Dagur - 02.11.1955, Blaðsíða 5

Miðvikudaginn 2. nóvember 1955
D A G U R
5
Carlsen minkabani segir villiminka skipta tug-
um þusunda - Nýjasta landnám minksins er við
Mývatn og Laxá - Mikil þörf skipulegra
várnaraðgerða
Hreindýr og menntamál:
p svor a§ unnf sé
að reka þau írétfir sem annað búfé
Ómenning, að fjöldi manns eíti þau með
skotvopnum úti á víðavangi
Eftir Jón Haraldsson a Einarsstöðum
Á föstudaginn var stóð Land-
rover-bíll með R—merki á göt-
unni ''fyrir framan skrifstofu
Dags. Á vclhlífinni var vara-
dckkið. Ofan á felgjunni lá hrúga
af hrárri Iifur. Sóðaleg meðferð
á niatvælum, munu vegfarendur
hafa hugsað.
Ferðabúinn maður á leggstíg-
véliim opnaði bílhúsið. I>að var
þiljað, og var lúa á skilfúminú.
Þegar hún var opnuð, stungu 4
hundar hausnum út um gatið og
teygðu snoppuna út í ferskt haust-
loftið.
Ur rjáfrinu hékk kippa af minka-
skottum. Það var ekki um að viií-
ast: Hér hlaut að vera kominn
hinn nafnkunni minkabani Car/
Carlsen, væntanlega á leið suður
á bóginn eftir eltingaleik við
minka við Mývatn og Laxá.
Dularleiðir viðskiptalífsins.
Carlsen veifaði skottakippunni
hróðugur, þégar fréttamaður blaðs
ins leit inn 'í' bílinn. Hvert skott
gildir 90 krónur. Það eru verð-
launin fyrir unnin dýr.
— Og svo hefur maður 20 krón-
ur upp úr skqttinu á eftir, þ.eir
nota hárin í laxa- og silungaflugur
Svona er viðskiptalífið marg-
slungið og dulárfullt. Stangveiði-
menn sveifla hárum úr minka-
skottum sumarlangt á dýrðarlönd-
úm sinum við straumana. Flugurn-
ar, sem skarta þeim, eiga að lokka
laxinn úr djúpmu. En minkurinn
er einrí hofuðóvinur laxsins og lax-
veiðimariríanna, og allrar friðsairí-
legrar og fagurrar náttúru. Hann
er blóðþyrst óargadýr, sem érígu
þyrmir, er hann ræður við. Þar
sem hann fer, hljóðnar söngur
fuglanna og fiskurinn ærist.
Tugir þúsundá villíminka.
Carlsen segir að í byggðum og
óbyggðum Islands, við strönd og
í dal, upp til heiða og úti í eýjulri,
muni nú vera tugir þúsunda villi-
minka. Þeir eru búnir að leggja
úndir sig flest héruð fyrir sunnan
og vestan. Landnámið er nú hafið
hér um austanvert Norðurland.
Innan tíðar komast þeir aústur yf-
ir Möðrudalsfjöll og Jökuldals-
heiði. Hér uppi á fjöllunum, fyrir
ofan byggðina, sást fjöldi minka-
sloða í haust. Innan tíðar steypir
þéssi ófögnuður sér yfir byggðiría.
Og enn eru varnaraðgerðirnar
raunar ekkert annað en kák. Einn
röskur maður með nokkra hunda
og dýnamítsprengjur. Nokkrir
framtakssamir bændur, sem reyna
að verja tún sín og haga. En annað
ekki. Meðan þannig er sofið á
verðinum, heldur minkurinn áfram
landnáminu.
Minkar við Laxá og Mývafn.
Já, Carlsen kom að austan, og
haíði þaðan tvö minkaskott í
rjáfrinu. Hin voru ættuð úr
Skagafirði og Miðfirði. — Greip
þau með á norðurleiðinni. En
þessi tvö í Þingeyjarsýslu voru
eeintekin.
Carlsen skýrir blaðiríu svo frá,
að alls hafi verið vitað um 3
minka við Mývatn og Laxá. Hann
vann tvo þeirra. Annan skammt
frá Arnarvatni, hinn við Reykja-
kvísl, skammt frá Laxamýri. Hafði
sá búið um sig í brúarstöpli
gömlu brúarinnar. Hundarnir
fundu hann, og var um leið dauða-
dæmdur. Hann hafði dregið endur
og rjúpur í bæli sitt, og silung úr
ánni. Þriðja dýrið heldur sig við
upptök Laxár, i milli Geirastaða
og Haganess. Þrátt fyrir ítrekaðar
tilraunir náðist ekki í það. En
bændur ætla nú að reyna að veiða
það í dýraboga. Eins og sakir
standa telur Carlsen, að tæpast
geti verið um fleiri minka að ræða
á þessum slóðum. Hundarnir eru
naskir að verða varir við dýrin.
Carlsen fór nákvæmlega yfir
svæðið. En óvíst er, að langt verði
að bíðá, unz flökkudýr koma á
þessar slóðir. Og kunna óðara vel
við sig og setjast að.
Minkurinn samhæfist náttútunni.
— Island er afbragðsland fyrir
minkinn, segir Carlsen. Hér getur
hann lifað góðu lífi. Hann sam-
hæfist smátt og smátt landinu, og
verður harðgerðari og erfiðari við-
fangs. Og ekki er svo vel, að þótt
tugir þúsunda villiminka leiki.
lausum hala um landið, séu skinn-
in af þeim verðmæti, sem nokkru
nemur. Onei. Ogæfusagan um
minkainnflutninginn geymir lika
þann kapitula, að fvrstu dýrin,
sem flutt voru inn, voru af óhrjá-
legum og lélegum stofni. Af þeim
stofni er villiminkurinn. Seinria,
þegar góð dýr voru flutt inn — og
hér var til um tima úrvalsstofrí í
búrum — var aðgæzla svo ströng,
að þau dýr sluppu ekki. Og nú eru
engir minkar i eldi á íslandi. Sá
kapítuli i loðdýrarækt er úr sög-
unni. En villiminkurinn er að
leggja undir sig landið.
'Hundarnr þínir?
Carlsen klappar á kollana fjóra,
sem teygja sig út í haustloftið. —
Þetta eru svokallaðir grenjahund-
ar, segir hann, innfluttir. Þeir elta
uppi greifingja erlendis, hér
minka. Carlsen hefur látið nokkra
hunda til bænda, sem eru að verja
lönd sin fyrir minkum — og vinna
til verölauna. Þeir hafá gefizt vel.
Margir fleiri vilja fá hunda. Þeir
eru bezta vörnin, enn sem komið
er. Bóndi við Breiðafjörð, sem
keypti tík fyrir 3000 krónur, er
búinn að vinna minka fyrir 18 þús.
kr. verðlaun á tveimur árum. —
Hundarnir finna bælin, þegar dýr-
ið er fælt út með sprengju, ráðast
þeir á það og rífa það á hol. Mink-
urinn hefur ekki roð við þeim,
enda vinna hundarnir saman.
Dagveiðin?
Þegar vel gengur, og maður er
á veiðislóðum, fást allt upp í 20
minkar á dag. Það er þó eins-
dæmi. Nokkrum sinnum 18, oft 1
—4. Og svo koma auðvitað dauðir
dagar, og svo líka tímabil, þegar
ekkert fæst. Þetta er miðað við þá
staði, sem kalla má nú orðið föst
heimkynni minksins. Hér nyrðra á
hann ekki fastan samastað, sem
betur fer, en sú stund nálgast, ef
ekki er að gert.
Hvaða aðrar aðferðir eru til ráða
en elta þá uppi nieð hundum
og dýnamítsprengjum?
— Dýrabogar, sem spenntir
eru allt árið, eru góð vörn. Þarf að
skipuleggja innflutning og dreif-
ingu þeirra. En aðgæzlu þarf og
natni til að ná dýrum í þá. Loks er
til athugunar að sýkja dýrin. Það
mundi stórvirkasta aðferðin.
Áhrif minksins á náttúrulífið?
Carlsen segir að Þingvallavatn
sé dæmi um áhrifin. Fuglarnir eru
horfnir. Andavarpið leggst fyrst
niður. Siðan hverfa aðrir fuglar,
sem við vötn búa. Þá kemur röð-
in að fiskinum. Minkurinn er harð-
duglegur að veiða fisk. Einkum
silung. Til dæmis fékk bóndi við
Þingvallavatn mink í net á tveggja
faðma dýpi. Við Elliðavatn hefur
Carlsen fundið allt upp i 7 punda
laxa í minkabælum. I Skagafirði
fann hann nú á dögunum 2 grá-
gæsir við minkaholu. Gæsin getur
orðið 9 pund á þyngd að rninnsta
kosti.
Minkurinn fer einförum. Hver
minkur hefur fyrir sig nokkurra
kílómetra strandlengju við vötn
eða ár, og á mörg bæli. Gistir
aldrei lengi á sama stað. Þeir eru
aldrei margir sama. Minkur setzt
ekki að í bæli, nema það hafi ver-
ið yfirgefið til fulls.
Það er ekki að furða, þótt dýr-
unum fjölgi. Hver læða á 10—12
yrðlinga snemma á vorin. Dýrin
skipta sér lítið hvort af öðru nema
um fengitímann. Karklýrin fara
þá yfir stór svæði, og hafa mörg
kvéndýr í takinu.
Verður ekki illt að vinna
minkinn í Þingeyjarsýslu?
— Einna verst á landinu. segir
Carlsen. Þar eru náttúruskilyrðin
góð fyrir harín, fiskur og fugl, ár
og vötn, og felustaðirnir óteljaridi.
Núverandi ástand í þessum mál-
um er, að áliti Carlsens, algerlega
óviðunandi. Einn maður, þótt allur
sé af vilja gerður, nær ekki yfir
hálft landnám minksins. Hér þarf
öruggt skipulag og marga starfs-
menn og samræmdar aðgerðir, seg-
ir Carlsen að lokum.
Afstaða Alþingis.
Alþingi og ríkisvald hafa lerígi
horft aðgerðarlaust á minkaplág-
una. Er þeim þó málið skvlt. En
með hverju ári versnar ástandið.
Nú er kominn tími til að hætta að
velta vöngum. Nú þarf fram-
kvæmdir. Minkurinn bíður ekki
eftir rannsóknum eða nefndarálit-
um. Hann fer sínu fram. Frægustu
andabyggð í Evrópu, við Mývatn,
er nú ógnað af þessari plágu. Það
er síðasta striðstilkynning minks-
ins. Hvenær ætlar Alþingi að taka
á móti?
Annríki við Héraðsvötn og á
Skaga.
Hundarnir vilja ólmir komast út
úr stiunni í bílnum. Sunnan and-
varinn hefur sjálfsagt borið lyktina
af hrárri lifur að vitum þeirra.
Carlsen minkabani ýtir þeim
góðlátiega á sinn stað. Hann ætlar
að fóðra þá vel í dag. A morgun
verður nóg að gera við Héraðs-
vötn eða á Skaga. En þar veiða
þeir, sem lagið kunna, allt upp í
15—18 minka á dag.
Eg slæ á öxlina á gömlum
málvini, Helga Valtýssyni rithöf-
undi, sem hleypur við fót eftir
gangstéttinni á Akureyrargötu,
snöggur í hrcyfingum og hress í
bragði að vanda — ævntýra-
manninum, scm á ógleymanlega
mynd í huga mér frá „Hótel
Hreinninn“ Kringilsárrana, bls.
91, í prýðisbókinni „Á hrein-
dýraslóðuin“.
Eins og fyrr berst talið að hrein-
dýrunum, þessum börnum ís-
lenzkra öræfa, sem þessa dagana
eru elt um auðnir og fjöll af blóð-
þyrstum veiðimönnum og falla
hundruðum saman eða særast af
eiturörvum manna. — A. m. k.
600 eru dauðadæmd.
Reglugerð uin hreindýradráp.
Eg var einmitt nýlega að lesa í
Lögbirtingablaðinu auglýsingu frá
„Menntamálaráðuneytinu“ Regl-
ur um hreindýraveiðar í Múlasýsl-
um árið 1955. Þær reglur heimila
að drepa megi í haust 600 dýr.
Það er máske of langt gengið af
ómenntuSum bóndakarli að leiða
hugann að þessum þætti mennta-
málanna, en rríargt kemur í hugann
og margs þarf eg að spyrja Helga.
Hann hefur skrifað sögu hreindýr-
anna hér á landi, landnámssögu,
baráttusögu, hnignunar- og tortím-
ingarsögu og endurreisnarsögu lít-
ils hóps, sem leitaði griðlánds upþ
við jölka, með stórfljót og torleið-
ir að hlíf til halds og trausts og
sem náð hefur meiri líkamsþroska
þar, en hinn upprunalegi stofn sem
hingað var ftuttur, hafði og hefur
enn í dag í sínum heimahögum.
Eg spyr Helga: „Eru engin ráð til
þess að búá sómasamlegar að
þessum dýrum en gert er, hafa af
þeim arð, sem i öðrum löndum,
fyrst lífsskilyrði virðast hér jafn-
góð og stofninn bendir til?“
Fyrsti Bættdaklúbbsfundur
vetraíins, er haldinn var að Hó-
tel KEA þriðjudaginn 25. októ-
ber sl..hafði heyverkunáraðferðir
til umræðu. Framsögu hafði
Árni Jórtsson tilraúnastjóri á Ak-
ureyri. Mcðal 12 furtdarirtrínna,
er tóku til máls, voru nokkrir af
héraðsraðunautum Norðurlands,
er þarna voru mæítir.
Jónas Kristjánsáon mjóikur-
samlagsstjóri stjórnaði fundinum.
Gat hann þess að klúbburinn væri
nú að hefja starf að nýju og hefði
hann notið vaxarídi vinsælda á
umliðnum árum, fneðal bænda og
annarra þeirra, er landbúnaði
unna. Klúbburinn rnríndi starfa á
likan hátt og undánfarna vetur,
allir væru velkomnir á fundina og
þyrfti enginn að greiða félagsgjöld
eða taka á sig aðrar skuldbinding-
ar. Furídirnir gerðu engar sam-
þykktir og færðu ekki störf sín í
Reynsla Norðmanna.
„Jú, ekki er því að leyna,“ segir
Helgi, „eg hef þegar bent Mennta-
málaráðuneytinu á, að hægt
mundi að fá menn frá Norður-
Noregi — Finnmörk ■—- til þess að
leiðbeina við meðferð dýranna,
temja þau að nokkru, þarinig, að
hægt væri að reka þau og smala
þeim saman eins og gert er þar.
Hreindýrahjarðaeigendur umgang-
ast sínar hjarðir á svipaðan hátt
og við Islendingar umgöngumst
sauðfjárhjarðir okkar. Þar eru
dýrin rekin til rétta, valið úr
hjörðinni það álitlegasta til lifs og
lógað á mannúðlegan hátt því, sem
nauðsyn ber til, á sláturhúsum.
Varan þrifalega verkuð og því
verðhá.“
Slátrun úti á víðavangi.
„Við getum gert okkur i hugar-
lund ef sauðfé okkar og stóðhross
væri elt upp um öræfi, skotið þar
og sundrað út á víðavangi og
fluttar á hestum til byggða þær
sláturafurðir, sem þannig væri afl-
að, hvort það yrði eftirsótt vara.
Við höfum aldrei lært að umgang-
ast þessa dýrategund á viðeigandi
hátt, aldrei gert tilraun til þess.“
Eitthvað á þessa leið farast Helga
Valtýssyni orð, erí samtalstimi
okkar er takmarkaður og við skilj-
um.
Taka þarf málið upp á nýjum
grundvelli.
í hug míríum vaknar þessi
spurning: Er ekki tími til kominn
að alþjóð taki þessi mál til ath'ug-
unar og umræðu. Viða á landi hér
gætu hreindýrahópar þrifist, og ef
menn lærðu að umgangast dýr
þessi á annan hátt en sem varg í
vérím, ættu þau að geta gefið arð
og borið Menntamálaráöuheyti og
þjóðfélaginu gott vitni.
gerðabækur. Hinar ýmáu greiríar
landbúnaðarins yrðu teknar til
umræðu og reynt að fá fræðandi
kvikmyndir að austan og vestan.
Eina kvöðin, sem ætlast væri til
af fundarmönnum, vgeri sú, að
drekka ríkulega framborið kaffi og
greiða það með 10 krónum.
Jarðræktarfélag Akurevrar á
þakkir skildar fyrir Bændáklúbbs-
fundiría. Þeir eru éins konar
bændaskóli áhugamanna og vissu-
lega fullrar athygli verðir. Auk
framsöguerinda, sem oft eru mjög
fróðleg og vel undirbúin, segja
bændur frá reynslu sinni og fyrir-
ætlunum. Kennir þar margra.
grása í fjölþættri og langri reynsle
athugulla manna og ættu fundirnir
í vetur að bera þess merki, að serri.
flestir væru fúsir á að nema, og
fræða, jafnfrarrít því að koma
saman kvöldstundir, sér ti
skemmtunar.
Jón Heiraldsson,
Bændaklúbburinn hefur starf
Ófonnleg samtök eyfirzkra hænda vekja athygli
og njóta váxandi vinsælda