Dagur - 22.06.1983, Blaðsíða 7

Helbláir puttalingar í slyddu á veginum
Varla er hægt að segja að
Mallorcaveður hafi verið á
Húsavík sl. þriðjudag. Samt
sem áður var það ákaflega fag-
urt og stillt. Fjallið okkar
fagra, 417 metra yfir sjávar-
máli var á litinn eins og rjúpa
sem maður sér stundum hanga
utan á húsgafli á fyrstu dðgum
„sláturtíðar“, eins og hún sé
Krakkar í vinnuskóla bæjarins.
ekki fyllilega búin að gera það
upp við sig hvaða árstími sé. í
vestri trjónaði Kinnarfjallgarð-
urinn, alhvítur, fúllviss um það
að enn sé sumarið ekki komið.
En auðvitað er sumarið komið,
þótt rólega hafi það nú farið af
stað. Puttalingar með pokana
sína stóru eru farnir að sjást í
bænum. Skelfing vorkennir mað-
ur þessum greyjum. Ekki voru
þeir tveir sem ég mætti sunnan
við bæinn á sunnudaginn öfunds-
verðir þar sem þeir þrömmuðu
áfram helbláir eftir þjóðveginum,
í slyddunni.
En það eru fleiri en puttaling-
arnir sem farnir eru að setja svip
sinn á bæinn. Innlendir ferða-
langar eru eitthvað farnir að
koma, að minnsta kosti voru það
ekki allt Þ-bílar sem ég sá á
bæjarrölti mínu í dag. En talandi
um að einhver setji svip sinn á
bæinn, þá finnst mér krakkarnir
í vinnuskólanum skipa þar önd-
vegi. Þau voru mætt með sópana
sína og hjólbörurnar, hreinsandi
upp ryk og skít miðbæjarins.
Vinnugleðin og ánægjan með
lífið og tilveruna skein út úr
hverju andliti. Ekki spillti fyrir
góða skapinu að stórt og myndar-
legt segulbandstæki fylgdi hópn-
um eftir, spilandi nýjustu ung-
mennatónlistina. Það var ekki
laust við að hávær tónlistin sem
rann ljúflega út úr segulbandinu
hefði einnig jákvæð áhrif á veg-
farendur sem áttu leið þarna um.
M
Aðalsteinn Baldursson með fallegan sanð.
Meira að segja konan með fýlu-
lega andlitið (ég man aldrei hvað
hún heitir) virtist gleyma öllum
sínum áhyggjum þegar hún kjag-
aði framhjá með innkaupatösk-
una sína á leið í kaupfélagið.
Hún var allt í einu orðin 20 árum
yngri, svei mér ef hún brosti ekki
örlítið.
Uppi við Hrafntinnu, aðsetur
hestamanna, var Bogga Jóns að
sækja hrossatað á lóðina sína.
Frá Búðará.
Hún sagðist hafa lent í miklu
basli við að bakka „Bronkónum"
með kerruna aftaní, að skíta-
haugnum. Þar sem hún var
ákveðin í því að sækja skítinn án
aðstoðar bónda síns og annarra
kalla, lét hún það ekkert á sig fá
þótt hún yrði að gera margar til-
raunir til þess að nálgast hauginn.
Lengra uppi á Reykjaheiðinni
var Aðalsteinn Baldursson að
sinna ánum sínum og annarra á
Björg Jónsdóttir að sækja hrossatað á lóð sína.
samyrkjubúi föður síns, Baldurs
Árna og fleiri rollukalla. Aðal-
steinn var auðvitað ekkert kátur
með tíðarfarið, það eru bændur
ekki almennt hér fyrir norðan.
Hann kvað sauðburð hafa gengið
vel og flestar ærnar hefðu verið
tvílembdar. „Við höfum þann sið
að skírá'oll lömbin. Eitt var skírt
Guðrún Helgadóttir. Svo kom í
ljós að þetta var hrútur og var þá
nafninu breytt í Guðjón. Annað
skírðum við Kjartan Jóhannsson.
Hann fékk einhverja iumbru
greyið og dó.
Eftir að hafa dvalið á búgarð-
inum um stund lauk þessu bæjar-
rölti mínu í listigarðinum við
Búðará. Fyrir stuttu hafði sést
þar minnkur og var Árni Logi
búinn að skjóta a.m.k. eina læðu.
Nokkrar endur kúrðu úti í hólma
og létu fara vel um sig. Það eru
vinsamleg tilmæli til minnka og
annarra óvina andanna að láta
þessa fallegu fugla í friði. Að
öðrum kosti verður að kalla á
Árna Loga. Þ.B.
„Húsið skal standa
í miðjum bænum“
— var samþykkt bæjarstjórnar árið 1898
„Þetta hús hefur langa sögu
á bak viö sig,“ sagði Gústaf
Njálsson, sem var ásamt
Svanbergi Þóröarsyni að
setja nýja glugga í „gamla
barnaskólann“ á Akureyri.
Þetta hús var í upphafi barna-
skóli bæjarins, byggt mitt á milli
Akureyrar og Oddeyrar, til að
leysa ágreining á milli bæjarhlut-
anna. Síðar hýsti það Amtsbóka-
safnið og til skamms tíma var það
notað sem íbúðarhús á vegum
bæjarins. Þegar því hlutverki
lauk stóð húsið autt og það var
líka farið að láta verulega á sjá
vegna vanhirðu. Fyrir vikið fór
það ekki varhluta af „vandalism-
anum“ í mannskepnunni. Enginn
hlutur fékk að vera í friði, allt var
mölbrotið og meira að segja heil-
ir veggir fjarlægðir. Þar hafa
„stór börn“ verið að verki, sem
langað hefur í gamlan panel.
En nú er þetta gamla og fallega
hús óðum að breyta um svip.
Smiðir Sverris Hermannssonar
hafa á undanförnum árum unnið
að endurbótum á húsinu. Ný
klæðning hefur verið sett á húsið
að hluta og nú eru komnir í það
nýir gluggar. Einnig hafa steypu-
skemmdir í veggjum kjallarans
verið lagfærðar. Árangurinn lætur
ekki á sér standa, því húsið er
óðum að ná sínum gamla svip,
eins og gamlir Akureyringar
muna hann fallegastan.
6 - DAGUR - 22. júní 1983
• Menn voru ekki
á eitt sáttir
Árið 1895 ákvað bæjarstjórnin að
byggja nýtt skólahús á Akureyri
og var Snorra Jónssyni falið að
gera teikningar af húsinu og áætl-
un um byggingu þess.
Á þessum tíma var Kvenna-
skóli Eyfirðinga í húsnæðishraki
og hafði fengið inni í gamla
skólanum í svokallaðri Hav-
steensbúð, sem var eitt af kon-
ungsverslunarhúsunum. En bær-
inn hafði keypt það hús og látið
gera þær breytingar sem til þurfti
svo kennsla gæti farið þar fram.
Ákveðið var að nýja skólahúsið
skyldi hýsa bæði kvennaskólann
og barnaskólann, og skyldu
bæjarstjórn og sýslunefnd byggja
húsið í sameiningu.
Húsinu var valinn staður á
Torfunefi og framkvæmdum átti
að ljúka fyrir 1898. Ekkert varð
úr framkvæmdum í þetta sinn og
var málið tekið til umræðu að
nýju 1898. Ný samþykkt var gerð
í bæjarstjórn það ár um sameig-
inlega skólabyggingu fyrir allan
bæinn.
Leitað var eftir tilboðum í
smíði skólans og var gengið að
tilboði Bjarna Einarssonar eftir
að hann lækkaði tilboð sitt, sem
var 6.350 krónur, um eitt hundr-
að krónur. Bæjarfógeti vígði síð-
an húsið 18. október árið 1900 og
þótti það bera af öllum skólahús-
um landsins, að hans sögn.
• Ekki dónalegt að
hafa gosdrykkja-
verksmiðju
Fyrsta árið eftir að skólinn tók til
starfa var rekin gosdrykkjaverk-
smiðja í kjallaranum. Eflaust
hefur nemendum ekki þótt það
verra, ef þeir hafa þá fengið að
njóta góðs af, en um verksmiðj-
una segir í blaðagrein frá þeim
tíma:
„Knut Hertevig hefur stofnað
gosdrykkjaverksmiðju í kjallara
skólans. Hún framleiðir m.a.
sódavatn, sítrón, hindberjalím-
onaði, jarðarberjalímonaði.
Ennfremur súra og sæta saft,
edik og gerpúlver. Hertevig seg-
ist hvergi hafa fengið svo gott
vatn í gosdrykkjagerð.“
Annars var íbúð í kjallara
skólans en honum var að hluta til
breytt í kennsluhúsnæði árið
1922. Kennt var í húsinu til ársins
1930 er nýi barnaskólinn uppi á
Brekkunni var fullbúinn. Þá fékk
Amtsbókasafnið húsið til afnota
og var þar í 17-18 ár. Bókavörð-
urinn, Davíð Stefánsson frá
Fagraskógi, bjó í húsinu flest þau
ár. Um tíma rak Akureyrarbær
saumastofu í barnaskólanum.
Seinustu árin hefur skólinn verið
notaður til íbúðar en kjallarinn
sem geymsla fyrir Leikfélag Ak-
ureyrar. Búið var í húsinu fram
undir árslok 1980.
Gamall og niðumýddur skóli 1982.
Gamalt hús að fá nýjan svip.
Hjörleifur Stefánsson arkitekt
hefur gert úttekt á húsinu. Hann
segir að húsið sé vel viðað og
traust hús. Ennfremur segir
Hjörleifur: „Húsið er sérstakt
frá sögulegu sjónarmiði og einnig
er það sérstakt sem bygging."
• Hvað á að
gera við húsið?
Viðgerð á húsinu miðar heldur
hægt, þar sem árlegar fjárveiting-
ar til endurbótanna eru ekki
háar. En að því kemur þó að við-
gerð lýkur. Þá vaknar sú
spurning: Hvað á að gera við
húsið? Ýmsar hugmyndir hafa
heyrst. Vitað er að Myndlista-
skólinn mun hafa hug á að kom-
ast í húsið, en aðrir hafa róman-
tískari hugmyndir um notkun
þess. Bent hefiir verið á, að húsið
henti vel fyrir veitingastað. Á efri
hæðinni má innrétta hlýlegan
veitingasal í gömlum stíl, en það-
an er stórkostlegt útsýni yfir
Pollinn. Þessi veitingastaður gæti
starfað að einhverju leyti í sam-
vinnu við Leikhúsið og ekki
óraunhæft að gera megi innan-
gengt á milli húsanna.
Ingvar Gíslason, alþingismaður:
Hugsað til Pólverja
og páfans í Róm
Akureyringar mega gjarnan
hugsa til Póllands þessa daga,
þegar landið er hvað mest í
fréttum, því að um áratugi var
Pólland meiri háttar viðskipta-
land Akureyringa, einkum mark-
aður fyrir norðlenskar gærur og
e.t.v. fleiri vörur. Vegna efna-
hagsöngþveitis og stjórnmála-
óróa í Póllandi lokaðist þessi
markaður og olli nokkrum erfið-
leikum í atvinnu- og markaðs-
málum Akureyringa, a.m.k. um
sinn. Svo afdrifaríkir geta at-
burðir í fjarlægum löndum orðið
og svo augljóst er það að íslend-
ingar geta ekki alltaf látið eins og
þeim komi ekki við það sem er að
gerast í heiminum í kringum þá.
II.
Ferð Jóhannesar Páls páfa annars
til Póllands er greinilega mikill
fréttamatur, enda hlýtur það að
vekja athygli að sjálfur páfinn í
Róm skuli fá tækifæri til þess að
ferðast um kommúnistaríki og
beita þar áhrifavaldi sínu án um-
talsverðrar hindrunar eða íhlut-
unar stjórnvalda. Ýtarlegar skýr-
ingar á þessu er vafalaust hægt að
finna, en geta má þess að Pólland
er ekki síður kaþólskt en komm-
únískt, - slíkar eru aðstæðurnar
í landinu - og stjórnarforystan í
Póllandi virðist ekki sjá aðra leið
til þjóðareiningar en þá að um-
bera kaþólskuna eins og unnt er.
Vel má hugsa sér (án allra full-
yrðinga), að Pólverjar standi
raunverulega á tímamótum hvað
varðar pólitíska þróun, þ.e. að
þjóðfélagið verði að vissu marki
mótað í samráðum við kaþólska
menn og í samræmi við kaþólsk
viðhorf. í því sambandi mun þó
margur spyrja, hvort til sé sam-
komulagsgrundvöllur milli
kaþólsku og kommúnisma. Er
hér ekki um að ræða hugtök sem
útiloka hvort annað bæði í orði
og á borði? Vafalaust horfir mál-
ið þannig við harðlínumönnum á
hvorn veginn sem er og í flestra
augum mun bilið milli þessara
andstæðu fylkinga svo breitt að
það verði aldrei brúað.
III.
Flestir íslendingar ala með sér
þá hugmynd um kaþólsku kirkj-
una, að setja megi jafnaðarmerki
milli páfadóms og pólitískrar
íhaldssemi, enda ekki úr lausu
lofti gripið. Kaþólsk kirkjuyfir-
völd hafa yfirleitt hneigst til kyrr-
stöðu í stjórnmálum og stutt við
bakið á afturhaldsstjórnum og
einræðisherrum í ýmsum
löndum. í augum frjálslyndra
manna hafa kaþólska kirkjan og
páfastóllinn því orðið holdtekja
afturhaldsins.
Þrátt fyrir það er vafasamt að láta
slíka skoðun gilda sem allsherjar-
dóm um kaþólskan sið og ka-
þólsk viðhorf. Kaþólskan er
flóknari en svo, sögulega og
menningarlega, að hún verði af-
greidd með einu lýsingarorði.
Eins og öll menning sem það
nafn er gefandi, stendur kaþólsk
menning á föstum grunni trúar og
siðgæðis og er borin uppi af ýms-
um máttarstoðum og innviðum,
sem varla verður hnikað til.
Kirkjan sem stofnun er óaðskilj-
anlegur hluti hins kaþólska
heims, kaþólskrar heimsmyndar.
Hins vegar er kaþólskan engin
myrkrahöll, þar sem hvorki er
ljós né ylur, hún er engin
þrengslakompa, sem ekki rúmar
frjálsa, vísindalega hugsun, sköp-
unargáfu og framtak. Sannleikur-
inn er sá að í húsi hins kaþólska
siðar eru margar vistarverur, sem
rúma þetta allt, þótt á ýmsu hafi
gengið um það að framfara-
sinnuð sjónarmið fengju notið
sín fyrir afturhaldstilhneigingum
Ingvar Gíslason
æðstu yfirvalda kirkjunnar. Ekki
er því heldur að neita að ávirð-
ingum kaþólskunnar hefur verið
haldið meira á loft í sögukennslu
og þjóðfélagsumræðu en áhrifum
hennar til menningarframfara og
mannbóta gegnum aldirnar. ís-
lendingar ættu ekki að gleyma
því að íslenskar fornbókmenntir,
sem eru enn sem fyrr eina viður-
kennda framlag þjóðarinnar til
heimsmenningarinnar, eru ávöxt-
ur kaþólskrar menningar á ís-
landi.
IV.
Núverandi páfi, Jóhannes Páll II.,
hefur sýnt það með skrifum sín-
um oj; ræðum að hann aðhyllist
þjóðfélagsumbætur í þágu lág-
stétta og erfiðisvinnufólks. Hann
hefur opin augu fyrir ranglæti
auðvaldsskipulagsins. í nýút-
komnu hefti bandaríska frétta-
ritsins Newsweek fjallar greinar-
höfundur að nafni Kenneth
Woodward allýtarlega um stjórn-
málaskoðanir páfa og viðhorf
hans til launþegastéttar, ekki síst
iðnverkafólks. Þar er augljóslega
ekki verið að lýsa viðhorfum
afturhaldsmanns, heldur félags-
hyggjumanns og húmanista.
Woodward segir m.a. að páfi
virðist hneigjast að „sósíalisma
með samvinnusniði" (coopera-
tive form of socialism), þar sem
verkamenn eigi hlut í framleiðslu-
tækjunum og hlutdeild í stjórn
þeirra, jafnframt því sem ríkið
tryggi réttláta skiptingu lífs-
nauðsynja. Þá bendir Woodward
á, að páfi hafi í hirðisbréfi sínu
„Um vinnuna" fjallað um firring-
una (sljóleikann), sem fylgt hafi
verksmiðjuvinnu frá fyrstu tíð og
enn sé við lýði í verksmiðjuiðn-
aði nútímans. Páfi bendir á kald-
lyndi auðhringanna og arðrán
þeirra gagnvart verkalýð þróun-
arlandanna og fordæmir þá efna-
hagsstefnu, sem við lýði er m.a. í
Bandaríkjunum, Kanada og
Bretlandi að tryggja hag atvinnu-
rekstrar með stórfelldu atvinnu-
leysi.
Að áliti páfa er þetta forkast-
anlegt fyrirkomulag, enda and-
stætt félagslegum viðhorfum hans
og pólitískum siðgæðishugmynd-
um, þar sem hann gengur út frá
þvf að vinnan sé æðri auðmagn-
inu, að vinnan sé til mannsins
vegna en ekki maðurinn vegna
vinnunnar, eða eins og sagt hefur
verið: Manngildi er ofar auðgildi.
í hirðisbréfinu „Um vinnuna“
segir páfi ennfremur að ríkið eigi
að haga þannig áætlunum og
skipulagningu að allir geti fengið
vinnu við sitt hæfi.
V.
Þannig lýsir Kenneth Woodward
stjórnmálaviðhorfum Jóhannesar
Páls II., páfans í Róm. Það er
ekki trénaður afturhaldsseggur,
sem hér á í hlut og hittir stjórn-
völd Póllands að máli þessa dag-
ana. Þótt réttlætiskennd hans og
umbótahugsjón hafi án efa mót-
ast á þeim árum sem hann starf-
aði heima í Póllandi, fyrst sem
verkamaður og síðar sem kennari
og prestur í kommúnistaríki, þá
er stjórnmálaskoðun hans ekki
bundin við Pólland eitt og and-
stöðu við kommúnismann þar og
í öðrum ríkjum Austur-Evrópu.
Gagnrýni hans á óheft auðvalds-
skipulag er í þessu sambandi
miklu athyglisverðari og ekki
síður nærri raunveruleikanum
eins og nú háttar þjóðfélags-
ástandi í ýmsum kaþólskum
löndum, einkum í Mið- og
Suður-Ameríku.
Það verður fróðlegt að fylgjast
með þróun mála í Póilandi á
næstunni og hver áhrif páfa
heimsóknin hefur þegar til lengd-
ar lætur. Ég minnti á að Akureyr
ingar áttu lengi góð viðskipti við
Pólverja. Þau liggja nú niðri, en
verða vonandi tekin upp aftur,
e.t.v. í nýju formi.
Ingvar Gíslason.
22. júní 1983-DAGUR-7