Dagur - 09.03.1984, Blaðsíða 8

8-DAGUR-9. mars 1984
Jú, það er rétt, ég var
nemandi við Menntaskól-
ann á Akureyri í eitt skóla-
ár, og þó langt sé um liðið
þá lifir það Ijóst í minning-
unni, þvíþað var stórkost-
legt ár, “ sagði Sven Eggen,
tannlæknir í Lillehammer
í Noregi, í samtali við
Dag.
Fyrir réttu ári skrifaði Sven grein í
Dag, þar sem hann fjallaði um
Nichulas Buch, sem settist að á
Húsavík 1777. Buch var m.a. for-
stjóri fyrir verksmiðju sem hreinsaði
brennistein og hann setti á fót skíða-
skóla á Húsavík, þann fyrsta hér á
landi. Síðar var hann bóndi á Laxa-
mýri. Sven var spurður hvort hann
hefði fengið einhverja svörun frá
núlifandi afkomendum Nikulásar eft-
ir að greinin birtist í Degi.
Úir og grúir af Buch-fólki
- Já, já, ég fékk mjög góða svörun,
sagði Eggen. - Sérstaklega varð ég
undrandi þegar ég fékk bréf frá ein-
um afkomanda Buch. Par kom fram
ýmiskonar fróðleikur um Buch-ætt-
ina, sem er útbreidd á Húsavík og í
Suður-Þingeyjarsýslu. Einnig er fólk
af Buch-ættinni við Eyjafjörð, í
Norður-Þingeyjarsýslu, já og austur
í Vopnafirði og eflaust víðar. Ég
held að ættin hafi ekki staðið fyrir
formlegum samskiptum innan
hennar, en ég hef heyrt að ráðgert
sé stórt ættarmót á Húsavík 1987.
Ýmislegt fleira mun hafa verið rætt í
þessu sambandi.
- Áhugi þinn fyrir þessari þing-
eysku ætt, er hann til kominn vegna
dvalar þinnar á Akureyri?
- Við Nikulás Buch vorum náttúr-
lega ekki samtíða á íslandi, þó það
kunni að hafa virkað þannig. En ég
hafði forvitni á að fræðast um þenn-
an landa minn, þó ég sé sjálfur ekki
af Buch-ættinni. Það er rétt, ég
dvaldi í eitt stórkostlegt skólaár á
Akureyri, en það er ákaflega langt
síðan.
- Hver voru fyrstu kynni þín af Is-
landi?
- Sögulega séð er hægt að segja,
að í hvert sinn sem ísland fannst var
það vegna mistaka, storma og
óveðra. Það var heldur ekki skortur
á stormi þegar ég hélt til íslands í
fyrsta sinn. Við vorum varla komnir
úr höfn frá Þórshöfn þegar rokið
skall á, en hið æruverðuga gufuskip
„Nova“ frá Bergen öslaði erfiðan
sjóinn. En snemma einn morguninn
lygndi jafn skyndilega og hvessti og
skipið leið sem í olíu inn spegilslétt-
an og ókunnan fjörð. Gegnum Ijór-
ann á bakborða sá ég sólargeisla
flæða yfir fjöll, sem glömpuðu frá
toppi til táar í ótal grænum litbrigð-
um. Það var sem opinberun.
Þetta var árið 1928 og ég var 15
ára. Ég hafði uppgötvað nýtt land,
sem ég gaf nafnið Grænland. En ég
.yar víst dálítið seint á ferð til þess,
því landið var byggt og fjörðurinn
hét Fáskrúðsfjörður. Raunar var ég
meira en 1100 árum of seinn. Það var
víkingurinn Naddoður, sem fyrstur
gaf landinu nafnið Snæland. En
hvorki það, Garðarshólmi eða Græn-
land hafa fest við landið. Á þann veg
vorum við jafngóðir, Naddoður,
Garðar Svavarsson og ég. Flóki Vil-
igerðarson var heppnari. Hann kallaði
landið ísland. Hvort það nafn hentar
best er svo hægt að deila um.
Blóðug kynni aflandinu
Við lögðumst að bryggju hjá slátur-
húsi innst í firðinum, að mig minnir.
Það mun hafa verið við Búðir. Þar var
mikið um að vera, bæði stórir og
smáir klæddir í gula olíustakka,
skreytta með blóðslettum. Jarmandi
fé var fært inn í annan endann á
„verksmiðjunni", en kom út um hinn
endann sem slátur. Þetta var mjög
fagmannlega gert og sterk sýni-
kennsla í einni af undirstöðuatvinnu-
greinum landsins. Fyrstu kynni mín af
BnHM
landinu voru því allblóðug. Eftir við-
komuna á Fáskrúðsfirði héldum við
til Eskifjarðar, Neskaupstaðar, Seyð-
isfjarðar og áfram norður um, þar til
við náðum ákvörðunarstaðnum, Ak-
ureyri. Hið ágæta íslandssamband
sem „Det Bergenske Dampskipsel-
skap“ hafði við Noreg með „Novu“
og „Lyru“ slitnaði við byrjun heims-
styrjaldarinnar og komst aldrei á
aftur, því miður.
Eftir því sem ég fæ séð hefur þriðji
áratugurinn á þessari öld verið upp-
gangstími fyrir íslendinga. Samband-
ið við Danmörku var gott, gamla
stríðið aflagt, en þess í stað komin
starfsorka til að gera landinu kleift að
standa á eigin fótum.
Ég minnist þess, að á árunum 1918-
1922 bjuggu hjónin Jón Þorvarðarson
og Vigdís Helgadóttir í helli, sem var
í tæplega 10 km fjarlægð frá Laugar-
vatni. Hellirinn var tvískiptur. í
öðrum hlutanum var fjárhús, en í hin-
um hlutanum bjó fjölskyldan. Þar
fæddust tvö börn þeirra hjóna, 1919
og 1922. Jón þiljaði veggina að innan
og gerði bæði stofu og eldhús, jafn-
framt því sem hann hjó ljóra í þakið.
Bæinn nefndi hann Reyðarmúla. f
raun var þessi bústaður ekki frá-
brugðinn öðrum íslenskum sveita-
bæjum að innan í þá tíð. Jón og Vig-
dís voru heldur ekki þau fyrstu sem
bjuggu í þessum helli, en þau voru
síðustu íbúarnir þar.
Ég held að engum íslendingi hafi
dottið í hug að flytja inn í slíkan bú-
stað 1928. Allt var í vexti á íslandi þá,
að því er mér fannst. Mikil land-
græðsla átti sér stað, samvinnuhreyf-
ingin fékk byr undir báða vængi,
botnvörpuveiði jókst og ráðist var í
vatnsvirkjanir. Ljóð Einars Bene-
diktssonar bar hæst á andlega sviðinu,
en einnig var heimspeki Helga Pét-
ur'ssonar áberandi. Þá voru hér skap-
andi listamenn svo sem Einar
Jónsson, Ásgrímur Jónsson og
Kjarval. Og árið 1928 gerðist Jón
Leifs frumkvöðull að stofnun Banda-
lags íslenskra listamanna og Flugfélag
íslands var endurstofnað
Um það leyti sem ég sté á land á
Akureyri var Alþýðubókin hans Hall-
dórs Kiljans Laxness að ko.na út. Þar
gat að lesa undir kaflanum Þjóðheiti:
„Nú þegar Evrópa hefur lagt flest það
í lóg, sem vert er að kalla skapandi
mennt andlega, þá verður ekki annað
séð en á íslandi sé dagur að rísa . . .
Þar risum vér á fætur í dag eins og ný-
fæddir, gæddir frumleik náttúru-
barnsins, með goðamái á vörum og
morgunhimininn yfir oss, logandi í
spám og teiknum ... I hverju ungu
íslensku brjósti ríkir yndislegur grun-
ur þess að mikið sé í vændum.“
Eftirvœntingarfullt fólk
Það var því greinilega þjóðrækið og
eftirvæntingarfullt fólk sem ég stóð
allt í einu andspænis. Gallinn varbara
sá, að hið nýfædda unga ísland var
ekki að bíða eftir mér. Það var ekki
lagður neinn rauður dregill þegar ég
kom . . .
- Áttuþáviðaðþúhafirorðiðfyrir
áreitni frá heimamönnum?
- Nei, ekki meira en ég átti von á,
og aldrei í illgirni. Ég eignaðist góða
vini og kennaranna minnist ég með
ánægju. Meðal þeirra voru Einar
Jónsson, Árni Þorvaldsson, Pálmi
Hannesson, Lárus Bjarnason, Vern-
harður Þorsteinsson, Brynleifur Tob-
íasson, Brynjólfur Sveinsson og Lár-
us Rist. Auk þess var norski lektor-
inn, Nils Halland, mér mikil stoð og
stytta, sérstaklega fyrst í stað, á með-
an ég var öllu ókunnugur. Og síðast
en ekki síst stend ég í mikilli þakkar-
skuld við skólameistarann, Sigurð
Guðmundsson og Halldóru Ólafs-
dóttur konu hans og dóttur þeirra
Þórunni. Ég var oft gestur þeirra á
einkaheimili skólameistarafjölskyld-
unnar í skólanum.
- Hvernig gekk þér að læra ís-
lenskuna?
- Það er nú saga út af fyrir sig, en
þetta varð stærra vandamál en ég
hafði gert ráð fyrir. Ég átti í erfið-
leikum með að fylgjast með þegar
fólk talaði saman, mér virtust þá allir
- Viðtal við Sven Eggen, tannlækni í Lillehammer í Noregi,
sem var við nám í Menntaskólanum á Akureyri skólaárið 1928-29
Liðið sem keppti við KA vorið 1929: Aftari röð f.v.: Guðmundur Þorláks-
son, Gísli Ásmundsson, Ámi Snævarr, Kristján Kristjánsson, Svein Eggen.
Fremri röð f.v.: Barði Brynjölfsson, Gunnar Hallgrímsson, Friðrik Einars-
son, Garðar Jónsson og Jón Bjömsson. Einar Björnsson er fremstur.
Sven Eggen verður 71 árs á
þessu ári. Hann útskrifaðist
sem tannlæknir frá Tann-
læknaháskólanum í Osló 1938
en áður hafði hann tekið liðs-
foringjagráðu í flugdeild
heimavarnaliðsins norska.
Hann tókþátt í baráttunni gegn
þýska innrásarliðinu í seinni
heimsstyrjöldinni og var skot-
inn niðurá flugvélsinni í loftor-
ustu í maí 1940. Hann var
sæmdurýmsum heiðursmerkj-
um fyrir frammistöðu sína í
styrjöldinni en á seinni árum
hefur hann tekið mikinn þátt í
tónlistarmálum í Noregi og er
nú m.a. heiðursmeðlimur í
landssambandi norskra sinfón-
íuhljómsveita.
Sven Eggen, tanniæknir í Lille-
hammer.
Flugkapparnir Ahrenberg, Flodén og Ljunglund við komuna til Reykjavík-
ur.
tala svo óskaplegá hratt. Verra þótti
mér samt, þegar kátur og fjörugur
piltur, 17 ára gamall í 5. bekk, bros-
mildur og með rautt hrokkið hár,
kallaði mitt eigið mál, Vossa-mállýsk-
una, andskotans hrognamál. Þetta
var Helgi Hálfdánarson, en þessi yfir-
lýsing hans var virkilegt sjokk fyrir
mig 15 ára drenginn frá Voss. Heima
var nefnilega sterkur áhugi fyrir ís-
landi og margir höfðu rómantískar
hugleiðingar um hin nánu ættarbönd
á milli þjóða okkar. Af 417 landnáms-
mönnum, sem nefndir eru í Land-
námabók, komu 10-15 einmitt frá
Voss. Einn vina minna hefur skrifað
þá alla upp. Og ekki veit ég um aðra
en Vossa og Islendinga sem borða
svið. Vossamállýskan er auk þess sú
eina í Noregi, sem hefur varðveitt
flest af gömlu orðunum og málform-
unum, þó að þróun framburðar hafi
orðið önnur en á íslandi. Jón Sigur-
geirsson á Akureyri hefur síðar sagt
mér frá tveim íslendingum, sem
heimsóttu afskekktan bæ í Voss. Þar
uppgötvuðu þeir að eldra fólkið talaði
næstum íslensku. Samt kallaði hinn
gáfaði Helgi mitt mál hrognamál. En
ég var Helga þakklátur fyrir það, að
með þessu gerði hann mér ljóst að ég
yrði að læra íslenskuna eins fljótt og
kostur var. Ég sagði ekki stakt orð í
marga mánuði og það var ekki fyrr en
eftir jól að ég fór að ná tökum á mál-
inu. Bekkjarfélagar mínir færðu mér

fallegar útgáfur af Pilti og stúlku og
Manni og konu Jóns Thoroddsens í
jólagjöf. Ég tók hrærður við gjöfinni
og þegar leið fram á vorið gekk mér
sæmilega með málið.
- En hvernig stóð á því að þú fórst
til íslands til náms?
- Ástæðan er nú ekki eins spenn-
andi og ætla mætti. Það var mikill
áhugi fyrir íslandi heima í Voss, eins
og ég nefndi áðan, og sambandið var
gagnkvæmt þá. Ung stúlka, Ásfríður
Ásgrímsdóttir, gekk eitt ár í bekk
með eldri systur minni og Helgi Val-
týsson var leikfimikennari í þrjú ár
við þann menntaskóla, sem faðir
minn var lektor við. Heimili okkar
mmmBSBBmmmmmmsmssasmammmm