu og
verið hefur um langan aldur. Og sízt mun þess að
vænta, að nokkur breyting verði á því í tíð núver-
andi ríkisstjórnar. í tíð fyrrverandi stjórnar kippti
íhaldið í spottann, er verzlunai'málin bar á góma,
og lét Alþýðuflokkinn svonefnda, dansa í takt við
hagsmuni heildsalanna. Aldrei bar neitt á milli
Alþýðuflokksins og stórgróðavaldsins í verzlunar-
málunum í stjórnai'tíð Stefáns Jóhanns. Nú eru
Alþýðuflokksbrúðurnar á brott, en í sæti þeirra
ex'u nú sjálfir yfirmeistai'ar íhaldsins og þarf þá
ekki að sökum að spyrja.
BLÖÐ SJÁLFSTÆÐISFLOKKSINS hafa aldr-
ei þorað að lýsa hreinni andstöðu sinni við tillög-
ur kaupstaðaráðstefnunnar. Mun þar mega mei-kja
hæfilega kjósendahræðslu flokksins, því að vitað
mál er, að þessar tillögur áttu mjög miklu fylgi
að fagna um gjörvallt land, utan Reykjavíkur.
Hins vegar hefir ekki skoi't áróðurinn gegn frum-
vörpum Framsóknai-manna um verzlunarmálin.
Samkvæmt frásögnum Mbl., mundu þau vei’ða til
þess að auka stói'lega svartamarkaðsbraskið, og
annan óskunda eftir því. Allt kapp hefir verið lagt
á það, að gera tillögur Framsóknarmanna í verzl-
unarmálunum tortryggilegar í augum almenn-
ings, og segja má, að þessi iðja hafi borið þó
nokkum árangur. Hins vegar er vert að minnast
þess, að Sjálfstæðisflokkurinn hefir engar tillögur
lagt fram til úrbóta í verzlunarmálunum. Af því
verður ekki annað í'áðið en það,
að flokkurinn getur vel sætt sig
við núverandi skipan, enda vel
skiljanlegt, þar sem nokkrir
helztu stuðningsmenn flokksins
hafa fengið drjúgan hluta verzl-
unarinnar seldan á leigu af ríkis-
valdinu. Heildsalai'nir eru áreið-
anlega ekki ginkeyptir fyrir því,
að fá yfir sig hina mai'glofuðu
fi'jálsu samkeppni, sem jafnframt
mundi þýða afnám lögvei-ndaðra
fori'éttindakvóta.
í AUGUM almennings lítur
málið hins vegar öðruvísi út. Og
þessi jólafasta — sem er sann-
kölluð fasta í verzlunummálum
fyrir landsfólkið — hefir gefið
sérstakt tilefni til þess að rifja
það upp. Hvei’s hefir landsfólkið
að sakna úr núvei-andi skipan
verzlunai'málanna? Hver goðgá
væri það, að reyna nýtt skipu-
lag, jafnvel þótt að Mbl. og fylgi-
hnettir þess fullyi’ði að það
mundi verða þjóðinni til ama og
tjóns? Gæti vöruskortui'inn orð-
ið meiri? Er líklegt að svarti-
mai-kaðui'inn verði fjörlegri en
hann er nú? Er líklegt að ein-
stakir spekúlantar fengju greið-
ara tækifæri til þess að raka
saman fé á verzlunarólaginu,
þótt bi-eytt færi til? Almenning-
ur mun svara þessum spurning-
um öllum hiklaust neitandi. —
Ástandið í verzlunai'málunum
er orðið þannig, að ei'fitt er að
hugsa sér það lakara. Fólkið í
landinu vill bi'eyta tilhögun. Það
vill að reynslan skeri úr um
gagnsemi tillagna Framsóknar-
manna og kaupstaðanna og met-
ur það meira en fjas Moi'gun-
blaðsins og málaliðs þess. Ostand
ið í dag er óviðunandi. Meðan
Sjálfstæðisflokkui'inn og Al-
þýðuflokksbrúðui-nar benda ekki
á neinar úrbótaleiðir, en viðhalda
núvei’andi óstjórn og ólagi, er
ekki hægt að ætlast til þess, að
þjóðin sætti sig við „status quo“
í þessum málum. Verzlunar-
skipulagið í dag er þannig, að
þaðan er einskis að sakna fyrir
hina almennu borgara, þótt það
yrði afnumið í dag. Það er sann-
leikurinn í málinu og þessi sann-
leikur birtist almenningi í verzl-
unum landsins á hverjum degi,
sem guð gefur yfir.
FOKDREIFAR
Áætlunarbúskapur og
afturgöngur.
SNEMMA Á ÞESSU ÁRI vakti
ég athygli á einum þætti hinnar
stórfui-ðulegu „opiixberu skipu-
lagningar". hér í blaðinu. Einhver
snilldarmaður hafði komizt að
þeirri niðurstöðu suður í Reykja-
vík, að óþarfi og lúxus væri að
flytja inn tilbúin föt fyrir lands-
fólkið. Miklu hentugra og ódýr-
ara væri að flytja inn fataefni, en
láta nokkrar af hinum nýtízku-
legu nýsköpunarverksmiðjum
okkar sauma úr þeim föt fyi-ir
Pétur og Pál. Og.ódýr gætu þessi
föt orðið ef vélarnar (nýjasta
gerð) fengju aðeins að vinna eins
mikið og lengi og hæfni þeirra og
afköst segðu fyrir um. Yfirráð
ráðanna, þ. e. Fjárhagsráð, féllst
þegar á þessa ágætu hugmynd.
Fyrsta afleiðing framkvæmdar-
innar vai’ð sú, að valdar voru
einar 2—3 „vei’ksmiðjur" í Rvík
og þeim leyft að flytja inn efnin.
Þar með var gerð heiðarleg til-
raun til þess að flytja allan fata-
iðnað landsins suður á Seltjarn-
airnes. Þannig hugsa „ráðin“ ærið
oft um hag iðnaðarins úti á landi.
Látum þó þetta vera. En eftir að
þessi áætlunai'búskapur var
ákveðinn, hafa engin erlend föt
sést í verzlunum hér, en útvarp-
ið og sunnanblöðin hafa hermt
frá því að nýju fötin gengju við-
stöðulaust út úr forréttindaverk-
smiðjunum þar syðra. Ekki ber
að efa þessar frásagnir ,enda þótt
fólkinu úti á landi finnist nýju
fötin vera „nýju fötin keisarans“,
með því að það hefir ekki séð
þau, og fréttir útvarps og blaða
eru lítið skjólbetri í vetrarhörk-
um en stofnaúki nr. 13, sem nú
kvað vera aftui'genginn í annað
eða þriðja sinn. En hvað um það,
nokkurn ávinning mátti þó telja,
að „áætlunai'búskapurinn" hefði
gefið Reykvíkingum og þeirra
venzlamönnum nokkra úi-lausn í
fataleysinu, og skyldu landsmenn
utan höfuðstaðarins sízt telja það
eftir, ef þeir mættu sjálfir gera
sér von um að fá eitthvað hald-
betra í milli handarna og utan á
skrokkinn á næstu mánuðum en
hinn mai-glofaða stofnauka. Um
þetta síðast talda ati'iði liggja
engar opinberar tilkynningar
fyrir, og yfii'leitt virðist áætlun-
ai'búskapur þessi hafa hrokkið
upp af áætlunai'klakknum strax
og búið var að veita fataefnainn-
flutningsleyfin. Aftur á móti
liggur nú fyrir lýsing á fram-
leiðslunni, og þar með hinum
áþreifanlega ái'angri af skipu-
lagningu Fjái'hagsi'áðs. Þykir
mér hlýða að víkja nokkuð að
henni.
Varningur fyrir „fátækrahvcrfi“.
í NÝLEGUM „VÍSI“, sem eng-
inn getur þó sagt að muni að
ástæðulausu halla á innlendan,
þ. e. reykvískan iðnað, er í rit-
stjórnargrein vikið nokkuð að
ái'angi'inum af þessum nýjasta
þætti hinnar sósíalísku skipu-
lagningai’. Segir þar m. a. að þró-
unin í vei'zlunar- og iðnaðarmál-
um landsmanna miði að því að
gei’a þjóðina að dómgreindar-
lausum skrælingjum. „Þessu til
sönnunar skal eitt dæmi nefnt,“
segir Vísir. „Einhvei-jum datt í
hug, að ekki þyrfti að flytja til-
búin föt til landsins og.vitanléga
féllst Fjárhagsráð á þá hugmynd.
Fáum fyrirtækjum var falið að
annast framkvæmdii'nar. Hins
vegar er mikið af þeirri fram-
leiðslu, sem nú er á boðstólum,
svo léleg að efni og frágangi, að
tæpast þætti boðleg vara, nema
ef til vill í fátæki’ahverfum stór-
borganna. Léleg efni eru keypt til
þess að gera framleiðsluna sem
ódýi’asta, en um endingu eða
áferð er hins vegar ekki hugsað.
Þjóð, sem elzt upp við slíka
ómynd, glatar skynsemi og
skilningi til að velja og hafna. —
Góðar og vandaðar vörur fást
yfirleitt ekki, heldur óvandað úr-
kast, sem skapar skjóttekinn
gróða. Þetta er spilling, sem
hefnir sín, þegar þolinmæði þjóð-
arinnar hefir verið misboðið
nægjanlega....“
í fótspor Grænlendinga.
ÞARNA HAFA MENN skil-
mei'kilega lýsingu þeirx’a, sem
reynt hafa, þ. e. Reykvíkinganna,
sem séð hafa hin nýju föt. Og
lýsingin er ekki fögur ,en líklega
alltof sönn. I þessu efni er ekki
aðeins um að ræða fatnað, heldur
(Framhald á 11. síðu).
JOIIN ALAN HAUTON:
Söngkonur, er við minnumst
Fyi'sta nxikla söngkonan, er eg hlustaði á, var
Nellie Melba, og það var í Faust, eg man ekki
hverjir léku á móti henni, enda skiptir það engu
máli, söngur hennar töfi'aði mig svo, að hvaða
söngvari sem er héfði hoi'fið í skugga hennar.
Er eg kyixntist Melba betur, sagði eg henni, að
eg hefði oftsinnis staðið í biðröð í úrhellisrigningu
til að geta heyrt hana syngja.
„En elskan mín,“ sagði hún, „það þarftu ekki að
gera oftar, eg skal senda þér miða á hvenx hljóm-
leik senx eg held hér,“ en eg þai'f víst ekki að taka
fram, að eg þui'fti að standa í biðröð eftir sem áður.
Eftir einn af hljómleikunx hennar var eg staddur
í veizlu er henni hafði vei’ið boðið í
„Þér hljótið að vei-a mjög hungraðar?“ sagði eg,
er eg sá hana borða smurt brauð, eins og hún hefði
ekki séð mat í fleiri vikur.
„Hvers vegna ætti eg að vera svöng?“ spurði
hún reiðilega.
„Eg býst við að þér borðið aldrei þann dag er
þér haldið hljómleika.“
„En sú vitleysa," svai’aði hún hlæjandi, ,.eg borða
reglulega, hvort sem eg held hljómleika eða ekki,“
og hún sagði mér jafnframt að hún æfði mjög lítið,
hún færi aðeins yfir háu tónana, og ef þeir væru í
lagi, vissi hún að röddin var eins og hún átti að
vei'a. Er Amelita Galli-Curci hóf söngféril sinn,
var rödd Melbu farinn að hnigna, og þá var hún oft
spui'ð, hvort hún væri ekki afbrýðisöm út í þennan
keppinaut sinn.
„Hvers vegna ætti eg að vera afbi-ýðisöm? Eg
veit að eg hefi fallegustu rödd heimsins, og þess
vegna mun eg halda áfranx að syngja, en þegar eg
heyx-i að rödd mín fer að missa fegurð sína, þá hætti
eg þegar.“
En það tók hana langan tíma að komast að raun
um að í'öddin var að fara, og 1924 heyi'ði eg hana
syixgja eftirlætishlutvei’k sitt sem Margréti í Faust
og þótt enn væru nokki’ir af háu tónunum silfur-
skærir sem áður, þá var röddin orðin loðin, og eg
sá fram á, að hún myndi brátt -hætta.
1926 hélt hún kveðjuhljómleika í Covent Garden
í London, en hélt þó áfram að syngja eftir það, og
oft mátti sjá gamla aðdáendur hennar sitja grát-
andi undir söng hennai’, er þeir fuixdu þá breyt-
ingu er oi'ðin var á röddinni.
Sem leikkona var Melba mjög einhæf, og jafnvel
kennsla hjá Sarah Bernai’d hafði lítil áhi'if til hins
beti'a.
Nellie Melba fæddist árið 1861, nálægt Melbourne
í Ásti-alíu, og hét upphaflega Heleix Porter Mitchell,
en nafnið Melba var eftir fæðingarstað hennai',
hún dó í Sidney, Ástx-alíu, árið 1931, sextíu og níu
ára að aldi'i.
Er Nellie Melba féll frá (eða réttara sagt um
1924, er hún hætti að syngja á söngleikahúsunum)
komu að sjálfsögðu fram margar söngkonur, með
þá tækni og hæfileika, er þurftu til að skipa sæti
Melbu, en enga rödd hefi eg heyi't jafn silfurskæra
og rödd Melbu, og mun líklega aldrei heyra.
(Úr ,,Musica“).
VITIÐ ÞIÐ
Að það eru 10 kvenna píanóleikarar (áhugapíanó-
leikarar) á móti hvei’jum kai'lmanni, en aftur á móti
eru 10 kai'l píanóleikarar (konsert) á móti hverj-
um kvenmanni.
Að fyrirtæki í Leipzig bjó fyrir stríð til píanó
handa indverskum fursta. Ranxminn var úr silfri,
og allar strengii'nir voru úr gulli eða silfri. Viðurinn
sem var notaður í það, var ekta rósati'é, er hafði
legið í þui'i'kun í hundrað ár, og var lagt gulli og
rúbínum. Fæturnir voru úr ekta fílabeini, og mikið
útskornir, og petalarnir voru úr ekta platínu. Furst
inn lagði allt efni til, en vinnulaunin voru 140.000.00
krónur, og þrír þýzkir píanóleikarar fylgdu með
píanóinu til að leika á það.
Ekki getur sagan um, hve gott píanóið var.
'(Úr ,,Musica“).