Dagur - 26.03.1952, Síða 7

Miðvikudaginn 26. marz 1952
D A,G U R
7
Tízkan á íslandi. 1
Eg ætla að byrja þessar línur,
sem hér fara á eftir, með því að
slá þeirri fullyrðingu fram, að við
séum öll pólitískar manneskjur,
eins og það er kallað — að við
höfum öll undir niðri mikinn á-
huga fyrir stjórnmélum, þótt við
gerum okkur sek um það á stund-
um, að tala með lítilsvirðingu um
þau. Við gerum þar auðvitað ekki
annað en það, að fylgja tízkunni.
I því efni höfum við Islendingar
okkar heimagerðu tízku en sækj-
um hana ekki til Parísar eða New
York. Það er mikil tízka í þessu
landi að segja sem svo: „Eg hefi
andstyggð á allri pólitík, og eg vil
ekki koma nálægt henni. Og það
skal eg láta þig vita, að mér dett-
ur ekki í hug að nota atkvæðis-
rétt minn í næstu kosningum".
Þekkið þið þessa yfirlýsingu?
Hún er því miður allt of algeng
hér hjá okkur. Þetta er uppgjafar-
yfirlýsing, þegar hún kemur af
vörum borgara í lýðræðislandi.
Hún á sinn þátt í að skapa það
ástand, sem þannig er fordæmt.
Hún er byggð á hinum mesta mis-
skilningi, sem þörf er á að upp-
ræta. Stjórnmál eru í eðli sínu
göfug. Þau eru samskipti þegn-
anna í mannfélaginu, og þær lífs-
reglur og þau form, sem mann-
eskjurnar koma sér saman um að
hlýta. Eg vænti þess að við getum
öll verið sammála um það, að
innsta ósk allra góðra manna hljóti
að vera, að þessi sarriskipti þegn-
anna og aðstaða þeirra í þjóðfél-
ögunum, geti orðið sem göfugust
og bezt og til sém mestra heilla.
•— Við þær óskir- og þau stefnu-
mál er ekkert ógöfugt, ekkert sem
hægt er að hafa andstyggð á. Hitt
er svo auðskilið mál, að hvert mál-
efni fær nokk'urn svip af málflytj-
anda sínum, og þá ekki síður
stjórnmál en önnur mál. En mál-
efnið sjálft er eigi að siður göfugt
viðfangsefni fyrir hvern þroskað-
an mann, og þetta hafa verið viður-
kennd sannjndi um þúsundir ára,
eða allt síðan menn fóru að fást
við stjórnmál í skipulegum þjóð-
félögum. Og þetta halda auðvitað
áfram að vera algild sannindi,
hvað sem líður tízkunni á Islandi.
En þeir góðu menn, sem í þeirri
tízku tolla, gleyma ærið oft sjálf-
um sér og sínum ábyrgðarhlut í
þjóðfélaginu er þeir mæla svo.
Það er mikill sannleikur í þeirri
fullyrðingu alþingismanna, er á
stjórnmálaástandið er deilt, að
þingið og bragurinn sé spegilmynd
þjóðarinnar. Það færi áreiðanlega
margt betur í þjóðfélaginu í dag,
ef kjósendur hugsuðu jafnan þessa
hugsun til enda áður en þeir setja
krossinn á kjörseðilinn, eða gera
það, sem verra er, halda að sér
höndum og sitja heima.
Skiptingin
í „vinstri“ og „hægri“.
Þegar franski aðallinn gekk inn
í þingsalinn, byltingarárið 1789,
fylkti hann liði að venju hægra
megin við þingforsetann. Borgar-
arnir tóku þessari samfylking sem
ögrun — og þeir fylktu sínu liði
yinstra megin við þingforsetann.
Þannig varð til þessi skipting í
hægri og vinstri. — I fyrstu var
hún aðeins formsatriði, en síðar
tákn pólitískra stefnumála og til-
finninga. Þegar parlamentarisminn
náði hámarki sínu á öldinni sem
leið, varð það hefð og baráttu-
merki að þingmenn skiptu sér í
hægrimenn og vinstrimenn og létu
þar með í ljósi viðhorf sín til þjóð-
mála. En ekki vildu allir standa
yzt til hægri eða innst til vinstri.
í milli þeirra stóð jafnan flokkur
manna, sem í hvorugan dilkinn
vildi láta draga sig, og þessi hópur
miSflokkur er kjölfesta þjóðfélagsins
Stjórnmál göfugt viðfangsefni - Hvers vegna er talað um
„vinstri44 og ,,liægri“? - Fleiri eru kallaðir vinstrimenn
en standa undir nafni - Kommúnistar eru engir vinstri-
menn - Frændsemi kommúnista og fasista - Þriðji kraft-
urinn! - Eldmóður hugans - Hlutverk milliflokksins ■
Þýðing kjölfestunnar
var kenndur við centrum-miðjuna,
miðflokksmenn. Segja má, að í dag
sé búið að yfirfæra þessi hugtök
á alla póltíska starfsemi samtím-
ans.
Utbreiddur misskilningur.
Hægri og vinstri hafa raunveru-
lega orðið táknræn pólitísk ein-
kennisorð. Þótt þeim sé ekki ljáð-
ur litur né lögun, má þó segja, að
þau séu tvöendamörkhinspólitíska
litrófs. Miðja, eða centrum þessa
litrófs, blasir ekki eins við augum
og hægri og vinstri, en er þó eigi
að síður miklivæg. En þessi ein-
kennisorð, þótt gagnleg hafi verið
til þess að tákna andstæður, hafa
eigi að síður útbreitt gífurlegan
misskilning um stjórnmálin. Á
nítjándu öld mátti kalla að þau
væru fullgild skýring á hinu
fremur einfalda stjórnmálaástandi,
er telja mátti víst, að hægrimenn
væru þeir, sem vildu viðhalda þá-
verandi skipan þjóðfélagsins, en
vinstrimenn væru þeir, sem vildu
umbylta henni. En tuttugasta öldin
hefur umsnúið þessu öllu, og fært
okkur í fang ný viðfangsefni.
Fasistar, til dæmis, voru ekki
íhaldssamir í þess orðs bókstaf-
legri merkingu. Þeir vildu alls ekki
varðveita þá skipan þjóðfélagsins
er var, né heldur færa klukkuna
aftur á bak og endurlífga þjóð-
félagsskipan 19. aldarinnar. Þeir
hófu starf sitt vitandi vits á því, að
breyta þáverandi þjóðfélagsskipan
í nýja og algera einræðisskipan,
sem hvíldi á nýtízku iðnaði og
framleiðslumætti. Það má segja
með miklum sannindum, að fas-
istar haíi verið byltingamenn. En
einræðiskenningar þeirra voru þó
engan veginn í sámræmi við stjórn-
málaskoðanir vinstri manna, sem
til þess tíma höfðu fylgt meira
frjálslyndi og haft víðfeðmari
stefnuskrá, enda þótt þeir líka
vildu umbylta þjóðíélaginu.
Þess vegna var það, eftir margar
vangaveltur, að fasistum var skip-
að til sætis yzt til hægri.
Sérstaða kommúnista.
En á sama tíma voru ný vanda
-mál að hlaðast upp við fætur
vinstriflokkanna. Mannréttindayf-
irlýsingin í stjórnarskrá Banda-
ííkjanna, andi frönsku byltingar-
innar og fleiri merkjasteinar bentu
eindregið til aukins persónufrelsis
og aukins víðsýnis einstaklinganna.
En á sama tíma var stór hópur,
sem hafði játað fylgi sitt við of-
beldi og ógnanir, enda þótt því
væri jafnframt yfirlýst, að loka-
takmarkið væri það, að gera rík-
isvaldið sjálft óþarft og stofnsetja
hið sanna bræðralag á jörðinni.
í sbittu máli: Hinn frjálslyndi
orðstír, sem vinstri öflin höfðu
áunnið sér, samræmdist ekki þró-
un kommúnismans til lögregluein-
ræðisríkis. Eigi að síður hefur
verið talið að kommúnistar eigi
ekki heima til hægri eða í miðju
hins pólitíska litrófs, og þeir hafa
fengið að halda sæti sínu yzt til
vinstri í hugum fjöldans.
Fasistar og kommúnistar
eru náfrændur.
Þessi upphafning fasismans og
kommúnismans sýnir okkur glögg-
lega hversu ónákvæmt það er og
raunar heimskulegt — að deila
stjórnmálunum í hægri og vinstri,
eins og nú er gert. I þessum atrið-
um, eins og t. d. þessum: óskeikull
foringi , leynilögregluvald, hatur á
pólitísku frelsi o. s. frv. — eru fas-
isminn og kommúnisminn líkari
hvor öðrum én þeir eru hvor um
sig líkur nokkurri annarri stefnu.
Þessi sannindi hafa orðið til þess
að ýmsir vilja hætta að hugsa sér
stjórnmálin út frá sjónarmiðinu
„hægri og vinstri“ eða sem and-
stæða punkta á linu, heldur líta á
þau sem hring, þar sem öfgarnar
báðar — yzta hægri og vinstri —
mætast í miðjunni. Þá má líta á
hringinn frá tveimur sjónarhólum.
Hvað við kemur eignarréttinum,
eru fasisminn og lýðræðissinnaðir
hægrimenn hlið við hlið, gegn
kommúnistum og sósíalistum.
Hvað við kemur frelsinu, þá eru
hægfara vinstrimenn og hægfara
hægrimenn hlið við hlið, gegn
kommúnistum og fasistum.
Allt slíkt tal getur verið
skemmtilegt heilabrotaefni, en það
leysir ekki það verkefni, að finna
hugtökunum hægri og vinstri raun-
hæfan stað í hinu flókna, póli-
tíska kerfi samtímans. Og ógerlegt
má raunar kalla að skipa þannig
hverri stjórnmálaskoðun og fram-
kvæmd umhverfis hinn hugsaða
hring, að allir eigi sinn vísa sama-
stað.
Lærdómsríkari en slík heilabrot,
er, að staldra við og líta á þann
hóp manna í þjóðfélögunum, sem
segja má að standi fjarri báðum
þessum endaþunktum, öfgunuin til
hægri og vinstri, þ. e. a. s. ^hjna
svokölluðu andkommúnistisku
vinstrimenn og mótpart þeirra,
hina andfasistísku hægrimenn.
Starfsaðferðir jafnaðarmanna
og kommúnista.
Skilgreiriingin milíi kommúnis-
tískra og andkommúnistískra
vinstrirrianan á rætur sínar í 19.
öldinni. Hún er til körnin vegna
hins djúpstæða ágreinings um að-
ferðina til þess að koma sósíal-
istaríkinu á laggirnar. Gat verka-
lýðurinn gert sér von um að koma
málum sín >m fram með friðsam-
legum, lýðræðislegum aðferðum,
eða var nauðsynlegt að beita
valdi, ofbeldi, ógnunum og ein-
veldi til þéss að ná settu marki?
Karl Marx skar aldrei úr um þetta
deilumál og má vitna í ritverk hans
til stuðnings báðum sjónarmiðum.
Líklegast he’fur hann haft þá skyn-
samlegu skoðun, að ,dæma yrði
málið hverju sinni út.frá þjóðfélags
legum aðstæðum.
En þessi ágreiningur varð áber-
andi með kynslóðinni, sem tók við
af Marx. Brátt voru lærisveiriar
haris klöfriir í tvær fylkingar, sem
gréinilega voru aðskildar. í fyrsta
lagi voru þeir, sém héldu því fram,
að styrkléikr og vald kapítalismans
gerðu ofbeldi og einræði áð náuð-
syniégu verkfæri þjóðféíagslégra
breytinga. I öðru lagi voru þeir,
sem vildu friðsamlega þróun, pg
töldu, að þjóðfélagslegar breyting-
ar yrðu að vera hægfara og án þess
að afnema persónufrelsi einstakl-
inganna og án þess að rífa þjóð-
félagsskipanina niður til grunna.
Leiðtogi fyrrnefnda flokksins var
auðvitað Lenin, og rússneska
byltingin kom því orði á, að Len-
inisminn væri að minnsta kosti
mjög hagnýtt og fljótvirkt kerfi til
þess að ná völdunum. Sósíal-demo-
kratar voru hins vegar svo hikandi
og óákveðnir í sókn sinni að
breyttum þjóðfélagsháttum, eftir
hinni friðsamlegu leið, að upp úr
1920 misstu margir trúna á mátt
hinnar friðsamlegu, þjóðfélagslegu
breytinga og gengu komrnúnisman-
um á hönd. Á tímabili eftir 1930,
var samband kommúnista og jafn-
aðarmanna harla einkennilegt, ým-
ist vopnaður friður eða tilraunir til
„samfylkingar“, sem aldrei stóðu
nema stutt og voru sósíaldemo-
krötum aldrei til styrktar né fram-
dráttar. Mætti nefna slík dæmi úr
islenzkri stjórnmálasögu eftir
1930. Það er raunar óþarft að rekja
ýtarlega öll þau vonbrigði, sem
jafnaðarmenn urðu fyrir af sam-
starfi sínu við kommúnista. Þjóð-
sagan um baráttu kommúnista
gegn nazistum á hernámsárunum
varð til þess að lokatilraunin til
sliks samstarfs var gerð víða í Ev-
rópu á árunum eftir stríðið, sér-
staklega 1945—1946. En allar
þessar tilraunir fóru út um þúfur.
Jafnaðarmenn sáu fljótt, að komm-
únistaflokkarnir voru bljúgir ját-
endur alls, sem frá Rússlandi kom
og dyggir þjónar hins austræna
einræðiskerfis í gegnum þykkt og
þunnt.
Tvær stefnur.
Á síðustu árunum hefur því rek-
ið að því, að jafnaðarmenn hafa æ
betur séð, að hið mikla ósamræmi
í starfsaðferðum þeim, sem komm-
únistar og jafnaðarmenn vilja
beita til þess að koma á „verka-
mannaríkinu", sem þeir kalla svo,
leiðir líka af sér mikið ósamræmi
í lokatakmarkinu. Nú getur enginn
neitað því lengur, að ágreiningur-
inn milli þeirra, sem vilja póli-
tískt frelsi einstaklingann og hinna,
sem vinna að því, að koma á lög-
regluríki, svo svo mikilþað hann sé
óbrúanlegur. Þetta sjá allir vinstri
menn nema þeir, sem kommúnist-
ar kalla „nytsama sakleysingja“,
menn á borð við sumar þjóðvarn-
arhetjurnar okkar hér á Islandi.
Á árunum eftir 1848, var hin
vinstrisinnaða hugsjón efst í hug-
um alþýðu manna á Evrópu. Margt
bendir til þess, nú 100 árum siðar,
að hin andkommúnistíska, en lýð-
ræðislega og vinstrisinnaða hug-
(Framhald á 8. síðu).
..Nytsamir sakleysingjai“*vaða reyk
zrn—zrwr-.
Fólk það, sem kommúnistar kalla „nytsama sakleysingja“, og nota óspart til áróðursverka fyrir flokkinn,
veður í skýjum draumkenndra hugsjóna og stefuir á gullna turna Kremlhallar, en sér ekki kúgunina,
eymdina og fáfræðina, sem stjórnarkerfi konimúnista hvílir á. Þessir „nytsömu sakleysmgjar11 eru enn
lirjóstuinkennanlegra fólk en sjálfir ofsatrúarinenii konrinúnistasafnaðarins.