Dagur - 17.12.1955, Blaðsíða 30

30
JÓLABLAÐ D AGS
undir Gamlastekk heita Skyrgerðis-
móar. Hóll eða hol.t er ofan við
Langhússund, er ekki ber neitt
nafn, en sumir vilja lialda því fram
að þ'ar liafi býlið Klcppsteigur ver-
ið. Reiðgötur lágu norður Hagann
miðjan yfir Langhúshoit vestan
vert, beina leið yfir Gamlastekkjar-
hól, austan í Miðvörðu og út fyrir
ofan Jámund og voru nefndar Rauð-
húsagötur. Út með ánni, nokkuð
fyrir utan Sauðhúshvamm, er Jón-
asarhvammur. Er sagt að maður er
Jónas hét hafi vegna óheppni í ásta-
málum, skorið sig þar á lráls með
ljá sínum. Upp í Haganum, beint
vestur af hvammi þessum og vestan
við Rauðhúsagötur er Skyrgerði.
Þar var býli með því nafni og síðar
stekkur, er kallaðist Nýistekkur.
Standa tóttarbrot þessi í hvammi,
holtið vestan og norðan við kallast
Skyrgerðisholt og sundið ofan og
norðan við holtið Skyrgerðissund.
Fyrir sunnan sund það, er tengir
saman Skyrgerði og Breiðasund er
lágur grashóll, er heitir Skyrgerðis-
hóll. —■ Jónasarmelur heitir mclur-
inn norðan við Jónasarhvamm.
Langabrotsmelur lieitir þar norðan
við og skerast meiar þessir sundur
af mósundi er kallast Skúlamór.
Norðan við Langabrotsmel er
Langabrotshvammur og liylurinn
við hvamminn Langabrotshylur. Á
breíðunni, norðan við liylinn, var
ágætis vað er nefndist Langabrot.
Uþp af Langabrotshvammi er hæð
á Eyjafjarðarbraut, þar sem fyrst
sést heim að Saurbæ, þegar komið
er norðan veginn, og heitir þar
Háaleiti. Langabrotsmór heitir mó-
sund þar sunnan við. Stekkjarsund
er þar fyrir sunnan og ofan, þar sem
nú er þurrkunarskurður. Upp af
Háaleiti er Gamlistekkur, tóttar-
brót sunnan við melhól, er heitir
Gámlastekkjarhóll. AUir móarnir
milli Gamlastekkjarhóls og Háleitis
kallast Gamlastekkjarrnóar. Sundið
norðan við hólinn, nefnist Ejra-
stekkjarsund. Nokkuð vestan við
Gamlastekkjarhól er Staðarróttarás,
langur grashóll, með tveimur stór-
um steinum. Staðarréttarsund er þar
vestan við og norðan. Og tóttarbrot
Staðarrcttar, vestan vert við mitt
sundið. Móarnir neðan v ið Staðar-
réttarás og suður að Breiðasundi
nefnast Staðarréttarmóar. Norður af
Gamlastekkjarhól er allhár melhóll,
er Miðvarða heitir. Miðvörðusund
er sunnan við Miðvörðu, og dý í
sundinu heitir Prestsbrunnur, og
er talið að það sé eina uppsprettan
í Saurbæjarheimalandi, er aldrei
þornar. Vestur tir Miðvörðusundi
er djúp laut er heitir Smjörhvilft.
Neðan við Miðvörðu er allstórt
sund flatt, er Krappasúnd heitir.
Þar sem brúin liggur yfir ána kall-
ast Stíjla og mun draga nafn af því
að þar myndast oft jakastífla i ánni,
á vetrum. Slifluhvammur heitir
hvammurinn og Stífluhóll hóllinn
norðan við hvamminn og á hólnurn
eru merkin milli Saurbæjar og Mel-
gerðis. Langi melhryggurinn ofan
við Stífluhól kallast Jámundur (eða
Járnmundur). Á honum eru landa-
merki milli Saurbæjar og Rauð-
húsa. Jámundarlágar nefnast lág-
arnar sunnan við Jánnind. Neðra og
Ejra-Jámundarsund heita sundin
sunnan og ofan við Jámund. Upp á
hallinum ofan við Jámund er
Neðra-Breiðhólasund. Nprðan við
það er stór og flatur melhóll, er lieit-
ir Breiðhóll. Austan við hólinn er
Pálssund (sex til átta hesta engi).
Vtri hluti þess er í Rauðhúsalandi.
Eorgarkriki er vestan við Breiðhóla-
sund og myndar laut norðan í
Borgarréttarás. Vestan við Borgar-
krika er á landamerkjum Saurbæj-
ar og Vallna, Ásgarður (gamalt eyði-
býli) og sér þar óglöggt fyrir tótt-
um.
Talið er að göngugarður hafi
fyrir löngu legið um Möðruvalla-
hólma og vestur Saurbæjarhaga og
að Djúpadalsá hjá Völlum og upp
Miklagarðshaga. Sér rnóta fyrir
garðbrotum — er mynda nær beina
línu — utarlega á Krappasundi, hjá
Miðvörðu og á Breiðhólasundi.
Varmhagi í Djúpadal, mýra og
móafláki móti Stóradal, tilheyrir
lieimalandi Saurbæjar. Varmhaga-
gerði tóttarbrot eyðibýlis er yzt og
nær efst í Haganum. (Varmhagahól-
ar heita hólarnir norðan við). Yzt og
nær neðst í Haganum er einstakur
hóll, er heitir Rauðhóll (eða Reið-
lióll). Árbakkinn kallast Varmhaga-
bakki. Hólarnir sunnan við Hagann
nefnast Laughólar og hjallinn ofan
við Laugarhjalli. Framan í Laugar-
hjalla er volg uppspretta, og má
vera að Varmhaginn dragi nafn sitt
af því, eða þá að þarna er skjól fyrir
öllum áttum.
Merkjagarður milli Saurbæjar og
Sandhóla lág úr Diskahvammi og
upp í Merkjaláj sem er norðan við
Sandhólatún, rétt sunnan við Sól-
lieimatótt. Var hann mjög fallinn
um 1900, en þó sást víða fyrir hon-
um. Hann var ekki beinn, heldur í
ótal hlykkjum. Náði lengst norður
niður við ána, en töluvert sunnar á
flatanum, þar sem engið var bezt.
Óskipt land var í fjallinu, og sló
Sandhólabóndinn þar oft lengra tit
en merkin lágu að neðan. En engið
var lítið í Sandhólum, og sló því
bóndinn oft mikið uppi í fjallinu.
Man ég, að Ólafur heitinn Gíslason
heyjaði eitt sinn töluvert yfir 100
liesta í fjallinu. Minnkuðu því sælgj-
ur í Sandhólum, er girt var neðst í
íjallinu. Þegar Sandhólar voru seld-
ir,-þurfti aðgera upp merkin. Vann
Benedikt hreppstjóri á Hálsi að því
og eftir hans tillögu voru merkin
að neðan færð út og bætt við spildu,
er svaraði 30 hesta engi og merkin
á milli bæjanna gerð. bein alla leið.